Parnassius apollo – niepylak apollo

Niepylak apollo (Parnassius apollo) – jedyny polski motyl na liście CITES

Motyle (Lepidoptera), które obejmują ograniczenia prawne wynikające z Konwencji o Międzynarodowym Handlu Dzikimi Zwierzętami i Roślinami Gatunków Zagrożonych Wyginięciem (tzw. CITES) należą wyłącznie do rodziny paziowatych (Papilionidae). Spośród polskich gatunków motyli na tej liście (załącznik II) znajduje się jeden gatunek. Jest to niepylak apollo (Parnassius apollo). Oprócz międzynarodowych ograniczeń prawnych apollo jest również chroniony krajowymi przepisami (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną). W Polskiej czerwonej księdze zwierząt (bezkręgowce) niepylak apollo ma status CR (Critically Endangered) – czyli gatunek skrajnie zagrożony, który bez ingerencji człowieka ma minimalne szanse na przetrwanie.

Z danych historycznych wynika, że apollo był notowany nawet w okolicach Warszawy (jedno izolowane stanowisko z końca XVIII wieku). Ponieważ występował również w pobliżu północnych granic kraju, również prawdopodobne było jego występowanie w tamtym rejonie Polski. Więcej jego stanowisk było zlokalizowanych na południowym obszarze Polski. Jeszcze na przełomie XIX i XX wieku był notowany w Sudetach, Beskidzie Niskim i Bieszczadach. Z tego okresu obserwuje się stopniowy regres populacji niepylaka apollo w Polsce. Od około 1950 roku pozostały 2 rejony, gdzie można było spotkać ten gatunek motyla: Pieniny i Tatry. Z dostępnych mi danych, nie udało się ustalić, jaki jest obecnie status populacji tatrzańskiej. Do naszego wieku dotrwała wyłącznie populacja pienińska. Z prognoz naukowców wyłaniał się bardzo pesymistyczny obraz: bez pomocy człowieka niepylak apollo miał szanse na przetrwanie kilkunastu lat!. Początek lat dziewięćdziesiątych XX wieku apollo występuje wyłącznie na terenie Pienińskiego Parku Narodowego: obszar występowania poniżej 10 ha, szacunkowa liczba dorosłych osobników 20 – 30 sztuk! Praktycznie już wtedy gatunek nie miał szans na przetrwanie. Na szczęście w 1990 r. z inicjatywy prof. Zbigniewa Witkowskiego rozpoczął się program reintrodukcji (przywrócenia na naturalne stanowiska występowania) niepylaka apollo w Pienińskim Parku Narodowym. Przy współpracy kadry PPN i sąsiadującego z nim Słowackiego Parku Narodowego rozpoczęto tzw. seminaturalną hodowlę apolla. Wyłapano ostatnie żywe motyle, które jeszcze latały na terenie PPN. Ponieważ populacja z polskich Pienin, była już poza granicą tak zwanego „wąskiego gardła” – czyli stanu, w którym ilość osobników nie zapewniała odpowiedniej różnorodności puli genetycznej (często motyle z Pienin nie miały np. prawidłowo rozwiniętych skrzydeł) hodowlę wzmocniono motylami ze słowackiej części Pienin (zasięgi populacji polskiej i słowackiej już się wtedy nie pokrywały). Trzeba pamiętać, że w warunkach naturalnych największa śmiertelność występuje u osobników młodocianych, w fazie rozwoju przedimaginalnego – np. apollo składa jajeczka w lipcu, sierpniu na ziemi, w pobliżu roślin pokarmowych. W lutym- marcu następnego roku z jajeczek wychodzą gąsienice i na tym etapie rozwoju apolla notowano największą śmiertelność. Utrzymywanie seminaturalnej hodowli pozwoliło na ominięcie największego zagrożenia w rozwoju apolla – udało się uzyskać znaczący procent wyhodowanych dorosłych osobników. Dorosłe motyle były hodowane (i oczywiście składały jajeczka). Część z nich wypuszczano na terenie parku narodowego – były znaczone flamastrem na skrzydełkach! W ten sposób dysponowano okazami z hodowli i okazami, które rozmnożyły się w naturze. Nieoznaczone samice (dzięki znaczeniu flamastrami było wiadome, że przeszły cykl rozwojowy w naturze) chwytano i z odbieranych im jajeczek zakładano kolejną hodowlę. Do tej pory udało się uzyskać stabilną populację naturalną, która jest zasilana okazami hodowlanymi. Monitoring pozwala ocenić wielkość populacji na około 1000 osobników dorosłych, już w większości okazów rozmnożonych naturalnie. Obserwacje w naturze pozwoliły stwierdzić, że apollo jest już nawet spotykany poza terenem Pienińskiego Parku Narodowego.
W 1994 roku próbowano dokonać próbnej reintrodukcji w Sudetach (rezerwat Kruczy Kamień). Tę akcję zainicjował Pan Jerzy Budzik. Na tamtym terenie apollo wymarł około 100 lat wcześniej – wprowadzana populacja pochodziła z Czech. Niestety, ta próba zakończyła się niepowodzeniem.
Dodano 12.1.2007. – otrzymałem informacje od Pana Profesora Jarosława Buszko, że populacja z Kruczego Kamienia utrzymała się co najmniej do ubiegłego roku. Obecna ciepła i bezśnieżna zima może stanowić zagrożenie dla tej populacji.
Opracował Jakub Liberski M_dryas
Literatura:
BUSZKO J „Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986-1995” Toruń 1997. GŁOWACIŃSKI Z (red) „Polska czerwona księga zwierząt Bezkręgowce Invertebrata” PAN, AR Poznań, wydanie na CD
WITKOWSKI Z. 1995. Czy niepylak apollo ma szanse przetrwać do XXI wieku bez naszej pomocy W: Problemy środowiska i jego ochrony. Cz.3, Centrum Studiów nad Człowiekiem i Środowiskiem, Uniw. Śląski, Katowice.
WITKOWSKI Z., PŁONKA P., BUDZIK J. 1993. Zanikanie lokalnego podgatunku niepylaka apollo, Parnassius apollo frankenbergeri Slaby 1955 w Pieninach (Polskie Karpaty Zachodnie) i działania podjęte w celu restytucji tej populacji. Prądnik, Prace i Materiały Muzeum Szafera, Supl. (1993): 103-119.
oraz zasobów sieci: Łukasz Ołdakowski „Ochrona owadów (Insecta) w Polsce” (http://biol-chem.uwb.edu.pl/knb/download/ochrona_owadow.pdf)

Liczba wyświetleń: 7050