Cricetidae – chomikowate

Rodzina chomikowatych (Cricetidae), nazywane również chomiczki, chomiczaki, chomiczniki liczy sobie ponad 2000 gatunków gryzoni, ale tylko kilka z nich należy do zwierząt hodowanych w domach przez hobbystów (głównie podrodzina chomiki – Cricetinae). Ze względu na budowę anatomiczną chomiki dzielimy na duże (chomik europejski Cricetus cricetus , średnie ( chomiczki Mesocricetus sp., chomce Allocricetulus sp., koreochomika długoogonowego Tscherskia triton i lasochomika górskiego Cansumys canus) i karłowate (chomiczaki Cricetulus sp. i chomiczniki Phodopus sp.), choć nie zawsze ich wielkość jest zgodna z nazwą grupy, do której przynależą.

Wśród chomików (a właściwie chomikowatych, gdyż nie wszystkie przynależne tu gatunki należą do podrodziny Cricetinae) karłowatych wyróżniamy:

1. Cricetulus migratorius – chomiczak szary, dawniej chomik bałkański

   

2. Cricetulus griseus – gatunek obecnie nie wyróżniany, w handlu opisywany jako „chomik chiński” , gatunkiem hodowanym faktycznie jest chomiczak pręgowany (Cricetulus barabensis).

   

   

3. Tscherskia triton – koreochomik długoogonowy, dawniej chomik koreański
4. Allocricetulus eversmanni – chomiec kazachski, dawniej chomik Eversmanna
5. Phodopus sungorus – chomicznik dżungarski, dawniej chomik dżungarski

   

   

6. Phodopus campbelli – chomicznik zabajkalski, dawniej chomik Campbella
7. Phodopus roborovskii – chomicznik malutki, dawniej chomik Roborowskiego

   

   

   

8. Cricetulus barabensis – chomiczak pręgowany, chomik stepowy

Wśród chomików karłowatych (z podrodziny Cricetinae) najczęściej spotykane są w hodowlach 4 gatunki, a mianowicie Cricetulus barabensis zwykle oznaczany jako C. griseus, oraz chomiczniki Phodopus sp. Calomyscus sp. – myszochomiki dawniej zaliczano do chomikowatych. Obecnie jednak wiadomo, że są one daleko spokrewnione z chomikami, są gryzoniami o wielu pierwotnych cechach,  grupą siostrzaną dla pozostałych Muroidea.

Wygląd

• Phodopus sungorus i Phodopus campbelli – wcześniej obydwa gatunki chomików uważane były za 2 podgatunki – Phodopus sungorus sungorus i Phodopus sungorus campbelli. Są to niewielkie gryzonie osiągające 9-12 cm długości i wagę do 50 g – samice mniejsze od samców. Mają one zaokrąglony kształt, bardzo krótki ogon i prawie niewidoczne (patrząc z góry) łapy. Podeszwy dłoni i stóp są pokryte sierścią. Jak pozostałe opisane tutaj gatunki posiada po 4 palce w łapach przednich i 5 w tylnych. Charakterystyczna jest czarna pręga na grzbiecie przebiegająca od czoła po ogon. Futro dziko żyjącego chomika jest ciemnoszare, posiada ciemniejsze miejsca na ciemieniu, barkach i bokach. Brzuszna strona znacznie jaśniejsza, graniczy z ciemnym grzbietem tworząc na bokach 3 łuki. Na bokach mogą występować białe plamy (tylko u P.sungorus). Chomicznik dżungarski w przeciwieństwie do chomicznika zabajkalskiego w okresie zimowym przybiera białe ubarwienie. W warunkach domowych, przy stałej temperaturze nie obserwuje się tego zjawiska.W hodowlach otrzymano wiele odmian barwnych i kilka odmiennych rodzajów sierści. U chomiczników dżungarskich obok umaszczenia standardowego wyróżnia się także odmiany sapphire (jasnopopielata sierść grzbietu) oraz pearl (biała sierść, słabo widoczna pręga, czarne oczy). Wśród chomiczników zabajkalskich występuje znacznie więcej odmian które dzielimy na agouti (posiadające typowe dla dzikich osobników znaczenia) i self (często bez pręgi, o jednakowym umaszczeniu grzbietu i brzucha). U tego gatunku występują też odmienne od naturalnej typy okrywy włosowej: rex (delikatna, kędzierzawa sierść), satin (sierść zmierzwiona, jakby mokra) oraz wavy (z dłuższą, falującą sierścią).
• Phodopus roborovskii – najmniejszy z chomików, ma zaledwie 4-8 cm długości, waży 10-26 g – samice mniejsze od samców. Kształtem zbliżony do większych kuzynów, również posiada owłosione podeszwy dłoni i stóp, duże okrągłe oczy i duże uszy. Nad oczami białe obwódki. Górne wąsy są zazwyczaj białe, dolne czarne. Futro o kolorze piaskowym, w zależności od pory roku, zmienia odcień z czerwonawego w lecie na szary w zimie. Nie posiada pręgi grzbietowej ani bocznych łuków. Brzuch jasno ubarwiony. Oprócz ubarwienia naturalnego spotyka się także odmianę husky z białą głową.
• Cricetulus barabensis  – posiada w porównaniu do innych dojść długi, nieowłosiony ogon (około 3 cm). W przeciwieństwie do rodzaju Phodopus, który posiada gruczoł zapachowy na brzuchu, u chomiczaków występuje on na bokach ciała. Osiąga 10-12 cm długości i około 40 g wagi. W przeciwieństwie do wyżej wymienionych gatunków jego budowa jest bardzo smukła, tułów długi, walcowaty. Są przez to znacznie zwinniejsze od „okrągłych” kuzynów. Łapy dłuższe, nieowłosione. Wzdłuż grzbietu biegnie podobnie jak u chomicznika dżungarskiego i chomicznika zabajkalskiego czarna pręga. Kolor sierści jest szarawy, z wiekiem bardziej brązowawy. Brzuch biały. Oczy duże, wyłupiaste, czarne. Samce charakteryzują bardzo duże i dobrze widoczne jądra, które gryzoń wręcz włóczy za sobą. Oprócz ubarwienia naturalnego występuje także odmiana dominant spot z przewagą koloru białego.

 

Występowanie

• Phodopus sungorus – zamieszkuje stepy i tundry Syberii Zachodniej i Wschodniego Kazachstanu. W poszukiwaniu pożywienia może wędrować na obrzeża lasów. Zapada w hibernację, oraz letnie odrętwienie w niesprzyjających warunkach (estywację).
• Phodopus campbelli – żyje na stepach i terenach półpustynnych Centralnej Azji, bardziej na wschód od chomika dżungarskiego.
• Phodopus roborovskii – występuje na piaszczystych pustyniach Azji Centralnej (Mongolia i Północne Chiny).
• Cricetulus barabensis – występuje w Azji (Syberia, Mongolia, Chiny, Korea). Często w pobliżu siedzib ludzkich, wystrzega się pustyń, gór i wilgotnego podłoża.

Zachowanie

Chomikowate to zwierzęta o aktywności nocnej, choć zdarzają się także krótkie okresy aktywności dziennej. Dnie spędzają zwykle zakopane w ściółce lub schowane w kryjówkach, jakie im zapewnimy. Są one bardzo aktywne, w szczególności chomiki Roborowskiego. Najbardziej spokojne, a zarazem najbardziej płochliwe i trudne w obserwacji są chomiczaki pręgowane. Należy zachować szczególną ostrożność, kiedy trzymamy chomiki w ręce, gdyż nie potrafią one dobrze złapać się naszych dłoni, a przy tym nie oceniają dobrze wysokości na której się znajdują, stąd często zdarzają się upadki. Wyjątkiem jest tu chomiczak pręgowany, który nie tylko dobrze ocenia wysokość, ale potrafi też bardzo dobrze uchwycić się dłoni, przez co nie spada, nawet jeśli obrócimy dłonią o 180°. Świadczy to o dużych zdolnościach tego gatunku do wspinania się.
Jak wszystkie gryzonie posiadają stale rosnące zęby, które muszą być ścierane przy użyciu twardego pokarmu i elementów wyposażenia terrarium.

Chomikowate są zwierzętami towarzyskimi i można je trzymać parami, a nawet w grupach. Najlepiej jest trzymać grupy rodzinne, składające się z rodzeństwa z jednego miotu. Przy kompletowaniu nowej grupy, należy bacznie obserwować, czy nie dochodzi do zajadłych walk. Szczególnie trudno jest połączyć z nowymi osobnikami samice starsze i ciężarne. Matki atakują też swoje młode po odchowaniu ich, szczególnie jeśli spodziewają się kolejnego miotu. Samce są zwykle atakowane w okolicach jąder i może nawet dojść do kastracji. Spotykałem się z opiniami, że nie należy trzymać grup różnopłciowych, ani par, jednak w swojej hodowli nie obserwowałem żadnej agresji między osobnikami różnej płci, o ile pary były wcześnie dobierane i od początku zgadzały się ze sobą. Zawsze jednak należy brać pod uwagę możliwość walk i konieczność rozdzielenia poszczególnych osobników. Osobniki dobrze dobrane śpią zwykle razem, tuląc się do siebie. Chomiczniki zabajkalskie i malutkie są bardziej zgodne w porównaniu z chomicznikiem dżungarskim i chomiczakiem pręgowanym.
Jeśli chodzi o oswajanie, to najlepiej nadają się do tego chomiczniki dżungarskie, oraz malutkie. Przy obchodzeniu się z tymi drugimi należy jednak zachować szczególną ostrożność, ze względu na niewielkie rozmiary. Chomiczniki zabajkalskie są znacznie agresywniejsze i częściej gryzą, w szczególności samice. Chomiczaki pręgowane są raczej płochliwe, co łącznie z ich delikatną budową powoduje, że powinno się z nimi obchodzić bardzo ostrożnie.

P.sungorus i P. campbelli kopią w naturze system nor z licznymi komorami. P. roborovskii wygrzebuje jedynie wąski otwór w wydmie i tuż za nim wykopuje sypialnię. C.griseus kopie proste podziemne nory, w których spiżarnia jest niekiedy daleko oddalona od komory sypialnej.
Chomiczniki zabajkalskie i dżungarskie żyją w terrariach 1,5-2,5 roku. Chomiczaki pręgowane i chomiczniki malutkie żyją dłużej – nawet ponad 4 lata. Chomiki karłowate rosną przez całe życie.
Gryzonie te są bardzo czystymi zwierzętami, czyszczą się używając przednich łapek niczym gąbek i grzebieni w jednym.

Żywienie

chomiki żywią się zwykle gotowymi mieszankami ziaren dla gryzoni dostępnymi w sklepach zoologicznych. Równie dobrą, a może i lepszą karmę można jednak przyrządzić samemu, wykorzystując takie składniki, jak:

Orzechy (włoskie, laskowe, ziemne), ziarno pszenicy, owsa, kukurydzy, nasiona słonecznika, lnu, płatki owsiane, surowe warzywa (m.in. marchewka, pomidor, ogórek, seler, cukinia, rzodkiewka), surowe owoce (m.in. jabłka, gruszki, banany, truskawki, maliny, wiśnie, czereśnie). Ważny jest także pokarm zwierzęcy (zwłaszcza dla samic w okresie ciąży i odchowu młodych) – owady (mączniki, świerszcze, karaczany itp.), kawałki surowego mięsa, niewielka ilość sera żółtego i twarogu, sucha karma dla psów, czy kotów.

W sezonie wegetacyjnym podajemy także świeże zioła takie jak mniszek, babkę, tasznik, krwawnik, koniczynę, rumianek itp. (tylko z pewnego źródła – niepryskane i z dala od drogi). Zioła można także ususzyć i podawać zimą.

Pokarmy tłuste, jak słonecznik, czy orzechy muszą być podawane w mocno ograniczonej ilości, ze względu na możliwość zbytniego otłuszczenia się zwierząt.

Szczególnie mało należy podawać pokarmów bogatych w monosacharydy (słodkie owoce), ze względu na możliwość wystąpienia cukrzycy.

Od czasu do czasu podajemy suchy chleb (najlepiej pełnoziarnisty) oraz nieokorowane gałązki drzew owocowych (z pewnego źródła, dla uniknięcia szkodliwych środków ochrony roślin).

Unikać należy sałaty, kapusty, ziemniaków, cebuli, fasoli, cytrusów, kiwi, resztek ze stołu i słodyczy.

Pokarm suchy można podawać w miskach lub rozsypać po podłożu, co da gryzoniom dodatkowe zajęcie. Pokarm mokry podajemy tylko w miseczkach, najlepiej porcelanowych, gdyż, są one ciężkie przez co nie są wywracane przez gryzonie, a także nie mogą być przez nie obgryzane.

Chomiki muszą mieć zawsze dostęp do świeżej wody (pomimo, iż w naturze często obywają się bez niej), którą najlepiej podawać w poidełkach dla gryzoni, dostępnych w sklepach zoologicznych (zarówno do klatek, jak i akwariów).

Dodatkowo można podawać preparaty witaminowe i mineralne dla gryzoni.
Chomiki przy jedzeniu pomagają sobie zwinnymi przednimi kończynami. Pokarm zbierają do torb policzkowych, które wypełnione mogą przekraczać podwójną długość głowy. Tak transportowany pokarm, magazynowany jest następnie w chomiczych spiżarniach – należy je kontrolować, aby nie pojawiła się pleśń.

Terrarium

Dobrze są wszystkim znane chomiczki, trzymane przez dzieci w kolorowych klatkach z kolorowymi kołowrotkami. Tutaj jednak rozpatrujemy hodowlę tych gryzoni, jako zwierząt godnych obserwacji, o ciekawych zachowaniach, a nie jako typowych pupilków do głaskania i noszenia na rękach. Dlatego też budowa i wystrój pomieszczenia dla chomików będzie znacznie odbiegać od popularnie urządzonej klatki.
Przede wszystkim ze względu na małe wymiary, zwłaszcza w przypadku młodych osobników, klatka nie zawsze jest tu dobrym rozwiązaniem. Jeśli decydujemy się na klatkę, to tylko mysią o odstępach mniejszych niż 10mm pomiędzy prętami. Znacznie lepszym rozwiązaniem jest terrarium lub akwarium. Do tego celu nadają się także większe fauna-boxy. Pojemniki z cienkiego plastiku mogą zostać przegryzione. W przypadku klasycznych terrariów, należy zwrócić uwagę na konieczność bardzo dobrej wentylacji.
Teoretycznie gryzonie te można trzymać w nawet bardzo małych pojemnikach, jeśli jednak chcemy obserwować ich naturalne zachowania i zapewnić godziwe warunki życia, terraria muszą być odpowiednio większe. Spotkałem się z zalecanymi wymiarami 80/50/50cm (dł./szer./wys.) jednak sam hoduję wszystkie wymienione gatunki w pojemnikach 50/30/30 i uważam, że wymiary takie są wystarczające dla 2-3 osobników. Oczywiście im więcej możemy zapewnić chomikom miejsca, tym lepiej. W przypadku chomików z rodzaju Phodopus, wysokość pomieszczenia nie odgrywa zbyt dużej roli, gdyż gatunki te nie wspinają się.

Pomieszczenie dla chomików powinno stać w miejscu spokojnym, gdzie nie będą narażone na przeciągi, czy przegrzanie. Temperatura powinna wynosić 20-25°C, a wilgotność 40-50%. W zbyt niskiej, czy wysokiej temperaturze może dojść do stanu hibernacji, kiedy to trudno odróżnić, czy chomik jest jeszcze żywy.

Jako podłoże najlepiej jest użyć wióry, piasek lub torf w warstwie grubości przynajmniej 10cm. Dodatkowo dobrze jest też zaopatrzyć chomiki w siano, które będzie użyte przy budowie gniazda. Rolę tą spełniać mogą także kawałki ligniny, pocięty papier toaletowy, specjalna wata dla gryzoni. Nie można używać zwykłej waty, czy gazet. Chomiki załatwiają swoje potrzeby w jednym wybranym miejscu, więc nie ma dużych problemów z utrzymaniem czystości, zresztą gryzonie te i tak nie należą do zbyt wonnych.

Jako dodatkowe wyposażenie posłużyć mogą rurki po papierze toaletowym, rurki z kory i jej płaty, korzenie, gałęzie, płaskie kamienie, skorupy orzecha kokosowego itp. Jedynie w przypadku chomiczaków ważne jest zapewnienie możliwości wspinania się. Chomiki uwielbiają także biegać w kołowrotkach. Daje im to możliwość wykorzystania nadmiaru energii i zapobiega otłuszczaniu się. Średnica kołowrotka powinna wynosić ok. 20 cm. Najlepiej jest używać kołowrotków pełnych, otwartych całkowicie z jednej strony, co zapobiega skaleczeniom i przycinaniu się chomików pomiędzy prętami,jest to szczególnym zagrożeniem, jeśli trzymamy więcej chomików razem. Trzeba się liczyć, że wszelkie elementy plastikowe, czy drewniane mogą być przez chomiki gryzione i z czasem mogą wymagać wymiany.

Rozmnażanie

Chomiczniki i chomiczaki rozmnażają się łatwo. W niewoli przez cały rok. O ile odróżnienie płci u chomiczaków nie sprawia żadnego problemu ze względu na bardzo dobrze widoczne u samców jądra, u chomiczników może ono być problematyczne. Samce są zawsze większe od samic, podstawą odróżniania płci jest jednak wygląd okolicy łonowej. Podczas gdy u samic odbyt i otwór płciowy położone są w bezpośrednim sąsiedztwie, u samców są one położone względem siebie w pewnej odległości. U dorosłych samców widoczne są też jądra, jednak nie tak wyraźnie jak u chomiczaków. U młodszych jądra można wyczuć delikatnie masując podbrzusze. Chomiki dojrzewają szybko, w wieku 1-2 miesięcy (samice wcześniej od samców). Ruja występuje co 4-6 dni, ciąża trwa 18-21 dni (u P.roborovskii 23-30 dni). Samica rodzi przeciętnie 4-7 młodych i może być zapłodniona zaraz po porodzie. Są to więc zwierzęta bardzo plenne. Należy unikać przemęczania samicy ciągłymi ciążami, gdyż skraca im to życie. Dlatego najlepiej jest oddzielać samca przed porodem i ponownie łączyć ostrożnie dopiero po odchowaniu potomstwa przez samicę. Jeśli zwierzęta są trzymane osobno i łączymy je tylko w celach rozrodczych, należy bacznie obserwować, czy nie przejawiają wobec siebie agresji. Jeśli tak będzie, należy je szybko rozdzielić i spróbować ponownie następnego dnia. Ciąża staje się widoczna dopiero w drugiej jej połowie, kiedy to samica zaczyna się zaokrąglać i staje się nadpobudliwa. Nienależny jej w tym czasie niepokoić. Samicy wychowującej młode należy zapewnić jak największy spokój i wszelkie prace przy terrarium powinno się ograniczyć do minimum, w przeciwnym razie może nawet dojść do kanibalizmu. Młode rodzą się zwykle nocą, są początkowo nagie, ślepe, głuche i całkowicie zależne od matki. Rosną bardzo szybko, już po około 3 dniach widoczna jest pigmentacja skóry, a nieco później ciało pokrywa delikatna, meszkowata sierść (początkowo na grzbiecie). W wieku około 10 dni, jeszcze ślepe młode zaczynają już wyczołgiwać się poza gniazdo, są jednak pod stałą kontrolą matki, która w każdej chwili gotowa jest przenieść swoje dzieci w zębach z powrotem do gniazda. Oczy otwierają się po około 2 tygodniach, kiedy chomiki mają już ubarwienie dorosłego osobnika. Po trzech tygodniach młode nie piją już mleka matki i pobierają tylko stały pokarm. Po kolejnym tygodniu opuszczają matkę i stają się w pełni samodzielne.

 

Opracowanie

Opracował Lek. wet. Grzegorz Dziwak na podstawie własnych doświadczeń, oraz informacji ze stron:
www.wikipedia.org
www.petwebsite.com
www.e-chomik.pl
http://ochomikach.w.interia.pl
aktualizacja Piotr Piliczewski na podstawie obs. własnych oraz:
Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015

Liczba wyświetleń: 7717