Chelydra serpentina – żółw jaszczurowaty

Systematyka

Żółw jaszczurowaty (Chelydra serpentina Linnaeus, 1758)

Nazewnictwo

Nazwa polska: Żółw jaszczurowaty, Żółw kajmanowaty (od ogona podobnego do kajmaniego)

Nazwa angielska: Snapping turtle

Nazwa niemiecka: Schnappschildkröte, Amerikanische Schnappschildkröte

Nazwa czeska: Kajmanka dravá

Nazwa rosyjska: kajmanowaja czerepacha

Długość życia

Na wolności – nieznana; w niewoli do 60 lat.

Wygląd

Żółw jaszczurowaty wyglądem zdecydowanie nie przypomina innych żółwi. Jego głowa jest duża i masywna, z dobrze rozwiniętymi, zakończonymi ostrym hakowatym dziobem szczękami, pokryta cienkimi, skostniałymi płytkami, oczy i nozdrza małe słabo wyodrębnione. Pod brodą widoczne są dwa lub więcej „wąsiki”, które to są jedną z cech podziału na podgatunki. Żółw ten należy do podrzędu żółwi skrytoszyjnych (Cryptodira). Szyja wydaje się być krótka, ale wydłuża się znacznie przy ataku (na połowę długości pancerza) pokrywa skóra z wieloma brodawkami. Brązowy lub oliwkowo-brązowy karapaks u młodych jest nierówny w miarę wzrostu się wygładza, ale płytki rogowe tworzą trzy rzędy guzów, tylna krawędź karapaksu jest piłowato powcinana o 6 – 8 zębach. Plastron mały, zredukowany łączy się karapaksem wąskimi mostem. Palce (4 w przednich, 5 w tylnych) kończyn łączy błona pławna. Na palcach, zwłaszcza przednich łap, znajdują się ostre i silne pazury, którymi żółw pomaga sobie w rozrywaniu ofiary na kawałki, jeśli jest zbyt duża, by połknąć ją w całość. Charakterystyczną cechą tego żółwia jest długi ogon (2/3 długości pancerza), podobny nieco do ogona krokodyla (z rogowym grzebieniem po bokach i w środku grzbietowej jego części).

Osiągają do 80-100 cm; karapaks ma długość zaledwie 35-45 cm i nie przykrywa w pełni szyi, nóg i ogona. Waga dochodzi do 25-30 kg.

Podgatunki

Chelydra serpentina serpentina

Chelydra serpentina serpentina (Linnaeus, 1758) występuje w południowej Kanadzie, w USA i Meksyku (najpopularniejszy w terrarystyce pochodzi z chowu fermowego w USA), na brodzie ma dwa długie wyrostki, głowa pokryta drobniejszymi zrogowaciałymi płytkami, środkowy „grzebień” na ogonie jest wyraźniejszy i wyższy niż boczne, a zgrubienia płytek grzbietowych pancerza są za środkiem płytki;
Chleydra serpentina acutirostris

Chleydra serpentina acutirostris (Peters, 1862) zamieszkuje obszary Panamy i Ekwadoru, na brodzie ma sześć wąsistych wyrostków, a zewnętrzne płytki na głowie są szersze i dłuższe. Uwaga w chwili obecnej podgatunek podniesiony do rangi gatunku Chelydra acutirostris.
Chelydra serpentina osceola

Chelydra serpentina osceola (Stejneger, 1918) – bytuje w południowych i wschodnich stanach USA (też Półwysep Florydzki), zgrubienie grzbietowych zgrubień płytek karapaksu są w środku płytki, brak też różnicy w wysokości „grzebieni” środkowego i bocznych na ogonie;
Chelydra serpentina rossgnoni

Chelydra serpentina rossgnoni (Bocourt, 1868) – zasiedla obszar Ameryki Środkowej (Honduras, Salwador, Kostaryka i Gwatemala), ma cztery wyrostki na brodzie i płytki zewnętrze są dłuższe niż szersze. Uwaga podgatunek został podniesiony do rangi gatunku Chelydra rossignonii.

Występowanie

Duże obszary Nowego Świata, od południowej Kanady, przez środkowe i wschodnie tereny USA i Amerykę Środkową, aż po północno – zachodnie terytoria Ameryki Południowej.

Cechy szczególne

Zachowuje się zdecydowanie odmiennie od innych żółwi, ma nastawienie negatywne do wszystkiego i wszystkich, jest agresywny i wręcz niebezpieczny. Zagrożony nie próbuje nawet chować się do pancerza (zresztą, za bardzo nie ma jak), lecz kłapie szczękami i kąsa napastnika, a co raz złapie bardzo niechętnie wypuszcza z pyska. Potrafi ugryźć głęboko, a w pełni wyrośnięty osobnik potrafi nawet odgryźć palec! (u dzieci zdarzały się amputacje całych dłoni czy stóp!!) Dlatego należy brać go do rąk możliwie rzadko, a jeśli już – to trzymając go mocno za tylną część pancerza, niektórzy radzą, by łapać go za ogon lub jego nasadę, ale to może zadać zwierzęciu ból, dlatego należy zawsze drugą rękę podłożyć pod plastron (spodnia część pancerza) i trzymać pysk żółwia w bezpiecznej odległości od własnego ciała, bo potrafi on niewiarygodnie daleko wysunąć szyję. Uważać też trzeba na ostre pazury, które podczas szamotania się zwierzęcia mogą także zadać głębokie i bolesne rany. Najlepiej przed przeniesienie tego żółwia wypuścić wodę z basenu i zakryć całego żółwia (przede wszystkim głowę) wilgotną szmatką. Zdezorientowany żółw nie broni się już tak zawzięcie.

Ciekawostki

Uwiązane na lince żółwie jaszczurowate były kiedyś wykorzystywane przez Indian, a jeszcze niedawno – przez służby ratownicze do odnajdowania zwłok topielców. Kiedy żółw się zatrzymał oznaczało to, że odnalazł ciało (i próbował je zjeść).

Mięso młodych żółwi jaszczurowatych i ich jaj są jadalne, więc prowadzono na nie polowania i niszczono gniazda. Mięso dorosłych osobników ma zapach piżma, więc odstręcza wszelkich miłośników zupy żółwiowej. Praprzodkowie tych żółwi z rodzaju Chelydra zamieszkiwali w plejstocenie tereny Polski i Słowacji.

Aktywność

Aktywny całą dobę, a jego aktywność jest uzależniona od stopnia najedzenia. Przeważnie przebywa w płytkiej wodzie czatując na zdobycz, ale zdarza się, że w poszukiwaniu pożywienia wychodzi na ląd (zwłaszcza podczas suszy, gdy w wodzie brakuje pokarmu), nieznacznie oddalając się od wody. Nie jest zbyt dobrym pływakiem, w wodzie porusza się powoli (a obrośnięty „zielskiem” wodnym pancerz doskonale go maskuje) chociaż w pogoni za zdobyczą potrafi szybko podjąć pości i złapać ofiarę; na lądzie ze względu na dużą masę jest ociężały i nieporadny i gdy tylko może jak najszybciej ucieka w kierunku wody.

Biotop

Stawy, jeziora i bagna lub rzeki o mulistym dnie i wolnym nurcie.

Terrarium

Duże akwaterrarium, gdzie większość powierzchni zajmuje woda (choć większość hodowców preferuje akwaria bez części lądowej). Ponieważ jednak żółw ten nie jest dobrym pływakiem, poziom wody nie powinien być wysoki (3-4 krotność wysokości zwierzęcia). Dno powinno być wysypane kamieniami lub żwirkiem (żwirek połykany przez żółwia – gastrolity – pomaga mu rozcierać w żołądku zjedzony pokarm i stanowi balast, gdy w żołądku i jelitach wydzielają się gazy trawienne). Dno musi być wzmocnione, bo żółwie te często rozgrzebują dno (rośliny, więc nie mają racji bytu, bo i tak zostaną wykopane i zniszczone) i przewracane kamienie mogą stłuc zbyt cienkie dno pomieszczenia żółwia. Ze względu na częste brudzenie wody i żmudne ciągłe wymienianie dużej ilości wody instalujemy filtr zewnętrzny o wolnym przepływie, ale dużej wydajności (wewnętrzny jest szybko niszczony podobnie jak inne sprzęty w akwarium np. grzałki – uwaga ryzyko porażenia prądem!!). Ponieważ żółwie te często na siebie nawzajem napadają, trzymamy je zawsze pojedynczo!

Wielkość terrarium nawet 200×150 cm (dł. x szer.) albo jeszcze większe. Można mu zafundować basen ogrodowy, ale trzeba go zabezpieczy przed dostępem osób postronnych i innych zwierząt. Wysokość terrarium również duża (minimum dwukrotnej długości pancerza żółwia) – żółw ten potrafi się doskonale wspinać!

Oświetlenie

Źródłem światła i ciepła jest żarówka, jednak światło nie może być zbyt jaskrawe. Czas dziennego oświetlania powinien wynosić 10-12 godzin.

Temperatura

Optymalna temperatura powietrza waha się w granicach 22-28°C, a wody 20-26°C. Wodę ogrzewamy albo umieszczając grzałkę akwarystyczną odpowiedniej mocy w filtrze zewnętrznym, albo zabezpieczając dokładnie ja gąbką i siatką plastikową by żółw jej nie stłukł, dobrym sposobem ogrzewania wody jest także umieszczenie kabla grzewczego pod dnem akwarium.

Wilgotność

Powinna się utrzymywać na poziomie około 65-80%. Zraszamy codziennie terrarium letnią, świeżą wodą. Także duża powierzchnia basenu, gdzie woda ogrzewana jest do temperatury 24-26°C (np. grzałka akwarystyczną o odpowiedniej mocy lub matą grzewczą umieszczoną pod nim) ułatwia utrzymanie odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniu hodowlanym.

Żywienie

Wiecznie głodny mięsożerca i drapieżnik, żywiący się bezkręgowcami, małymi kręgowcami i padliną (surowym mięsem w każdej postaci). W niewoli karmimy go kawałkami chudego mięsa (serca i inne podroby), żywymi i martwymi rybami słodkowodnymi i ich filetami, dżdżownicami, żabami, noworodkami gryzoni, kawałkami gryzoni, ptaków. Pokarm pochodzenia roślinnego (sałata, jabłka) powinien być podawany w śladowych ilościach, a i można go w ogóle nie podawać. Żółwie jaszczurowate mniejsze zwierzęta połykają w całości, a większe – chwytają szczękami i rozrywają na małe kawałki ostrymi pazurami przednich łap (przez co dość mocno brudzą wodę). Karmimy go co dwa dni.

Dymorfizm płciowy

Samiec jest dużo mniejszy od samicy. Ma kloakę bardziej oddaloną od nasady ogona, która u tej płci jest też szersza. Ogon jest dłuższy i węższy, pazury na przednich kończynach są nieco dłuższe niż u samic.

Rozmnażanie

Trudne i rzadko kiedy uzyskuje się rozmnożenia w hodowli terraryjnej. Ze względu na agresywność tych żółwi łączymy je w pary tylko w okresie godowym i nawet wtedy uważnie obserwujemy, czy zwierzęta nie zaczynają walczyć ze sobą! Okres godowy trwa od maja do października. Do kopulacji dochodzi w wodzie. Później, już od wczesnego lata, samice składają jaja w otworze wykopanym samodzielnie w ziemi niedaleko brzegu. Samica składa zazwyczaj ok. 24 jaj (okrągłe, średnicy około 2,5 cm), ale maksymalnie może znieść nawet do 80 jaj. Jeśli jaja zostały złożone późnym latem, młode żółwie wylęgają się dopiero na wiosnę w marcu następnego roku. Jaja tego żółwia inkubujemy w temperaturze 27-32°C i wilgotność 95-100% przez 60-130 dni. Badając rozwój zarodków tych żółwi zauważono, że występuje u nich normalnie rozwinięty narząd linii bocznej będący cechą rybią. Zanika on jednak jeszcze przed wykluciem młodego żółwia z jaja. Wykazano także determinacje płci rozwijającego się żółwika uzależniona od temperatury inkubacji. W temperaturze 22-26°C rozwijały się w większości samce, natomiast przy temperaturach skrajnych, tzn. 20 i 30°C prawie same samiczki. W naturze stwierdzono, ze z górnych pokładów jaj wylęgają się samiczki (tu jest cieplej), a z dolnych samce. Wynika to z wpływ temperatury na ekspresje genów. Osobniki świeżo wyległe, długości 3 cm, są prawie czarne, z wyraźnie zaznaczonymi kilami na karapaksie i z bardzo długim, piłkowanym ogonem. Z początku żywią się zawartością woreczka żółtkowego, ale po kilku dniach zaczynają pobierać pokarm. Przekładamy je do osobnego terrarium – nie wolno ich trzymać z dorosłymi osobnikami, gdyż te mogłyby zjeść młode. Młode żółwie jaszczurowate jedzą małe ryby, kijanki, owady wodne i krewetki. z dużym dodatkiem witamin, mikroelementów i minerałów. Małe żółwiki można doświetlać kwarcówką do 10 minut raz w tygodniu. Dojrzewają płciowo w wieku kilkunastu lat (samce wcześniej).

Zimowanie

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy te żółwie należy zimować, czy nie (dla uzyskania rozmnożenia jest ono niezbędne, ale w warunkach naszych terrariów jest to zbędne, bo potrafi normalnie funkcjonować i bez tego). W naturze w północnej części ich obszaru występowania najczęściej zapadają pod wodą w sen zimowy (choć bywa i tak, że pozostają aktywne pod pokrywą lodową), ale z kolej żółwie żyjące bardziej na południe są aktywne przez cały rok. Wielu posiadaczy i hodowców tego gatunku przetrzymuje swoje duże osobniki w basenach na wolnym powietrzu, gdzie żyją one przez cały rok, zimą w zbiornikach o głębokości powyżej 1,5 metra woda nie zamarza, a i ogrzewanie wody w takim basenie zapobiega przemarznięciu żółwia.

Uwagi

Żółw dość rzadko spotykany w polskim handlu (niestety jest on o wiele droższy – około 100 PLN za młodego – stan na 30.07.2011- i mniej atrakcyjny od najpopularniejszego czerwonolicego). W USA i Europie Zachodniej wielu hodowców uważa ten gatunek za fascynujący. Rzeczywiście, jest to tak brzydki, przedpotopowy potwór, że aż atrakcyjny. Ponadto jest to twardy, długowieczny zwierzak o niezależnym charakterze. Wspaniale wspina się po siatce ogrodowej, wyłazi z terrarium (nawet zabezpieczonego!) i w ogóle dostarcza opiekunowi wielu dziwnych niespodzianek. Nie jest to żółw dla początkujących hodowców!; Możesz go wziąć pod uwagę później, jak już zdobędziesz doświadczenie z kilkoma innymi gatunkami żółwi wodnych. Przede wszystkim – do hodowli żółwia jaszczurowatego będziesz potrzebował miejsca w domu i cierpliwości dla dużego, złego żółwia. W wielu krajach zachodu jest wciągnięty na listę zwierząt niebezpiecznych i jego posiadanie musi być poparte doświadczeniem i odpowiednim zabezpieczeniem terrarium.

Gatunek wpisany na listę inwazyjnych gatunków obcych, więc hodowla jest zakazana!

Opracowanie

Opracował MSZ, uzupełnił Wiciu
na podstawie własnych doświadczeń (z najulubieńszym gatunkiem żółwia), doświadczeń zaprzyjaźnionych hodowców i poniższej literatury:
W. Juszczyk: Mały słownik zoologiczny – gady i płazy;
W. Juszczyk: Płazy i gady krajowe – gady;
J. Gosławski, A. Hryniewicz: Żółwie w domu;
H. Dobrowolska: Gady;
S.W. Mamaied, S.W. Kudriacew: Reptili w terrariumie;
Leksykon zwierząt od A do Ż;
Encyklopedia zwierzęta;
J. Fojtl: Żelvy kajmanky;
J. Fojtl: Kajmanky;
A. Trepka: Gawędy o zwierzętach;
M.J. Gorazdowski: Determinacja płci u gadów w zależności od temperatury. Aqua Terr I/91;
P. Sura, A. Jabłoński: Determinacja płci u żółwi. Przegląd zoologiczny, tom XXXIX

Liczba wyświetleń: 21132