Lamprophis fuliginosus – wąż mahoniowy

Wąż mahoniowy (Lamprophis fuliginosus)

Jest to średniej wielkości wąż samice osiągają zazwyczaj 130 cm długości (nie przekraczają 150 cm) samce są o wiele mniejsze i maksymalnie osiągają 90 cm (choć przeważnie dorastają 70 cm). Świeżo urodzone osobniki mają około 15-25 cm a ta rozpiętość wielkości noworodków wynika z ilości i wielkości jaj złożonych przez samicę. Ciało węza mahoniowego jest szczupłe, o okrągłym przekroju, mniej więcej równej grubości na całej długości. Pokrywają je drobne gładkie łuski (27-29 w rzędzie), które są tak delikatne, że wiele osób nie związanych z terrarystyką nazywa tego węża aksamitnym. Głowa podłużna lekko zaokrąglona wyraźnie oddzielona od reszty ciała. Na głowie widoczne są po każdej stronie dwa jasne, złotawe, wąskie paski ciągnące się od nozdrzy po tył głowy i początek karku, górne paski przechodzą przez oczy z jasną, złotawą tęczówką i pionową źrenicą. Ubarwienie ciała jest zmienne najczęściej różne odcienie brązu, oliwkowe znane są również osobniki ksantoryczne (żółte i czerwone), albinotyczne i pasiaste (niestety te odmiany są rzadkie, a co za tym idzie drogie i praktycznie nie są spotykane na naszym rynku terrarystycznym). Osobniki pochodzące z terenów suchszych są zazwyczaj jaśniejsze. Brzuch węża mahoniowego jest białawy bez nakrapiań.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Wąż mahoniowy, Afrykański wąż domowy (nazwa nie poprawna gdyż trójczłonowa)

Nazwa angielska: Brown House Snake, African House Snake (odnosi się do węży z rodzaju Lamprophis),

Nazwa czeska Uźovka domova,

Nazwa rosyjska: Koriczniewaja domowaja zmieja

Nazwa niemiecka: Braune Südafrikanische Hausslange, (Afrikanische) Hausschlange

Synonimy

Lycodon fuliginosus BOIE 1827: 551
Boaedon unicolor DUMÉRIL, BIBRON & DUMÉRIL 1854: 359
Boaedon quadrilineatum — JAN in JAN & SORDELLI 1870: liv. 36 (Pl ii, 2&3)
Boaedon quadrilineatum — PETERS 1882: 133
Boodon bipraeocularis — GÜNTHER 1888
Boaedon quadrilineatum — PFEFFER 1893: 18
Boodon fuliginosus — BOULENGER 1893: 334
Boaedon fuliginosus — SCHMIDT 1923: 65
Boaedon fuliginosus – LOVERIDGE 1957: 251
Boaedon arabicus — CORKILL & COCHRANE 1966
Boaedon fuliginosum — HÅKANSSON 1981
Boaedon fuliginosus fuliginosus — RASMUSSEN 1981: 175
Lamprophis fuliginosus — AUERBACH 1987: 155
Lamprophis arabicus (PARKER) fide GASPERETTI 1988
Lamprophis fuliginosus — SCHLEICH, KÄSTLE & KABISCH 1996: 492
Lamprophis arabicus — HUGHES 1997: 72
Lamprophis fuliginosus — BROADLEY 1998
Boaedon fuliginosus — LEBRETON 1999
Lamprophis fuliginosus — CHIRIO & INEICH 2006
Boaedon fuliginosus — KELLY et al. 2011
Lamprophis fuliginosus — SEGNIAGBETO et al. 2012
Lamprophis fuliginosus — HAWLITSCHEK et al. 2012
Lamprophis fuliginosus — HUGHES 2013
Lamprophis fuliginosus arabicus — SINDACO et al. 2014
Boaedon arabicus — WALLACH et al. 2014: 95
Boaedon fuliginosus — WALLACH et al. 2014: 95

Boaedon fuliginosus mentalis GÜNTHER 1888
Boodon mentalis GÜNTHER 1888
Boodon mentalis — BOULENGER 1893: 335
Boaedon fuliginosus mentalis — LOVERIDGE 1957: 251
Boaedon fuliginosus mentalis — FITZSIMONS 1966
Lamprophis fuliginosus bedriagae — CHIPPAUX 1999: 55
Lamprophis fuliginosus mentalis — CHIPPAUX 1999: 55
Lamprophis ‘mentalis’ — VIDAL et al. 2008

źródło reptile-database.org

Węża mahoniowego (Lamprophis fuliginosus Boie, 1827) spotyka się w literaturze pod dwiema nazwami rodzajowymi: Lamprophis i Boaedon. Ta druga jest błędna, gdyż stanowi młodszy synonim; nie powinna być używana. Wyróżnione kiedyś dwa podgatunki (Lamprophis fuliginosus fuliginosus i Lamprophis fuliginosus mentalis) nie są dziś uznawane. Jest to w zasadzie jedyny gatunek z tego rodzaju dostępny na rynku terrarystycznym, pozostałe (Lamprophis aurora, Lamprophis erlangeri, Lamprophis fiskii, Lamprophis fuscus, Lamprophis geometricus, Lamprophis guttatus, Lamprophis inornatus, Lamprophis maculatus, Lamprophis olivaceus, Lamprophis swazicus, Lamprophis virgatus), są spotykane w terrariach sporadycznie.

Występowanie

Jest to gatunek rozpowszechniony niemal w całej Afryce. Jego zasięg rozciąga się od południa Sahary po wybrzeże RPA.

Biotop

Ze względu na duży obszar występowania, wąż mahoniowy zasiedla różne środowiska. Unika tylko tropikalnych gęstych lasów wilgotnych i terenów typowo pustynnych. Poza tymi środowiskami spotkać go można szczególnie na terenach suchych – stepach, sawannach, półpustyniach, lasach zwrotnikowych. Jego nazwa „domowy” wzięła się stąd, że często bytuje w pobliżu ludzkich siedzib, gdzie ściąga go tu duża dostępność łatwego pokarmu – gryzoni synantropijnych (związanych z osadnictwem ludzkim) – szczurów, myszy, norników. Ludność tubylcza przyzwyczaiła się do jego obecności w swoich obejściach, a że łatwo go odróżnić od innych niebezpiecznych węży nie jest tępiony, lecz traktowany jako znak szczęścia i indykator obecności szkodników, które ma wytępić, więc lepiej żeby był i bronił domu przed „złodziejami” zboża.

Długość życia

Jak podaje literatura i na podstawie własnych doświadczeń węże te dożywają w hodowli terraryjnej w dobrych warunkach nawet 15 lat, ale samice dość intensywnie „eksploatowane” rozrodczo nie dożywają tak sędziwego wieku (przeważnie 7-8 lat).

Aktywność

Wąż mahoniowy jest gadem o aktywności zmierzchowej, nocnej i porannej, w terrarium jest jednak aktywny także za dnia pod warunkiem, że w terrarium nie ma zbyt jaskrawego oświetlenia i w razie potrzeby będzie mógł się ukryć w jakimś ciemnym zakamarku.

Terrarium

Węże mahoniowe wymagają terrarium typu półsuchego (stepowego). Minimalne rozmiary terrarium to ok. 60x60x40 cm. Ważna jest dobra wentylacja pomieszczenia węży (w moich terrariach jedna ze ścian i górna pokrywa zbudowane są głownie z plastikowej lub metalowej siatki), by utrzymać wilgotność na poziomie 50-60% (terrarium spryskuje tylko w okresie wylinki węży i po połączeniu osobników przeciwnych płci). Podłoże stanowić może torf, substrat kokosowy, piasek lub mieszanina wcześniej wymienionych, trociny, a nawet ręczniki papierowe czy lignina. Niezbędny element to pojemnik z wodą do picia (mała płytka miseczka). Umieszczamy w terrarium też gałęzie, korzenie, małe konary (węże mahoniowe lubią się wspinać, a także zrzucać wylinkę ocierając się o nie). Ze względu na panującą mniej więcej stałą temperaturę 28°C w pokoju hodowlanym nie dogrzewam terrariów z tymi wężami. „Mahoniówki” wymagają w hodowli temperatury około 24-28°C ze spadkiem w nocy nawet do 18-20°C ( miejscowo należy całą dobę zapewnić wyspę ciepła o temp. 28-30°C). Węże te ze względu na nocny tryb życia nie potrzebują oświetlenia terrarium, ale żarówka o niezbyt jaskrawym świetle (typ promiennikowy) umieszczona w jednym z rogów terrarium z pewnością nie zaszkodzi, a będzie także stanowić źródło ogrzewania w pomieszczeniu z wężami. Ważnym elementem w terrarium są ukrycia (odwrócone doniczki, kawałki kory, rurki z ręczników papierowych czy papieru toaletowego, pudełka).

Żywienie

W naturze jedzą różnorodny pokarm – drobne ssaki (myszy, szczury, norniki, myszoskoczki, a nawet nietoperze), ptaki, ich pisklęta i jaja, płazy, inne gady oraz ich jaja. Nie opuszczają także w swej diecie przedstawicieli własnego gatunku (znane są przypadki kanibalizmu wśród dorosłych i młodych osobników, choć osobiście nie spotkałem się z tym problemem w mojej kilkunastoletniej hodowli). W warunkach terraryjnej hodowli podajemy wężom mahoniowym głównie gryzonie laboratoryjne – myszy, młode szczury, chomiki, myszoskoczki. Bezproblemowo można je przyzwyczaić do przyjmowania martwych zwierząt. Pisklęta kury czy innych ptaków (np. te, które wypadły z gniazda) mogą stanowić wzbogacenie diety węży, ale przestrzegam przed takim urozmaicaniem, bo często pisklęta te są nosicielami wielu patogenów (głównie Salmonella sp.) powodujących schorzenia nie zawsze łatwe do uleczenia. Wzbogaceniem diety mogą być też dzikie gryzonie złapane np. w łapki, ale tu też rodzi się niebezpieczeństwo, że zwierzę pochwycone jest przenosicielem drobnoustrojów chorobotwórczych lub znalezione martwe uległo zatruciu środkami do deratyzacji. Takie dzikie gryzonie zawsze podajemy świeżo ubite, gdyż pozostawienie go żywego może spowodować pogryzienie lub nawet zagryzienie węża. Spotykałem także praktykę karmienia małych noworodków tych węży jaszczurkami. Nie polecam tego sposobu z dwóch względów. Pierwszy – jeśli wąż pozna smak gada być może nie odmówi sobie „przekąszenia” swego pobratymca. Drugi – najczęściej karmowym zwierzęciem są krajowe jaszczurki a te podlegają prawnej ochronie więc skarmianie ich ogałaca rodzimą herpetofaunę.

Dymorfizm płciowy

U młodych osobników trudno rozróżnić płeć, a małe wymiary nie pozwalają na bezpieczne sondowanie i oznaczenie płci tą metodą. Rosną szybko, więc już u 30 – 40 cm osobników (powinny już być w wieku około 3 – 4 miesięcy) można rozpoznać płeć nie tylko je sondując, ale i po długości ogona i szerokości jego nasady. Samiec też wolniej rośnie i jeśli mamy osobniki z tego samego miotu, trzymane w takich samych warunkach zauważymy, że w pewnym momencie pewne osobniki (oczywiście zdrowe) zaczynają mniej i rzadziej jeść (samiec jedna mysz na tydzień samica w tym czasie 3 – 4), to oznaczać to może, że mamy najprawdopodobniej do czynienia z samcem węża mahoniowego. Płeć u dorosłego osobnika rozpoznajemy bezproblemowo. Samica jest zdecydowanie większa i masywniejsza, samiec drobny o maksymalnej długości osiemdziesięciu paru centymetrów. Jeszcze jedną cechą różniąca obie płci jest liczba łusek podogonowych (samica 48, samiec 67).

Rozmnażanie

Z uzyskaniem potomstwa od tego gatunku węża nie ma większego problemu. Zimowanie nie jest wymagane dla stymulacji rozmnażania. Wystarczy w zimie na około miesiąc, dwa rozdzielić węże według płci. Do rozrodu są już gotowe nawet osobniki 10 miesięczne (oczywiście dobrze wykarmione i wyrośnięte) lecz lepiej jest odczekać do osiągnięcia przez tego gada wieku 18 miesięcy. Samica by przystąpić do rozrodu powinna mieć nie niej niż metr długości, samiec połowę z tego. Gody i kopulacja zazwyczaj przebiega nocą i uchodzą uwadze posiadacza węży. Samica często przyjmuje pokarm nawet do dwóch tygodni przed zniesieniem jaj, a samiec często próbuje kopulować z samicą w zaawansowanej ciąży (w związku z tym dobrze jest oddzielić ciężarną samicę od pozostałych osobników). Jedną z oznak ciąży jest pogrubienie tylnego odcinka ciała na mniej więcej dwa tygodnie przed zniesieniem jaj. Po mniej więcej 60 dniach od kopulacji samica składa jaja (max. 16, średnio 8-9) najlepiej w pojemniku wypełnionym wilgotnym torfem lub kępkami mchu torfowca. Jaja przenosimy do inkubatora i przy temperaturze 28°C po około 60 dniach wylęgają się małe wężyki długości 16 – 25 cm. Gdy nie dysponujemy inkubatorem możemy jaja pozostawić w terrarium i tu też nastąpi wylęg ale dobrze jest zabezpieczyć jaja przed dostępem dorosłych. Zdarzyło mi się raz, iż wyrzuciłem jaja tych węży myśląc, że są zamarłe, jakież było moje zdziwienie, gdy po kilku tygodniach z kosza wypełzły młodziutkie, zdrowiutkie „mahoniówki”. Znane mi są przypadki, że posiadacze tych węży inkubowali jaja przy temperaturze 19 – 22°C ale wylęgały się same samice i duży odsetek osobników zdeformowanych. U węży jednak nie stwierdzono fenomenu TSD – Temperature Sex Determination czyli temperaturowej determinacji płci więc należy traktować wylęg samych samic w w/w warunkach za przypadkowe. Samica w dobrej kondycji może przystępować do kopulacji kilkakrotnie w ciągu roku i też składa kilka zniesień jaj w sezonie rozrodczym (niestety tak częste zniesienia osłabiają znacznie samice i przyspieszają jej zgon lub zapadalność na różnorakie choroby). Nawet 12-letnia samica potrafiła znieść jaja (6 sztuk), z których wylęgły się zdrowe młode. Małe wężyki umieszczamy w małych terrariach dobrze zabezpieczonych przed ucieczką i po pierwszej wylince, która ma miejsce w drugim tygodniu życia podajemy noworodki mysie dwa razy w tygodniu. Z wykarmieniem i wychowem młodych nie ma żadnych problemów.

Uwagi

Wąż mahoniowy ze względu na swą łagodność, łatwość oswojenia do kontaktów z człowiekiem (niektóre osobniki bez problemów przyjmują pokarm z ręki), niewielkie rozmiary i skromne wymagania hodowlane nadaje się doskonale dla początkujących miłośników terrarystycznego hobby. Także osobom bardziej „zaawansowanym” w terrarystyce obcowanie z tym gatunkiem węża przyniesie wiele radości.

 

Opracowanie i źródła informacji

Tekst opracował: Witold „Wiciu” Borkowski na podstawie własnych doświadczeń, doświadczeń
zaprzyjaźnionych hodowców oraz poniższej literatury:
B. Branch, Field guide to the Snakes and other reptiles of Southern Africa, RALPH CURTIS -books – publishing.
V. Cerha, M. Kocian, Uźovky Polaris 2001
V. FitzSimons, Snakes of Southern Africa, Purnel & Sons1962
M. J. Gorazdowski, Węże, Egross 1994
S. Kudriacew, S. Mamet, Reptili w terrariumie, Hobbkniga – Sielskaja now 1995
R. Patterson, Reptilien sudafrikas, Ladbuch1988
P. Voźenilek, Uźovka domaci Lamprophis fuliginosus (Boie, 1827) snadno chovatelny, ale opomijeny had, Akvarium terariu m 8/2001

Liczba wyświetleń: 55977