Damon spp. – amblypygi

 

Systematyka

Typ: Arthropoda

Podtyp: Chelicerata

Gromada: Arachnida

Podgromada Pedipalpi

Rząd: Amblypygi

Rodzina: Phrynichidae

Rodzaj: Damon 

 

Na podstawie badań przeprowadzonych przez L. Prendinia, P. Weygoldtb, W.C. Wheeler na grupie amblypyg z okolic Kongo, Tanzanii, Zimbabwe i Namibii gatunki takie jak Damon variegatus, Damon diadema czy Damon medius (oraz kilka innych) można zaliczyć do jednego super gatunku Damon „variegatus” . Autorzy posiłkując się badaniami DNA tych gatunków stwierdzili, że nie ma między nimi istotnych różnic w budowie genotypu. A różnice morfologiczne wynikają jedynie z wieloletniej izolacji między populacjami. I tak np. gatunek Damon medius zamieszkuje wschodnią część Kongo, Sudan, Kenię, Tanzanię, Namibię i Angolę, gdzie zasiedla tropikalne lasy, jaskinie, ale również sawanny, czy półpustynie w północnej Namibii. Większy gatunek Damon diadema. Zasiedla głównie Tanzanię i Kenię, Damon gracilis zamieszkuje północną Namibie i Angolę, a Damon variegatus ma szeroki zasięg. Wszystkie jednak charakteryzują się mocnymi szczękoczułkami i charakterystycznym dla nich ułożeniem kolców (inaczej niż inni przedstawiciele tego rodzaju).

Dlatego często w hodowlach możemy spotkać się z różnym nazewnictwem tych pajęczaków: Damon cf. diadema, Damon spp. jest niczym innym jak nazwa tego samego gatunku. Osobniki większości „gatunków” mogą się krzyżować i wydają potomstwo. Nie mniej jednak wśród osobników, które trafiają do handlu w naszym kraju zdążają się czyste gatunkowo (szczególnie te z odłowu).

Charakterystyka grupy

Średniej wielkości pajęczaki osiągające 3-5 cm długości o ciele spłaszczonym grzbieto-brzusznie. Odwłok wyraźnie oddzielony od głowotułowia i posiada około 7 segmentów.

Ich odnóża są wydłużone i ustawione bocznie, co pozwala im na stosunkowo szybkie przemieszczanie się bokiem. Na odnóżach krocznych widoczne jest segmentowanie na przemian brązowymi i szarymi pasami. Przednia para odnóży krocznych jest przekształcona w odnóża czuciowe (o znacznie zwiększonej liczbie segmentów), które mają zasięg do 25 cm i mogą obracać się o 360°.

Nogogłaszczki (pedipalpus) spełniają rolę odnóży chwytnych i są znacznie wydłużone. Posiadają liczne wyrostki i kolce, dzięki którym amblypyga może skutecznie chwytać i unieruchamiać ofiarę. Kolce te są również cechą diagnostyczną przy określaniu gatunku. Ilość oraz ich rozmieszczenie nie jest specyficzne dla każdego rodzaju jak i gatunku. Szczękoczułki (chelicera) są małe i nie posiadają jadu.

Amblypyga ta jest koloru szaro-czarnego (Damon variegatus), oliwkowego lub szaro-zielonego (Damon diadema, Damon medius). Osobniki L1 mają nogogłaszczki koloru czerwonego, lecz po wylince odnóża te ciemnieją.

Jako zwierzę typowo nocne nie posiada dobrego wzroku, a zmysły reagują głownie na dotyk i wstrząsy (stąd modyfikacje w budowie odnóży). Na całym ciele można zauważyć małe szczecinki czuciowe.

Nie jest długowieczna, jej wiek szacuje się na 5-7 lat, a dojrzałość płciową osiąga około 3 roku życia (w zależności od tempa wzrostu). W przeciwieństwie do skorpionów linieje przez całe życie i podobnie jak u ptaszników odbywa się ono najpierw z częstotliwością raz na kilka miesięcy a u dorosłego osobnika raz w roku.

• Damon diadema –   jest największym gatunkiem z rodzaju Damon i może osiągać nawet 5 cm długości ciała. Jest jaśniej ubarwiony niż Damon variegatus a jego odwłok ma kolor oliwkowy. Cechą charakterystyczna dla gatunku jest to, że na udzie nogogłaszczek po stronie brzusznej da się zauważyć dwa duże kolce.
• Damon variegatus – wśród wymienianych tu gatunków jest najpopularniejszy w hodowlach amatorskich średniej wielkości osiągający zwykle 3-4 cm długości ciała. Ciało ma kolor szaro-brązowy. Cechą charakterystyczna dla gatunku jest to, że na udzie nogogłaszczek po stronie brzusznej da się zauważyć jeden duży kolec.

Nazwa angielska: Tanzanian Giant Whipscorpion
Nazwa niemiecka: Geisselspinne
Nazwa czeska: Bičovec pestrý

• Damon medius  – mały przedstawiciel rodzaju Damon osiągający zaledwie 2,5 -3 cm długości cała. Kolor jego odwłoka może wpadać lekką czerwieni, ale zwykle jest brązowy lub szaro-brązowy.

 

W skład Damon wchodzą również gatunki:

• Damon annulatipes (Wood, 1869)
• Damon brachialis (Weygoldt, 1999
• Damon gracilis (Weygoldt, 1998)
• Damon johnstonii (Pocock, 1894)
• Damon longispinatus (Weygoldt, 1999)
• Damon sylviae (Prendini, Weygoldt & Wheeler, 2005)
• Damon tibialis (Simon, 1876)
• Damon uncinatus (Weygoldt, 1999)

Aktywność

Podczas dnia zwykle ukryte (w naturalnym środowisku chowa się w szczelinach skalnych lub w zachyłkach kory czy w norach ssaków). Jest zwierzęciem typowo nocnym, o czym mogą świadczyć jego przystosowania anatomiczne.

Hodowla grupowa

Damon variegatus jest pajęczakiem, którego można trzymać w większych grupach. Trzeba jednak pamiętać, że samce, nawet młodociane, będą ze sobą walczyć. Decydując się na wpuszczenie większej ilości osobników do jednego terrarium musimy być pewni, że znajdzie się tam tylko jeden samiec. Osobniki L1-L3 spokojnie można trzymać grupowo pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej ilości pokarmu. Ni polecam wpuszczanie młodocianych osobników z różnych grup hodowlanych gdyż amblypygi wykazują „terytorializm społeczny” i grupy krewniacze będą broniły swojego terytorium przed innymi osobnikami.

Osobiście nie polecam trzymania tych zwierząt więcej niż jeden samiec i 2-3 samice w jednym terrarium. Dorosłe trzymam parami, natomiast młode zawsze oddzielnie – daje mi to większą kontrolę nad warunkami panującymi w terrariach. Niektóry jednak trzymają te zwierzęta w grupach rodzinnych młode z dorosłymi i osiągają podobne wyniki w odchowie młodych co ja.

Terrarium

Dla dorosłej pary wystarczy terrarium wertykalne: 30 cm wysokości, 20 cm głębokości i 20 cm szerokości, a dla większej liczby odpowiednio większe. Pamiętać trzeba jednak, że zwierzęta te chodzą po ziemi i nie wystarczy zapewnić im tylko powierzchnie pionowe (które są bardzo ważne w wystroju ich terrarium ale również odpowiednią ilość miejsca na dnie zbiornika. Najlepiej, gdy tylna i boczne ścianki są zabudowane, a w centralnym punkcie terrarium umieszczony jest konar. Młode (L1-L3) można trzymać w „moczówkach” lub pojemnikach po bojownikach, potem w odpowiednio większych pojemnikach czy terrariach (pamiętając o pionowej powierzchni takiej jak kawałek kory czy korka).

Na podłoże stosujemy włókno kokosowe lub torf kwaśny (lub mieszankę).
Oświetlenie jest zbędne. Można zastosować ewentualnie słabe żarówki lub diody koloru fioletowego czy zielonego.

Temperatura

Temperatura nie musi być zbyt wysoka 23-27°C w dzień i 20-19°C w nocy. Amblypygi są bardzo wrażliwe na ekstremalne temperatury letalne dla nich jest umieszczenie choćby na chwile w temp. 5°C czy 40°C. Nie odporne są także na silne działanie promieni słonecznych. (Na takie ekstremalne temperatury narażamy zwierzęta zwykle podczas transportu.). W przypadku młodych osobników temperatura nie powinna wzrastać ponad 30°C.

Wilgotność

Wilgotność powinna utrzymywać się na poziomie 65-75%, ale trzymając młode osobniki należy ją nieco zwiększyć. Dorosłe osobniki są dość odporne na spadek wilgotności i brak wody.

Żywienie

Młode osobniki karmimy muszkami owocówkami i wylęgiem świerszczy. Większe chętnie jedzą muchy i mole woskowe oraz odpowiedniej wielkości świerszcze, a dorosłe jedzą świerszcze, czy małe karaczany tureckie. Amblypygi są znane z tego, że potrafią zjeść ofiary znacznie większe od siebie! Można, więc urozmaicać ich dietę o koniki polne większe karaczany czy mniejsze ćmy i motyle. Nie gardzą też „padliną” i można im do czasu do czasu podać rozgniecionego świerszcza czy mącznika. Nie należy jednak przesadzać z ilością karmówki wpuszczanej jednocześnie do terrarium gdyż owady zostaną zabite, a nie zjedzone.

Dymorfizm płciowy

Rozpoznanie płci u dorosłych Damonów nie jest zbyt trudne. Samiec posiada pierwszy człon nogogłaszczek (udo) znacznie dłuższy niż udo drugiej pary odnóży krocznych (pamiętajmy, że pierwsza para jest przekształcona).

U samic natomiast pierwszy człon nogogłaszczek (udo) jest krótszy niż udo 2 par odnóży krocznych.

Musimy pamiętać jednak ze cecha ta odnosi się tylko do gatunków natomiast rodzaju Damon natomiast w dodatku jedynie do osobników „dorosłych” (amblypygi te są gotowe do rozrodu już na wylinkę przed pojawieniem się tych drugorzędowych cech płciowych)

Jeśli natomiast mamy do czynienia z osobnikami młodszymi płeć można rozpoznać po płytce płciowej (genitalnej) znajdującej się na odwłoku tuż za zwężeniem łączącym głowotułów z odwłokiem. U samców płytka ta posiada wzór w kształcie serca, a u samicy w kształcie litery omega. Kształt taki jest uwarunkowany kształtem, spermatofor ( biały twór przyklejany do elementów wystroju składający się za stopki, która przytwierdzona jest do podłoża, dwóch ramion, na których umieszczona jest sperma i haczyka), który samiec tworzy za pomocą narządów rozrodczych znajdujących się pod tą właśnie płytką a samica pobiera go swoja płytką genitalna. Ta drugorzędowa cecha płciowa jak i kształt spermatofor także jest charakterystyczny jedynie dla rodzaju Damon.

 

Rozmnażanie

Samica gotowa jest do godów około miesiąca po linieniu, a pomiędzy linieniami może wydać na świat dwa pokolenia młodych amblypyg. Taniec godowy jest dość podobny do tańca innych pajęczaków takich jak skorpiony czy uropygi. Samiec energicznie rusza szczękoczułkami, a jego odnóża dotykowe drżą i szybko dotykają samicę. Gdy samica jest gotowa, odpowiada samcowi podobnymi ruchami. Samiec odwraca się i składa spermatofor na podłożu (biały wielkości około 4 mm) następnie obraca się ponownie ku samicy i znów następuje faza szybkiego dotykania odnóżami czuciowymi, z jednoczesnym cofaniem się samca. Samica podąża za nim nachodząc na spermatofor. Zaloty trwają nawet kilka godzin, przy czym do zapłodnienia nie zawsze dochodzi i takie zaloty mogą się powtarzać (aż do skutku). Gdy samica podejmie spermatofor można to zauważyć bo przez pewien okres z jej płytki genitalnej wystaje kawałek skrzydełek spermatoforu. W mojej hodowli ilość złożonych spermatoforów poprzedzających zapłodnienie wahała się od 1 nawet do 7.

Już po paru dniach od zapłodnienia można u samicy zauważyć na spodniej stronie odwłoka białe plamki, są to zalążki jaj. Po dwóch tygodniach do miesiąca samica składa jajka na spodniej stronie odwłoka, przymocowując je do ciała lepką mazistą substancją. Masa ta po paru dniach zastyga i chroni jaj przed urazami mechanicznymi i pleśnią, więc z pozoru zapleśniałych jaj mogą wykluć się młode (u mnie taka sytuacja zdarzyła się 2 razy). Niestety może się też zdarzyć, że samica odrzuci pakiet jaj (do tej pory nie udało mi się znaleźć przyczyny takiego zachowania). W jednym pakiecie może być od 10 do ponad 40 jaj, przy czym trzeba zaznaczyć, że nie zawsze wszystkie jaja są zapłodnione. Zauważyłem również zależność między ilością jaj a czasem ich inkubacji i „przesiadywaniu na samicy”. Gdy jaj jest mniej czas inkubacji jest rykszy a młode mogą zejść z samicy już po 3-4 dniach.

Po około 3 miesiącach (100 dni a nawet 120) z jaj wykłuwają się młode. Do dwóch tygodni przebywają z samicą uczepione jej ciała. W tym okresie są ubarwione bardzo jasno (niemal na biało). Gdy młode są gotowe na opuszczenie samicy, przechodzą pierwszą wylinkę i od tej pory są już samodzielne.

Życie społeczne

Damony to zwierzęta u których można zaobserwować ciekawe zachowania międzyosobnicze.

Po wykluciu się młodych samica przez pewien czas nosi je na odwłoku. Gdy któreś przypadkowo odłączy się od samicy, matka szuka go i pomaga mu wejść powrotem na swój odwłok. Często bada młode czułkami i sprawdza czy wszystko jest w porządku. Gdy młode przejdą pierwsze linienie schodzą z matki i przez okres paru dni są jeszcze pod jej opieką. Samica broni je przed napastnikami oraz czuwa żeby zanadto się nie rozbiegły. Po paru dniach traci nimi zainteresowanie. Młode natomiast nadal trzymają się razem. „biorą w posiadanie” jakieś terytorium i starają się go bronić. Dopiero po paru linieniach rozchodzą się by każde zająć własną kryjówkę. Tak jak już pisałem są to zwierzęta terytorialne ale terytoria samic i samców nachodzą na siebie. Nachodzą na siebie terytoria różnych samic, ale nigdy samców. Walki terytorialne można zaobserwować między wszystkimi osobnikami. U samic głownie ograniczają się do rozwierania nogogłaszczek i badania się „czułkami”. Samce natomiast po takim pokazie sił mogą przystąpić do czynnego ataku który może zakończyć się śmiercią jednego z osobników.

Opracowanie i źródła informacji
Opracował : Karol Bubel 'wombad’

Bibliografia:
1. Prendini L., Weygoldt P, Wheeler W. C. : Systematics of the Damon variegatus group of African whip spiders (Chelicerata: Amblypygi): Evidence from behaviour, morphology and DNA, Organisms, Diversity & Evolution 5 2005, str 203–236
2. Lucker, H, Miehe Chr, Schichtel M.: Haltung und Zucht Der geisselspinne. Der Zoologishe Garten 2008, band 78, Nr 1, str 1-16. Tłum. Ewa Piasecka
3. P. Weygold: Whip spaider, Apollo Book 2000

Liczba wyświetleń: 21871