Pantherophis guttatus – wąż zbożowy

Wąż zbożowy

 

Nazewnictwo

Nazwa angielska: Corn Snake, Red Rat Snake

Nazwa niemiecka: Kornnatter

Nazwa czeska: Užovka červená

Nazwa francuska: Serpent des blés

Systematyka

Pantherophis guttatus Linnaeus, 1766

Synonimy

Elaphe guttata

Długość życia

Wąż zbożowy przy dobrych warunkach hodowli dożywa nawet kilkunastu lat (nawet do około  21 lat).

Wygląd

Średnich rozmiarów wąż o smukłym i muskularnym ciele, niewielkiej głowie z zaokrąglonym pyskiem, oczy węża zbożowego posiadają okrągłą źrenice. Barwa podstawowa jest uzależniona od terenu oraz miejsca występowania zazwyczaj waha się od białej przez szarą po ceglastoczerwoną. Na grzbiecie i bokach ciągną się ciemne, czerwonawe plamy zazwyczaj z czarnym obramowaniem (potocznie nazywane siodłem). Łuski brzuszne posiadają czarno-biały kratowany wzór przypominający szachownice. Od tego schematu istnienie wiele odchyleń. Dzięki pracy hodowców oraz wieloletniej selekcji dziś możemy podziwiać wiele stworzonych odmian barwnych oraz ich mieszanek, do tego stopnia że ciężko znaleźć dwa identyczne osobniki. Znane są osobniki albinotyczne oraz osobniki całkowicie pozbawione wzoru, dzięki analizie tych cech i ich dziedziczeniu dość dobrze „rozpracowano” genetykę węży. Pantherophis guttatus jest wężem cieszącym się popularnością wśród hodowców a prace nad nowymi odmianami barwnymi wciąż trwają.

Osiąga niewielkie rozmiary, zazwyczaj 130-150 cm (do 180 cm).

Podgatunki

Zawirowania wokół podgatunków tego węża są od lat przyczyną wielu sporów i dyskusji akademickich, które na szczęście nie rzutują negatywnie na naszą hodowle tego węża. Obecnie w obrębie tego gatunku nie wyróżnia się podgatunków. Historycznie wyróżniano kilka, różniących się ubarwieniem, budową ciała i obszarem występowania podgatunków i wszystkie z nich miały udział w hodowli:

1. Elaphe guttata emoryi – wąż preriowy
   uznawany obecnie za odrębny gatunek Panterophis (Elaphe) emoryi
   Od południowej Nebraski po północny Meksyk, mniejszy wąż o bardziej krępym ciele, podstawowe tło ziemistoszare, plamy brązowe, szare, ciemnooliwkowe. Cały wąż wydaje się być „wypłowiały”.
2. Panterophis guttatus meahllmorum wyodrębniony w 1994 przez Schmit`a i wsp. uznawany przez niektórych za odmianę lokalną wcześniejszego (pod)gatunku
3. Panterophis guttatus rosacea
   Bagienne tereny Florydy, ciemne kolory są u niego znacznie zredukowane. Podstawowa barwa jest czerwono-pomarańczowa i takież są plamy. Pozbawiony jest natomiast najczęściej wzoru szachownicy na brzusznych łuskach. Obecnie uznawany za lokalną formę Pantherophis guttatus.

Występowanie

Wąż zbożowy zamieszkuje tereny Stanów Zjednoczonych Ameryki. Od Florydy po stany północne – Luizjanę, Kolorado. Występuje na tych terenach do 1850 m n.p.m.

Odmiany barwne

Obecnie jest znanych ponad 600 różnych odmian barwnych, uzyskanych dzięki wieloletniemu selektywnemu rozmnażaniu węży zbożowych w niewoli.

Odmiany barwne dzielimy na:

Naturalne (Terytorialne potocznie Classic/wildtype):

• Alabama
  
• Keys
• Miami
• Normal
• Okeetee

Jedno-genowe (recesywne):

• Amelestic (red albino)
• Anerythristic (black albino typu A)
• Caramel
• Chroacoal (black albino typu B)
• Cinder
• Dilute
• Diffused
• Hypomelanistic
• Kastanie
• Lava
• Lavender
• Microscale
• Motley
• Palmetto
• Scaleless
• Stripe
• Sunkissed
• Terrazzo
• Ultra

Jedno-genowe (dominujące)

• Buf
• Masque
• Tessera
• Toffee

Łączone (składające się z dwóch lub więcej genów)

Przykładowo :

• Snow (amelestic+anerythristic)
• Butter (amelestic+caramel)
• Fire (amelestic+diffused)
• Amelestic motley (amelestic+motley)
• Sulfur stripe (amelestic+caramel+diffused+stripe)

Istnieje wiele kombinacji genów które wspólnie tworzą naprawdę ciekawe wzory i kolory, do najpopularniejszych w Polsce należą:

• Amelestic
• Anerythristic
• Snow
• Caramel
• Gold dust
• Butter
• Bloodred
• Fire
• Blizzard

Popularność węży zbożowych jak i ich odmian w Polsce ciągle ma tendencje wzrostową i na rynku pojawiają się coraz ciekawsze okazy.

Cechy szczególne

Hodowla tego gatunku nie sprawia wiele trudności więc jest on polecany początkującym terrarystom i choć wykarmienie małych zbożówek może sprawić nie doświadczonemu terraryście nieco kłopotu to raczej przypadki takie należą do rzadkości.Wnikliwe obserwacje życia węży zbożowych dostarczą hodowcy wielu wrażeń i radosnych chwil w obcowaniu z tymi przedstawicielami gadów. Trzeba pamiętać że węże zbożowe są skore do ucieczek i nie jeden hodowca był zmuszony zrywać podłogę czy przestawiać meble. Na wolności świetnie sobie radzą ze wspinaczką czy pływaniem, mimo to preferują naziemny tryb życia.

Ciekawostki

Przestraszony zaczyna intensywnie poruszać ogonem uderzając mi.n. o podłoże co może dać efekt podobny do dźwięku grzechotników (Crotalus), Efekt ten się potęguje,gdy na podłożu są suche liście.

Aktywność

Prowadzi raczej dzienny tryb życia. Nad ranem wypełza z kryjówek, spotkać go wtedy można jak się wygrzewa w porannych promieniach słońca lub próbuje coś upolować.W godzinach największego nasłonecznienia unika bezpośrednich promieni słonecznych by uniknąć przegrzania. Nocą, szczególnie w ciepłe wieczory po gorącym dniu także poluje, bo jego pokarm – gryzonie wtedy właśnie są aktywne. Aktywność roczną charakteryzuje sezonowość, w zależności od zamieszkiwanego obszaru geograficznego sen zimowy może trwać do 6 miesięcy. W warunkach terrarium jest aktywny cały dzień oraz po zmierzchu, wszystko zależy od temperatury w terrarium, a także m.in. chęci węża na przekąskę.

Biotop

Wąż zbożowy żyje na terenach zalesionych, także w pobliżu opustoszałych domostw, na polach uprawnych i nieużytkach, gdzie łatwo o pokarm – gryzonie towarzyszące człowiekowi. W zależności od szerokości geograficznej są to dość zróżnicowane środowiska. Spotkać tu można suche tereny stepowe jak i wilgotne lasy stanów południowych. Bytuje głownie na ziemi, ale wspina się dobrze po drzewach oraz doskonale pływa. Wpełza do nor zwierzyny leśnej, dziupli i gniazd ptaków, często w poszukiwaniu łatwo dostępnego pokarmu zagląda do siedzib ludzkich.

Terrarium

Minimalne wymiary dla jednego osobnika to 80x40x40 cm choć im większe tym lepsze, terrarium horyzontalne typu umiarkowanego. Niezbędnym wyposażeniem terrarium będzie odpowiednio zabezpieczony przed dostępem węża promiennik ciepła (kabel grzewczy, mata lub żarówka) ogrzewający 1/3-1/2 powierzchni zbiornika, termoregulator oraz termometr. W terrarium gdzie będzie mieszkał wąż zbożowy powinien znajdować się basen dostosowany do rozmiarów węża, w którym gady te będą się mogły kąpać spełni on także role nawilżacza powietrza oraz pojnika dla węża, tak więc woda w nim powinna być zawsze świeża zwłaszcza, że węże często będą w nim oddawać nieczystości, a przed zrzuceniem wylinki długo być w nim zanurzone, dobrze jest też z tego powodu wykonać mokrą kryjówkę dla gada, z której może korzystać w okresie linienia. Jako podłoże stosujemy ręczniki papierowe, gazety, włókno kokosowe (całe włókna) lub trociny odpylone (aspen, lignocel czy inne marki), nie polecamy stosowania torfu, substratu kokosowego(potocznie zwanego torfem), zwykłych trocin, chipsu kokosowego, drewienek bukowych czy zwykłego piasku. W terrarium również powinny się znajdować co najmniej dwie kryjówki po „ciepłej” i „zimnej” stronie, można terrarium wyposażyć w jakiś korzeń, kawałki kory oraz mokrą kryjówkę.

Wielkość terrarium

Pomieszczenie dla węża zbożowego powinno mieć minimalne wymiary 80x40x40 cm choć im większe tym lepsze. Dla 2 dorosłych osobników w okresie rozrodczym minimum to 80x50x40 (dł/szer/wys).Powinno być raczej szersze i dłuższe niż wysokie tzw. horyzontalnego typu. Zasadą jest, że pomieszczenie powinno mieć minimalne rozmiary długości 2/3 długości osobnika, szerokości 1/3 – 1/2 długości osobnika. Rozmiary pojemników w hodowlach „komercyjnych” są znacznie mniejsze, takie utrzymywanie wymaga jednak dużego doświadczenia w karmieniu i umiejętności szybkiej oceny kondycji węża – łatwo je bowiem zatuczyc w ciasnych pojemnikach, uniemożliwiają również zagospodarowanie pojemnika w sposób estetyczny.

Oświetlenie

Cykl 12-14 godzinny, jeżeli terrarium ogrzewamy kablem/matą grzewczą, to oświetlenie grzewcze jest zbędne. Wąż zbożowy choć o dziennym trybie życia nie wymaga naświetlania UVB, bo jego skóra i tak nie przepuszcza odpowiedniej jego ilości, a niezbędną w prawidłowej gospodarce mineralnej wit D₃ pozyskuje z pokarmu. Nie jest także stosowanie lamp nocnych np. Repti Night Glo.W terrarium powinno być miejsce, gdzie panuje półmrok, aby wąż zbożowy nie musiał być wciąż nastawiony na ostre światło, i żeby doświadczyć ciemności musiał się chować w ukryciu.

Temperatura

Terrarium ogrzewamy wykorzystując do tego zazwyczaj żarówkę (odpowiednio zabezpieczoną aby wąż nie poparzył się) o mocy dobranej tak, by w pojemniku panowała temperatura 25-28°C, punktowo pod źródłem ciepła powinna osiągać 31- 32°C. Nocą w przypadku dorosłych osobników możemy obniżyć temperaturę do 24°C, koniecznie zapewniając punktowo 28°C. W przypadku młodych węży doskonale sprawdza się stała całodobowa temperatura 28°C w całym pojemniku. Niedopuszczalne jest ogrzewanie tzw. „gorącymi skałami”, bo mogą one powodować oparzenia węży. Kabli grzewczych używamy w nocy (kiedy to żarówka będzie wyłączona, bądź rezygnujemy z żarówki na cel całodobowego ogrzewania kablem/matą grzewczą), kiedy istnieje możliwość iż temperatura w terrarium może zbytnio się obniżyć lub całodobowo ogrzewamy nimi pojemniki. Należy jednak pamiętać, by kable obejmowały nie więcej niż połowę powierzchni dna terrarium i były zabezpieczone przed wykopaniem oraz bezpośrednim kontaktem z ciałem węża. Kable grzewcze najczęściej używane są także w tzw. systemach szufladowych (rack system).

Wilgotność

Powinna się utrzymywać na poziomie od 40 do 70% (w zależności od miejsca w terrarium, przy basenie będzie wyższa wilgotność a im dalej od basenu tym niższa), dlatego winno się zapewnić wężowi możliwość skrycia się w tzw. wilgotnej kryjówce. Wilgotna kryjówka może być zrobiona z mokrego mchu, zwilżonej gąbki, czy mokrych ręczników papierowych to tylko proste przykłady, powinna ona być na tyle ciasna aby wąż zbożowy się czuł komfortowo i na tyle szczelna by wilgoć zbyt szybko nie schła. W polskim społeczeństwie utarło się tzw pryskanie wodą w terrarium – na co to komu, przy tym gatunku jest to zbyteczne i uciążliwe, stwarza w terrarium równomierną wilgotność i pozbawia węża wyboru.

Żywienie

Węże zbożowe jak wszystkie inne są drapieżnikami więc karmimy je zwierzętami stałocieplnymi odpowiedniej wielkości tzn. myszami, małymi szczurami, jednodniowymi kurczętami. Możemy przyzwyczaić nasze węże do spożywania martwych zwierząt karmowych podawanych pincetą, to znacznie ułatwi ich karmienie zwłaszcza,gdy trzymamy kilka węży w jednym terrarium i konkurują one między sobą o pokarm. Jak często będziemy karmili nasze węże zależy od ich kondycji i fazy cyklu życiowego. Młode wężyki zbożowe karmimy częściej – dwa razy w tygodniu, osobniki dorosłe wystarczy karmić raz na 2-3 tygodnie. Gdy wąż zbożowy nie chce jeść jakiś czas należy sprawdzić co jest tego przyczyną. Węże nie przyjmują pokarmu, gdy są przed wylinką, samice są zaawansowanej ciąży, ostatnio się zbytnio najadły i jeszcze nie zgłodniały, zwierzę karmowe jest zbyt duże lub wąż zbożowy jest chory. Tylko wnikliwa obserwacja pozwoli poznać nam przyczynę głodówki naszego podopiecznego.

Dymorfizm płciowy

Samce są mniejsze i szczuplejsze od samic. Nasada ogona samca jest szersza (wynika to z obecności podwójnego narządu kopulacyjnego półprącia),także ogon jest u samców o 1/3 dłuższy. Określić płeć można także na podstawie sondowania nasady ogona, ale wykonać to może tylko doświadczona osoba, bo łatwo uszkodzić delikatne półprącia samca sondując zbyt głęboko. U samic takie ryzyko nie istnieje, bo w tym miejscu znajdują się tylko ślepo zakończone zachyłki kloaki, ale zbyt głębokie przepchniecie sondy zafałszowuje oznaczenie płci osobnika a także może spowodować wprowadzenie zakażenia.

Rozmnażanie

W naturze węże zbożowe rozpoczynają gody w marcu i trwają one do maja. Po 6-8 tygodniach samica składa jaja, a po kolejnych 2-3 miesiącach wylegają się młode „zbożówki”. W hodowli przeważnie po pierwszym posiłku po zimowaniu węże zbożowe przystępują do godów.Najlepiej samca wpuszczać do samicy w godzinach wieczornych, na parę godzin, dobrze jest taki zabieg powtarzać co 2-3 dni aż do zauważenia kopulacji. Z racji tego że u węży zbożowych występuje kanibalizm (rzadko bo rzadko ale czasem się zdarza) nie zaleca się pozostawiania samca u samicy aż do czasu znoszenia jaj przez nią, dodatkowo obecność samca może wpływać stresująco na samice i może odmawiać jedzenia czy przejawiać wzmożoną agresje. Często wystarcza tylko jedna kopulacja, ale dla pewności po dwóch tygodniach można zabieg powtórzyć. W tym czasie samica intensywniej żeruje,a na około miesiąc przed złożeniem jaj samica zazwyczaj przestaje przyjmować pokarm, bo rozwijające się jaja zbytnio uciskają przewód pokarmowy, by ten pomieścił ofiarę węża. Po mniej więcej 2 miesiącach od kopulacji samica szuka miejsca do złożenia jajek. Czyni to pod kawałki kory do torfu. W zależności od kondycji i wieku samicy jest ich od kilku do 20 sztuk Przez pierwsze godziny samica owija się wokół jaj i broni ich przed intruzem, lecz potem z nich schodzi i więcej się nimi nie interesuje. Warunki w terrarium hodowlanym nie sprzyjają inkubacji jaj, tak więc musimy je przenieść do inkubatora uważając przy tym by nie obracać nimi, bo grozi to uszkodzeniem zarodków. Wilgotność utrzymujemy na poziomie 80-90%, a temperaturę około 27-28°C. Staramy się utrzymać stałość tych warunków, bo wszelkie wahania zakłócają proces inkubacji. Co kilka dni kontrolujemy jajka i usuwamy(jeśli nie są ściśle związane z resztą zdrowych jaj) martwe i spleśniałe sztuki.Panuje przekonanie, że jeżeli jaja są zdrowe to ich zdolności immunologiczne są na tyle duże, by zapobiec infekcjom grzybiczym. Klucie młodych węży powinno nastąpić między 55 a 65 dniem inkubacji, gdzie najczęściej wypada to w okolicach 60 dnia, w zależności od temperatury inkubacji klucie może nastąpić dwa-trzy dni wcześniej bądź później niż napisane wyżej, z jaj wylęgają się małe wężyki będące około 20 cm miniaturkami dorosłych. Pierwszą wylinkę zrzucają po pierwszym tygodniu życia i przystępują do łowienia pokarmu – noworodków mysich. Często jednak pokarm ten nie jest zjadany przez małe wężyki, wtedy próbujemy przytykać delikatnie je do pyszczka wężyka, by je sam złapał.Czasami wystarczy pozostawić noworodka przy wyjściu z ukrycia węza i pozostawić go na noc, być może pod osłoną nocy nie stresowy wężyk skusi się na posiłek. Jeżeli młody wężyk odmawia dłużej (około dwóch tygodni) przyjmowania pokarmu i jego stan ewidentnie się pogarsza to karmimy niejadka przymusowo paseczkami serca wołowego, ogonami mysimi, często wystarczy delikatnie wetknąć je do pyszczka węża, a on już samodzielnie podejmie połykanie. Zawsze należy pamiętać,że jest to stresujące dla gada, dlatego należy wykonywać ten zabieg delikatnie i jak najrzadziej. Przy dobrym regularnym karmieniu dojrzewają w 18-24 miesiącu życia, minimalna waga samicy przeznaczonej do rozrodu powinna w tym czasie wynosić 250-300 g. Choć znany jest przypadek, że dobrze rosnące i wykarmione dziewięciomiesięczne osobniki przystąpiły do kopulacji i uzyskano zapłodnione jaja, z których wyległy się zdrowe młode.

Zimowanie

Późną jesienią, z początkiem listopada, węże zbożowe powinny przejść okres spoczynku – zimowanie. Przygotowujemy je do tego stopniowo w ciągu trzech tygodni obniżając temperaturę w terrarium do poziomu kilkunastu stopni (wyłączając ogrzewanie i pozostawienie ich w temperaturze pokojowej). W tym czasie należy zaprzestać karmienia węży, powinny one w tym czasie zrzucić wylinkę oraz oczyścić przewód pokarmowy wydalając kał kąpieli w letniej wodzie (jest to bardzo istotne, gdyż pozostawione resztki pokarmowe rozkładając się w jelitach gada powodują jego zatrucie). Zimowanie przeprowadzamy w chłodnych pomieszczeniach (piwnicach, komórkach), gdzie panuje stała temperatura około 12-15°C (z powodzeniem zimują też w temperaturach niższych 4-10°C) i wilgotność 70-80%. Węże umieszczamy pojemnikach z materiałem, który będzie izolował węża, a także utrzymywał względnie stałe warunki. Może to być mech torfowiec, wiórki drewniane, kawałeczki gąbki. Dajemy go taką ilość by wąż zbożowy mógł się w nim w całości schować. Umieszczamy także naczynie z wodą aby wąż zbożowy mógł się napić. Kontrolujemy przebieg zimowania co tydzień i sprawdzamy jak nasi podopieczni się czują. Wystarczy 2-3 miesięczny okres snu zimowego (od grudnia do marca). Jeżeli nie mamy warunków, by przeprowadzić typowe zimowanie możemy na okres 6 tygodni tylko obniżyć temperaturę w terrarium do temperatury pokojowej (czyli wyłączyć ogrzewanie) i wyłączyć światło (najlepiej zasłonić szyby terrarium), w tym też czasie nie karmimy węży. Niestety zimą w naszych mieszkaniach jest cieplej niż chłodnym latem dlatego lepiej zaniechać takiej praktyki, by nie osłabić gada głodówką, a efekt takiego odpoczynku nie zawsze skutkuje sukcesem hodowlanym. Nie zimujemy węży w pierwszym ich roku życia, a także osobników słabych lub chorych, bo mogłoby to wywołać śmierć gada (w naturze zimowanie jest formą naturalnej selekcji,osobniki słabe i chore nie przeżywają go). Rozbudzamy nasze węże tak samo stopniowo jak wprowadzaliśmy je w sen. Najlepiej rozdzielić płci w tym czasie, by połączyć je po całkowitym rozbudzeniu. Po tygodniu, dwóch wrócą do całkowitej aktywności i wtedy przystąpią do polowania na ofiarę.Możemy też odstąpić całkowicie od snu zimowego u naszych pupili, gdy nie chcemy ich rozmnażać.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował Witold „Wiciu” Borkowski na podstawie własnych doświadczeń, doświadczeń zaprzyjaźnionych hodowców i poniższej literatury:
Broghammer: Albinos. Color and pattern mutations of snakes and other reptiles
Bruins: Encyklopedie teraristiky
Cerha, Kocian: Uźovky
Coborn J.: Atlas węży świata
Kocourek: Nejedovati hadi w prirodie a v terariich
Köhler, Berg: Kornnattern
Love K., B.: The Corn Snake Manual
Schulz: A Monograph of the Colubrid Snakes of the genus Elaphe Fitzinger
Przybyszewski C.: Zwierzęta w terrarium
Szalay, H. Szalayová: Chovame terariove zvierata
Schmidt: Schlangen

Uzupełnienia Alan Ziółek,  Aktualizacja : Adam Krakówka

Liczba wyświetleń: 207092