Phoneutria spp. – wałęsak brazylijski*

Phoneutria nigriventer – wałęsak brazylijski*

Phoneutria spp. – wałęsak brazylijski*

W skład rodzaju Phoneutria spp. na dzień dzisiejszy wchodzi osiem gatunków. Przede wszystkim dwa gatunki zostały najbardziej nagłośnione przez media: Phoneutria fera oraz Phoneutria nigriventer. Jest to rodzaj niesamowicie agresywnego, szybkiego i skocznego pająka o silnie działającym jadzie. Gatunki z rodzaju Phoneutria spp. zaklasyfikowały się do grona jednych z najbardziej jadowitych pająków świata, jednak nie wszystkie są niebezpieczne dla człowieka. Często nazywane również Bannana spider (pająk bananowy). Jest to spowodowane nie tylko trybem życia pająka w naturalnym środowisku – często spotykany na plantacjach bananów, ale również temu, że często zostaje przewożony w ładunkach z bananami. Wałęsak nie tworzy sieci i kryjówki tak jak większość pająków, lecz czas spędza nad ziemią wędrując po drzewach i bananowcach. Za dnia chowa się najczęściej w szczelinach skał, kopcach termitów oraz wśród bananowców. Z racji lokalizacji zdarza się dosyć często, że spotyka się go w ciemnych i wilgotnych miejscach w domostwach, tam adaptuje jako swoje schronienie but, czapkę czy inne ubrania. Błędną nazwą dla Phoneutria spp. jest nazywa tarantula. Pająki nie należą nawet do tej samej rodziny, a różnice w zachowaniu i wyglądzie są dosyć wyraźne. Pąjąki z rodzaju Phoneutria spp. bywają często również mylone z rodzajem Cupiennius spp., ze względu na podobne ubarwienie chelicerów (szczękoczułek) niektórych gatunków. Ubarwienie Phoneutria spp. może być zmienne w zależności od dokładnego występowania gatunku. Dokładna identyfikacja rodzaju Phoneutria spp. jest bardzo trudna, ze względu na pewne zmiany w ubarwieniu na ogół zależne od dokładnego występowania danego gatunku. Warto posłużyć się tutaj przykładem: gatunek Phoneutria nigriventer schwytany w Mairipora (Sao Paulo, Brazylia) znany jako 'czarno brzuchy’ posiada owy kolor spodniej strony odwłoku, jednak ten sam gatunek złapany w Atibaia (Sao Paulo, Brazylia) również posiada czarny element na spodniej stronie odwłoku, ale przechodzi on w kolor ciemnopomarańczowy – czego nie zauważymy u osobnika złapanego w Mairipora.

Najpewniejszym sposobem identyfikacji danego gatunku jest porównanie wśród samic-epigynum (płytka płciowa samicy), natomiast wśród samców-pedipalps (nogogłaszczki). Dzięki zaistniałym tam zmianą w budowie da się określić dany gatunek z dużo większą precyzją, jednak dla przeciętnego trzymacza pajęczaków jest to rzecz niezwykle trudna i raczej niemożliwa.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Wałęsak brazylijski* (* uwaga nazwa odnosi się do całego rodzaju)

Nazwa czeska: Brazilští putovní pavouci

Nazwa amerykańska: Bannana spider, Brazilian wandering spiders, Armed spiders

Nazwa portugalska: Aranhas armadeiras

Nazwa niemiecka: Brasilianischen Wanderspinnen

Nazwa holenderska: Kamspinnen

Systematyka
Domena:	eukarionty (Eucaryota)
Królestwo:	zwierzęta (Animalia)
Typ:	stawonogi (Arthropoda)
Podtyp:	szczękoczułkowce (Chelicerata)
Gromada:	pajęczaki (Arachnida)
Rząd:	pająki (Araneae)
Podrząd:	Opisthothelae
Infrarząd:	Araneomorphae
Rodzina:	Ctenidae
Rodzaj:	Phoneutria

Gatunki w rodzaju Phoneutria spp.

Phoneutria boliviensis

Phoneutria boliviensis – wałęsak brazylijski*

Phoneutria boliviensis – wałęsak brazylijski*
Phoneutria fera

Phoneutria fera – wałęsak brazylijski*

Phoneutria fera – wałęsak brazylijski*
Phoneutria nigriventer

Phoneutria nigriventer – wałęsak brazylijski*

Phoneutria nigriventer – wałęsak brazylijski*
Phoneutria reidy

Phoneutria reidy (F. O. Pickard-Cambridge, 1897) dorasta od 3 do 5 cm długości. Gatunek ten nie posiada charakterystycznie ubarwionych chelicerów w kolorze czerwonym. Mimo, iż dzięki swojej sile jadu uchodzi za gatunek raczej spokojny i płochliwy, posiada silnie działający jad. Toksyna Pr1a w jadzie Phoneutria reidy hamuje aktywowanie wysokiego napięcia kanałów wapniowych (CAV1, Cav2.1 i Cav2.3). Toksyna wpływa również na stan równowagi inaktywacji dla (CAV1, Cav2.1 i Cav2.2). Powoduje również natychmiastowe pobudzenia, a następnie powoduje stopniowy rozwój paraliżu.

Występowanie: Wenezuela, Peru, Brazylia, Gujana

Phoneutria reidy – wałęsak brazylijski*

Phoneutria reidy – wałęsak brazylijski*
Phoneutria bahiensis

Phoneutria bahiensis (Simó & Brescovit, 2001) jest gatunkiem nad wyraz rzadkim, uważanym za endemiczny, ponieważ występuje tylko na danym obszarze.Jest średniej wielkości gatunkiem o długość ciała mieszczącej się w granicach 3,5 cm (dorosłe samice wraz z odnóżami dorastają do 14 cm). Posiada niebieski odcień chelicerów. Gatuenk ten został w Brazylii włączony do zagrożonych wyginięciem. Pozostaje on wciąż niezbadany, więc nie sposób znaleźć informacje o sile jadu i toksyn w nim zawartych. W porównaniu do innych Phoneutria spp. rzadko przyjmuje postawę przygotowującą do ataku. Pozostali przedstawiciele są bardziej agresywni od Phoneutria bahiensis.

Występowanie: Atlantycka część lasów deszczowych w Brazylii – Ilhéus i Salvador. Od 2005 r. został zwiększony podział geograficzny do Itapebi, południowa Bahia (Brazylia). Zostały tam zidentyfikowane 4 osobniki tego gatunku (2 samce, oraz 2 samice).
Phoneutria keyserlingi

Synonim Phoneutria keyserlingi (F. O. Pickard-Cambridge, 1897) to Ctenus keyserlingii. Jest agresywnym przedstawicielem swojego rodzaju oraz należy do czołówki najbardziej jadowitych. Skład toksyny jest w znacznym stopniu podobny do Phoneutria nigriventer. Ubarwienie Phoneutria keyserlingi – kolor brązowawy z lekko żółtawą poświatą, na odwłoku znajdują się czarne kropki, spód pająka jest brązowawy z wyraźnie zaznaczonym kolorem pomarańczowym. Chelicery są w kolorze czerwonym również z lekko żółtawą poświatą. Gatunek Phoneutria keyserlingi jest najbardziej podobny do Phoneutria nigriventer i Phoneutria eickstedtae.

Występowanie: Atlantycki las deszczowy w Brazylii w rejonie nadbrzeżnym z Rio de Janeiro.

Phoneutria keyserlingi – wałęsak brazylijski*
Phoneutria eickstedtae

Gatunek Phoneutria eickstedtae (Martins & Bertani, 2007) jest najbardziej podobny do Phoneutria nigriventer i Phoneutria pertyi. Pająk po spodniej stronie jest koloru czarnego. Po spodniej stronie odwłoku występuje charakterystyczny wzór dzięki któremu, między innymi można go odróżnić od Phoneutria nigriventer.

Występowanie: Brazylia.
Phoneutria pertyi

Synonim Phoneutria pertyi (F.O. Pickard-Cambridge, 1897) to Ctenus pertyi. Tarcza grzbietowa jest jasnobrązowa z niewielkim czerwonymi przebarwianiami, natomiast obszar wokół oczu jasnoszary. Występuje charakterystyczny wzór na spodniej stronie odwłoku. Gatunek ten najbardziej przypomina Phoneutria nigriventer i Phoneutria eickstedtae. Samce są podobnie ubarwione do samicy, z wyjątkiem nogogłaszczek.

Występowanie: Atlantycka część lasów deszczowych w Brazylii.

Występowanie

Pająki te występują prawie wyłącznie w Ameryce Południowej. Występowanie Phoneutria boliviensis rozciąga się po południowej części Ameryki Środkowej. Wiele gatunków Phonutria spp. jest ograniczonych do wschodniego wybrzeża Ameryki Południowej w Brazylii. Phoneutria nigriventer zaś znajduje się w południowej Brazylii i północnej Argentynie w obrębie największej struktury zaludnienia. Phoneutria nigriventer został również przywieziony z Brazylii do Argentyny i Urugwaju.

Ogólne występowanie gatunków Phoneutria keyserlingi, Phoneutria bahiensis, Phoneutria eickstedtae jest ograniczone do wschodniej części wybrzeża Atlantyku tropikalnych lasów i fragmentu sawann w Brazylii. Phoneutria pertyi znajduje się przede wszystkim w głębi lądu, ale w dalszym stopniu występowanie ograniczone do wschodniej części Ameryki Południowej. Phoneutria boliviensis jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem, występującym od południowego Meksyku do Argentyny. Phoneutria fera i Phoneutria reidyi znajdują się niemal wyłącznie w Amazonii.

Długość życia

Średnia długość życia Phoneutria spp. nie jest imponująca. Tak jak większość pająków prawdziwych (true spider), ten rodzaj pająków żyje średnio rok do dwóch lat. Długość życia samca jest nieco krótsza niż samicy, osobniki umierają niewiele po ostatniej wylince.

Linienie

Linienie wśród pająków nadrzewnych wygląda bardzo interesująco. Tak też jest w przypadku rodzaju Phoneutria spp. Phoneutria w większości przypadków zaczepia się nogami w górnej części swojego pomieszczenia, najczęściej o wystające elementy ścianki, korzenie czy rośliny. Siła grawitacji działająca na pająka w takim ułożeniu pomaga w zrzuceniu starego oskórka. Łatwy przebieg wylinki umożliwia także specjalny płyn który jest uwalniany pomiędzy starym, a nowym oskórkiem. Warto przypomnieć, że w czasie wylinki układ pająka jest bardzo narażony na różnego rodzaju bodźce niekorzystne dla niego, dlatego nie należy wtedy manipulować w terrarium. Proces ten wśród przedstawicieli rodzaju Phoneutria spp. jest niezwykle ciekawy, a jego obserwacja fascynująca. Należy jednak pamiętać, że w tym czasie pająk jest całkowicie bezbronny i łatwo o jego uszkodzenia.

Terrarium

Dla dorosłej samicy w zupełności wystarczy terrarium o wymiarach 30x30x30 cm. W zakresie temperatury w większości jest to bardzo odporny rodzaj, jednak optymalne będzie utrzymywanie temperatury na poziomie 24-27 stopni Celsjusza, zaś w nocy może spadać do temperatury pokojowej. Przy niższych temperaturach pająk staje się spokojniejszy i bardziej ospały. Wilgotność utrzymujemy na poziomie 80%. Przedstawiciele rodzaju Phoneutria spp. nie są jednak podatne na drobne wahania wilgotności. Poziom wilgotności utrzymujemy poprzez codzienne zraszania terrarium. Jedną z istotniejszych rzeczy w wystroju terrarium będzie dobre schronieni, gdzie pająk będzie odpoczywał i chował się za dnia. Rodzaj pająka jest typowo nadrzewny, a więc wskazane jest umieszczenie różnego rodzaju konarów, gałęzi i lian. Dobrym pomysłem jest również przygotowanie ścianki po której pająk będzie mógł się bez problemu przemieszczać. Jeśli chodzi o obserwację tego gatunku w terrarium to zaczyna swoją aktywność o zmierzchu, gdy nadchodzi świt znika w swej kryjówce, dlatego też nasze pole widzenia danego gatunku jest w pewien sposób ograniczone.

Oświetlenie

Oświetlenie jest zbędne. W naturalnym środowisku Phoneutria spp. chętnie przebywa w zacienionych miejscach i prowadzi nocny tryb życia. Jeśli jednak zastosujemy oświetlenie żarówkowe warto pamiętać, że to znacznie podnosi temperaturę oraz zmniejsza wilgotność powietrza.

Żywienie

Podawany pokarm powinien być żywy. Młode osobniki chętnie zjadają muszki owocowe (Drosophila melanogaster) oraz wylęg świerszczy, zaś dorosłym osobnikom podaje się duże owady. Świerszcze, szarańcze czy karaluchy stanowią doskonałe źródło pokarmu. Duży osobnik jest wstanie zjeść małą mysz, jaszczurkę czy małą żabę. Mają dobry wzrok dzięki czemu mają możliwość zauważenia swojej ofiary oraz wyczucia jej wibracji dzięki włoskom na ciele. Czasami zdarza się, że pająk ten po prostu przestaje jeść i zdycha – dotyczy to głównie osobników importowanych.

Ciekawostki

Pająk często zawlekany wraz z transportem owoców do różnych zakątków świata. Ze względu na nikły stan wiedzy na temat pająków występujących w Brazylii okazuję się, że liczne przypadki, w których gatunek został importowany na powszechnie przewożonych ładunkach z Brazylii (głównie bananów) zostawał mylnie identyfikowany. Najczęściej jako Phoneutria fera.. Poprzez niedostateczny stan wiedzy do pewnego czasu używano zamiennie nazw gatunkowych Phoneutria fera, Phoneutria nigriventer i Phoneutria keyserlingi.

W 2009 roku samica zidentyfikowana jako Phoneutri nigriventer zawędrowała wraz z transportem węgla drzewnego do Niemiec, po czym złożyła niezapłodniony kokon. W 2008 roku pająk przywędrował z Costa Rica wraz z ładunkiem bananów do Holandii. Wśród jadowitych pająków jad Phoneutri spp. pod względem medycznym jest jednym z istotniejszych. Brazylijscy i amerykańscy naukowcy szukają możliwości wykorzystania jadu pająka i użyciu jako naturalnej viagry. W 2007 roku został wpisany do księgi rekordów Guinnessa jako najbardziej jadowity pająk. Znajduje się on również w TOP 10 najbardziej jadowitych stworzeń na kuli ziemskiej.

W grudniu 2014 roku znaleziono wałęsaka brazylijskiego w biedronce w Miliczu. Więcej w gazecie wrocławskiej.

Bezpieczeństwo

Ogólne zasady bezpieczeństwa dotyczą przede wszystkim rzeczy oczywistych dla każdego hodowcy jadowitych pajęczaków. Przy każdej manipulacji w terrarium musimy być bardzo ostrożni i wykazywać się zdrowym rozsądkiem. Nigdy nie otwieramy terrarium, jeśli nie jest to konieczne. Nie należy również pod żadnym pozorem manipulować w terrarium gołymi rękami. Do manipulacji używamy specjalnych narzędzi – w tym wypadku będzie konieczna długa pinceta minimum 30 cm. Końcówki pincety powinniśmy zabezpieczyć np. poprzez nałożenie gumy (w razie ewentualnego ataku pająka na pincetę zminimalizuje to jego uszkodzenia). Chociaż prawdopodobieństwo takiego ataku jest małe to lepiej być dobrze przygotowanym niż zostać zaskoczonym, dlatego podczas każdej manipulacji w terrarium powinniśmy być przygotowani na atak pająka. Terrarium powinno być tak zamykane, aby pająk nie miał możliwości ucieczki. Przy hodowli niebezpiecznych zwierząt dobrym rozwiązaniem jest terrarium zamykane na kłódkę. Dzięki temu, nikt oprócz nas nie będzie miał dostępu do terrarium podczas naszej ewentualnej nieobecności. Zminimalizuje to w znacznym stopniu ryzyko ucieczki naszego podopiecznego, a z racji takiej, że pająk prowadzi typowo nocny tryb życia zapewni nam spokojny sen, bez obaw, że może wydostać się z terrarium.

Pamiętajmy, że w razie ucieczki zagrożony staję się każdy mieszkaniec naszego domu!
Ciekawym rozwiązaniem jest sprzątanie terrarium gdy pająk spożywa jakiś posiłek,
jest on wtedy zajęty i dużo mniej reaguje na to co się dzieje wokół niego.

Jadowitość

Wśród przedstawicieli obdarzonych słabszym jadem, ukąszenie powoduje miejscowy natychmiastowy ból i obrzęk w miejscu ukąszenia. W przypadku jadowitszych gatunków, pojawiają się zimne poty. Jad prowadzi również do poważnych skutków, takich jak zaburzenie rytmu serca, zatrzymanie krążenia, poważnego obrzęku płuc, nudności, czy zapaści, co w końcowym etapie może skończyć się śmiercią. Phoneutria spp. ma na swoim koncie wiele przypadków ukąszeń ze skutkiem śmiertelnym. Najwięcej wśród jakichkolwiek pająków. Ryzyko utraty życia po ukąszeniu istnieje, jednak nie jest tak duże, jak się spekuluje. Przy hodowli terrarystycznej należy być bardzo ostrożnym, ponieważ w naszym kraju mamy znikomą szansę na otrzymanie profesjonalnej pomocy. Wynika to, może nie tyle z braku kompetencji lekarzy, co braku możliwości zdobycia odpowiedniej surowicy. W jadzie Phoneutria spp. znajdują się silne neurotoksyny oddziaływające na układ nerwowy. Ze względu na wysokie stężenie steroiny ukąszenie jest bardzo bolesne.
Jad niektórych gatunków Phoneutria spp. zawierających toksynę Tx2-6 powoduje u mężczyzn długotrwały, bolesny wzwód (erekcję). Nie jest to jednak przyjemne doznanie, które często kończy się impotencją. W instytucie w Sao Paulo udało się opracować surowice na jad tego pająka.

Aspekty prawne

Siła jadu i agresywność tego gatunku spowodowały, że cały rodzaj Phoneutria spp. zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska ma znaleźć się na liście zwierząt niebezpiecznych w kategorii I („Najbardziej niebezpieczne gatunki, które z przyczyn naturalnej agresywności lub właściwości biologicznych mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi.”) , których hodowla w warunkach domowych będzie w Polsce zakazana. Rodzaj ten będzie mógł być przetrzymywany jedynie w ogrodach zoologicznych, cyrkach i placówkach naukowych.

Rozpoznanie płci

Dymorfizm płciowy jest zaznaczony w rozmiarach. Samce są nieco mniejsze i smuklejsze, a długość ich odnóży jest większa w stosunku do długości odnóży samic. Samcom po ostatniej wylince wyrastają na pedipaliach (nogogłaszczkach) bulbusy. Dorosłe samce posiadają również haki, które służą do podtrzymywania samicy w czasie kopulacji.

Uwagi

Phoneutria spp. jest niezwykle fascynującym pająkiem, obserwacja go dostarcza wielu przyjemności, jednak polecany jest dla hodowców mających ogromne doświadczenie w utrzymaniu szybkich, niebezpiecznych, nadrzewnych pajęczaków. Należy obdarzyć go wielkim respektem. Absolutnie nie powinien być trzymany przez osoby, które miały sporadyczny kontakt tylko z paroma osobnikami typu Poecilotheria, Pterinochilusitp. Zachowanie tego gatunku true spider różni się w znaczy stopniu od ptasznikowatych. Jest szybszy, zwinniejszy, dużo bardziej agresywny. Ciężko jest w paru zdaniach określić zachowanie Phoneutria spp. Pełen obraz możliwości pająka poznamy dopiero gdy mamy z nim bezpośredni kontakt. Gatunek ten ma naprawdę spory zakres własnych możliwości, szczególnie gdy jest poddenerwowany, wtedy dopiero zdajemy sobie sprawę z jego silnego temperamentu. Zdarza się również, że dany osobnik jest ostoją spokoju, wtedy nie należy pod żadnym pozorem pokusić się o operowanie w terrarium gołymi rekami, czy też co gorsza, próbie wzięcia go na rękę. W jednej chwili i bez ostrzeżenia może nastąpić niespodziewany atak. Warto najpierw dobrze przemyśleć zakup. Jeśli jedyną motywacją do rozpoczęcia hodowli Phoneutria spp. jest jego zła reputacja i chęć zaimponowania znajomym, to z całą pewnością jest to zły pomysł. Większość osób, nawet nie będzie wstanie zauważyć go w terrarium, ze względu na swoją nocną aktywność i skrytość w ciągu dnia.

Opracowanie i źródła informacji
Opracował: Adam Indrycha – „Ad90Am”

Na podstawie własnych doświadczeń oraz pomoc zaprzyjaźnionych hodowców i stron:

http://www.arachnoboards.com
http://www.arachnoserver.org
http://www.uniprot.org
http://www.petbugs.com
http://zipcodezoo.com
http://www.minaxtarantulas.se

Literatura:

Zootaxa The non-Amazonian species of the Brazilian wandering spiders of the genus Phoneutria Perty, with the description of a new species. R. Martins, R. Bertani.
Biodistribution studies of veonom and spider toxin using radiotracers. C. M. Yonamine, H. Costa, J. A. A. Silva, E. Muramoto, J. R. Rogero, L. R. P. Troncone, M. A. P. Camillo.
Ontogenetic changes in Phoneutria nigriventer spider venom. Volker Herziga, Richard John Wardb, Wagner Ferreira dos Santosc.
Distinguishing Two Often-Misidentified Genera of Large Spiders Found in Central
and South American Cargo Shipments. Richard S. Vetter and Stefan Hillebrecht.

Zdjęcia:

Posiadamy zgodę autorów na wykorzystanie zdjęć i filmu. Jakiekolwiek ich kopiowanie lub publikowanie bez zgody jest zabronione.