Stosunek wapnia do fosforu w diecie legwana zielonego (Iguana iguana)

Stosunek wapnia do fosforu w diecie legwana zielonego (Iguana iguana)

Legwan zielony (Iguana iguana) jest gatunkiem, którego przykładem najlepiej się posłużyć, ponieważ jest okazałą, okazową, inteligentną, szybko rosnącą roślinożerną jaszczurką trzymaną w wielu ogrodach zoologicznych (także w wielu domowych terrariach). Legwany zielone są szczególnie ulubionym obiektem dla handlarzy zaopatrujących sklepy zoologiczne (w przybliżeniu milion sztuk (!) jest importowanych co roku do Stanów Zjednoczonych i blisko drugie tyle (!) do Wielkiej Brytanii, na kontynent europejski i do Azji). Jednak nawet przy tym poziomie handlu sytuacja legwanów nie stanowi problemu ponieważ rozmnażanie tego gatunku w warunkach niewoli jest bardzo efektywne. Zagrożone w naturalnym środowisku są tylko niektóre populacje.

Legwany zielone są zwierzętami łatwymi w hodowli i obsłudze ponieważ są stosunkowo duże i mogą być brane i przytrzymywane przez personel medyczny bez żadnych negatywnych konsekwencji do pobierania próbek krwi i pomiarów wzrostu masy ciała, co wykonuje się do dokumentowania zarówno u zdrowych jak i chorych osobników. Przy prawidłowym żywieniu i pielęgnacji rosną aż do osiągnięcia dojrzałości (chociaż nie zawsze osiągają pełną dojrzałość płciową) około 2 – 2,5 roku, a w warunkach naturalnych do osiągnięcia dojrzałości fizycznej i płciowej wymagają jeszcze dodatkowo 1 – 2 lat. Do prawidłowego żywienia i chętnego pobierania można stosować miejscowe lub zakupione w sklepach świeże warzywa (ważne dla zwierząt trzymanych w pomieszczeniach zamkniętych). Niektóre legwany tolerują gorsze diety niż idealne, często wytrzymują na skromnych, wręcz wyniszczających, które jeżeli w porę nie zostaną poprawione spowodują spowolnienie wzrostu szkieletu, aż do całkowitego zatrzymania.

Rosnące legwany potrzebują dobrze zrównoważonej diety zawierającej odpowiednią ilość wapnia, bez towarzyszącego jej nadmiaru fosforu (powodowanego wieloma przyczynami), z tego prostego powodu, że wapń jest niezbędnym składnikiem przewodzącym następującym procesom fizjologicznym:

– wzrost i prawidłowy stan szkieletu i uzębienia;
– funkcjonowanie mięśni szkieletowych, gładkich i sercowych;
– przewodzenie impulsów nerwowych z i do mózgu i rdzenia kręgowego;
– krzepnięcie krwi;
– wymiana komórkowa.

Choroby kości spowodowane nadmiarem fosforu w stosunku do wapnia

Jeżeli diety zawierają zbyt dużo fosforu w stosunku do wapnia organizm wkłada wszystkie siły do ustabilizowania ich stosunku (Ca : P) przez odzyskanie wapnia z plazmy krwi, z tkanek zawierających wapń, czyli przede wszystkim kości. W momencie, kiedy wapń jest przemieszczany z tkanek, w których był przechowywany, szybko dochodzi do znaczących zmian.

Schorzenie nazywane „osteodystrofią włóknikową” (osteodystrophia fibrosa) to poważne zaburzenie metabolizmu wapnia, fosforu i magnezu już wcześniej rozpoznany jako główny problem medyczny zwierząt w ogrodach zoologicznych w ogólności, a u legwanów w szczególności. Przykładowo małpy żywione niezrównoważoną mineralnie dietą szybko zaczynają wykazywać objawy deformacji szkieletów; właściciele małp i personel niektórych ogrodów zoologicznych nazywa to schorzenie „paraliżem klatkowym” lub „gumową szczęką”. Podobnie u drapieżników, szczególnie kotowatych karmionych w większości lub wyłącznie mięsem mięśniowym następuje raptowny spadek masy kostnej i w rezultacie dochodzi do łamikostu. Choroby te związane z żywieniem były czasem błędnie nazywane „wadliwą osteogenezą”, która jest dziedzicznym zaburzeniem obserwowanym u wielu zwierząt (z człowiekiem włącznie).

Szczęśliwie wiele wiedzy na temat żywienia przyswojono sobie w ciągu ostatnich 30 lat. W konsekwencji zebrano wiele doświadczeń w wyniku obserwacji i eksperymentów. Wielu gatunkom zmieniono ogromnie diety i w rezultacie wprowadzenia wielu związków mineralnych i witaminowych dziś obserwuje się zaburzenia już raczej rzadko. Szkoda, że nie uczyniono tego do końca z dietami, które są stosowane dla legwanów. Główną winę ponosi tu ignorancja, chociaż niewinna w intencjach. Jednym z bardziej powszechnych źródeł informacji na temat hodowli legwanów jest personel sklepów zoologicznych. Jeżeli osoby te są wyszkolone, doświadczone i wyposażone w odpowiednie materiały, wtedy klient dostaje adekwatne i prawdziwe informacje; natomiast jeżeli sprzedawca jest niedoświadczony i mówi tylko tak, aby towar w sklepie został sprzedany, to rezultatem prawdopodobnie będzie uzyskanie błędnych informacji, w wyniku których popełnione zostaną błędy żywieniowe w czasie opieki nad nowo nabytym zwierzęciem.

Jednym z symptomów braku równowagi pomiędzy wapniem a fosforem jest to, że gruczoł w szyi legwana (przytarczyce; występujące w postaci par – przedniej i tylnej) wydziela hormon (parathormon) uruchamiający wapń zmagazynowany w kościach, przyłącza go do plazmy krwi i płynów tkankowych i w rezultacie wapń jest tracony wraz z moczem. Jeżeli straty te nie są kontrolowane i uzupełniane to dochodzi do schorzenia nazywanego metaboliczną chorobą kości (MBD). Wczesnym objawem tego zaburzenia jest stopniowe obrzmiewanie kończyn i przeważnie kości szczękowych, które stają się wyraźnie krótsze i kabłąkowate. To, co na pierwszy rzut oka wygląda jak gruba kończyna w rzeczywistości jest ostrym rozmiękczeniem kości i zanikającą tkanką mięśniową (i obrzęków spowodowanych przenikaniem płynu naczyniowego do przestrzeni pozanaczyniowej przez ściany naczyń, które utraciły szczelność). W momencie, gdy kości są zaatakowane może dodatkowo dojść do obrzęków i kalectwa. W ekstremalnych przypadkach dochodzi do drżenia mięśni, skurczów (tężyczkowych), czasami paraliżu i nawet śmierci. Jeżeli zaatakowane kości zostaną silnie naciśnięte łamią się lub rozpadają. Jeżeli zaatakowane są także kręgi to mogą one ulegać rozpadowi, a to w dalszym działaniu obejmuje także więzadła kręgosłupa. Jeżeli zaatakowane zostają kości żuchwy to następuje nie tylko proces zwiększającego się obrzmienia, ale również stają się łukowate. Dzieje się tak, ponieważ język swoją środkową częścią jest przytwierdzony do wewnętrznej strony dolnej szczęki (żuchwy), więc siły działających mięśni języka powodują powstawanie łukowatego kształtu. Nie oznacza to, że dolna szczęka i czaszka nie są tak samo delikatne, jednak na czaszkę nie działają takie siły naprężające, dlatego deformacje obejmują tylko dolną szczękę.

Tabela 1. Warzywa i owoce o niepożądanych ilościach wapnia i fosforu

Produkt	Ca (mg/240ml)	P (mg/240ml)	Ca:P
Banany	7	22	1:3,10
Brokuły	85	140	1:1,65
Brukselka	36	161	1:4,48
Kukurydza	16	206	1:12,90
Ogórki	10	21	1:2,10
Winogrona	19	35	1:1,80
Sałata (lodowa)	17	40	1:2,40
Grzyby	19	131	1:6,90
Pomidory	11	29	1:2,60

Choroby metaboliczne kości na ogół powiązane są z dietami, na które składają się: sałata, marchew, dynia, ogórki, melony, winogrona, banany i inne owoce; niektóre rośliny zielone takie jak szpinak (Spinacia oleracca), który mimo, że zawiera odpowiedni stosunek wapnia do fosforu, to zawiera także kwas szczawiowy, który wchodząc w reakcję z wapniem dając szczawian wapniowy (słabo rozpuszczalną sól); i bezkręgowce takie jak mączniki (Tenebrio molitor) oraz świerszcze (Acheta domestica). Każdy z wymienionych produktów jest bogaty w fosfor, ale niezwykle ubogi w wapń (zobacz tabela 1). Nie tylko wapń będzie stracony w przypadku zjedzenia przez legwany dużej ilości szpinaku, ale nadmiar szczawianu wapnia może uszkodzić nerki w stopniu wystarczającym, aby wywiązała się mocznica i nastąpiła śmierć na skutek niewydolności nerek.

Choroby metaboliczne kości MBD wywołane niedoborami cholekalcyferolu („krzywica”)

Krzywica, inaczej forma metabolicznej choroby kości charakteryzuje się demineralizacją kości i niewydolnością mineralizacji chrząstkowej (chrząstki nasadowej odpowiedzialnej za wzrost kości) z braku dostępnego wapnia, co może lub nie, być spowodowane przyczynami żywieniowymi lub środowiskowymi (brak światła słonecznego lub źródła odpowiedniego światła ultrafioletowego) polegającymi na deficycie cholekalcyferolu (witamina D3). W pokarmach nie ma przetworzonej witaminy D (prowitamin np. ergokacyferol) lub legwany nie są wystawione na promieniowanie ultrafioletowe o odpowiednim widmie (UVB 280 – 315 nm). W rezultacie z obu tych przyczyn następuje redukcja absorpcji jelitowej wapnia.

W okresie od XVII do XX wieku wiele dzieci, które pracowały w kopalniach i fabrykach w okresie industrializacji Anglii i Walii cierpiały na krzywicę ponieważ przebywały pod ziemią lub w ciemnych pomieszczeniach zamkniętych przez wiele godzin dziennie i w ten sposób były pozbawione dostępu do światła słonecznego. Tak więc dzieci te były pozbawione możliwości absorpcji wapnia z diet aby uzupełnić zapotrzebowanie swojego organizmu na wzrost i ogólny rozwój. Fakt, że ich diety także były deficytowe, a powietrze, którym oddychały stale zadymione tylko pogarszało ich sytuację. Oczywiście wielu dorosłych pracowników także przebywało w takich warunkach, ale ponieważ ich kości zakończyły już proces wzrostu to efekt nie był aż tak głęboki.

Kości to tkanka dynamiczna, oznacza to, że „obrót metaboliczny” jest prawie stały. Niewielkie ilości są odbierane i odkładane każdego dnia. W sytuacji nieprawidłowej absorpcji wapnia z jelita grubego, do której potrzebny jest cholekalcyferol, kości mogą zostać zaatakowane, co w rezultacie sprawi, że zaczną one cienieć i słabnąć. Można je wzbogacić, aby stawały się grubsze, ale nie zawsze będą mocniejsze.

Zamiast formować substancję kostną przez mineralizację chrząstki według ogólnego „wzorca” na zakończeniach rosnących kości, kości poszczególnych osobników mają tendencję do ulegania w różnym stopniu przerostowi (hipertrofia i hiperplazja). Takie kości pozostają bardzo słabo zmineralizowane i w związku z tym miękkie. Jedną z charakterystycznych cech krzywicy są formacje zgrubień zwanych „krzywiczymi rozetkami” w miejscach łączących żebra z chrząstkami. Struktury te są okrągłymi zgrubieniami, które są dobrze widoczne w czasie każdego oddechu. Dodatkowo zakończenia kości nóg mogą być zgrubiałe lub trapezowate, a kości przylegające mogą stać się wyraźnie wybrzuszone. Obie te cechy anatomiczne (i patologiczne) zmienione są próbami organizmu do wzmocnienia osłabionej tkanki kostnej. Badania radiograficzne wykazują zmiękczenie (zmniejszenie gęstości radiologicznej) tkanki kostnej wspomnianych wcześniej rozetek krzywiczych. Zdjęcia rentgenowskie ujawniają niewielkie lub niewidoczne mineralizacje kości. Zewnętrzne warstwy kości (podokostnowe) także wykazują oznaki cienienia. Złamania, szczególnie kręgosłupa, miednicy lub kości długich także są często odnotowywane.

Rola cholekalcyferolu

Brak dostatecznej ilości cholekalcyferolu jest ważnym czynnikiem wywołującym krzywicę. Legwany są gadami heliotermicznymi, więc do termoregulacji i podniesienia temperatury ciała potrzebują światła słonecznego. Światło ultrafioletowe i słoneczne jest potrzebne do syntetyzowania cholekalcyferolu (z prowitamin). Nieszczęśliwie nie wszystkie klatki, w których eksponuje się legwany w zoo wyposażone są w sztuczne oświetlenie, które ma właściwe widmo dostarczające światła ułatwiającego biosyntezę niezbędnych do życia witamin. Może być to naprawione przez zamontowanie oświetlenia dostarczającego pełnego spektrum, które przyczyni się do przywrócenia wewnętrznego metabolizmu prowitaminy D w dostępny aktywny cholekalcyferol.

Szczęśliwie większość form chorób metabolicznych kości jest uleczalnych. Nawet, jeżeli ukazywały się pierwsze większe zmiany, wiele zaatakowanych legwanów powracało do normalnego stanu w okresie kilkunastu miesięcy od rozpoczęcia efektywnego leczenia.

Patologia mineralizacji spowodowana nadmiarem cholekalcyferolu i wapnia

Cholekalcyferol jest potrzebny legwanom (i wielu innym zwierzętom) do wspomożenia absorpcji rozpuszczonych soli wapnia z trawionego pokarmu w jelicie grubym. Dieta zawierająca zbyt wiele cholekalcyferolu i zbyt wiele Ca może zainicjować zmiany w tkankach szkieletu i tkankach miękkich legwanów. Niektóre ze składników pokarmowych są podawane w takiej formie, że legwany nie mogą absorbować cholekalcyferolu. Jak porównują patolodzy, którzy wykonywali dokładnie tysiące sekcji i badań histologicznych gadów pochodzących z niewoli (w tym również wiele legwanów), że skarmianie psich, kocich i małpich pokarmów i zidentyfikowane zmiany patologiczne w tkankach miękkich są niedwuznacznie konsekwencją stosowania eksperymentalnych dawek doustnych cholekalcyferolu. Pierwsze publikacje, dotyczące hipercholekalcyferolemii u legwanów opracowane były już w 1970; co interesujące, odnosiła się do powikłań u legwana, którego właściciel uzupełniał dietę zalecaną legwanom preparatami doustnymi zawierającymi cholekalcyferol.

Niezmienne prawie jest to, że wraz z pobraniem zbyt wielkich ilości przetworzonego (w przeciwieństwie do syntetyzowanego endogennie) cholekalcyferolu następuje absorpcja nadmiaru wapnia. Rezultatem podwyższonego poziomu wapnia we krwi, który przyczynia się do osadzania soli wapnia w tkankach, które powinny być giętkie i elastyczne i w których hydroksyapatyt wapnia jako związek nierozpuszczalny nie powinien być obecny. Tak więc kliniczne objawy hipercholekalcyferolemii (indukowane przez źródła przetworzonego cholekalcyferolu podawanego w nadmiarze) występują w organach z tym powiązanych: w mięśniu sercowym, aorcie i dużych naczyniach mięśniowych (wapnica serca [calcinosis cordis], niewydolność mięśnia sercowego, arterioskleroza); drogach oddechowych, oskrzelach i płucach (nadciśnienie płucne, duszność); przełyku, żołądku i jelitach (dysfagia, zahamowanie perystaltyki, chroniczna niestrawność, zaparcia); nerkach, moczowodzie i pęcherzu moczowym (niewydolność nerek, mocznica, wapnica pęcherza moczowego [calcinosis urocysticus]); organów płciowych, szczególnie jajowodów i nasieniowodów (zaparcie jaja, zaburzenia w reprodukcji); skóry (wapnica skóry [calcinosis cutis]); śledziony (wapnica mięśni [calcinosis musculorum], arterioskleroza, martwica niedokrwienna śledziony); mózgu i rdzenia kręgowego (arterioskleroza, miąższowa i wapnica oponowa).

Niektóre autorytety zalecają karmienie legwanów pokarmami dla kotów, psów czy małp. Nie dowiedziono, aby wiele legwanów otrzymujących tę dietę, bardzo smaczną i sformułowaną dla psów i kotów oraz naczelnych preferowało ją bardziej niż liście zielonych warzyw (które są dla nich bardziej naturalną dietą). Jednak pokarmy te nie zostały sformułowane z myślą o legwanach, więc nie powinny być używane do ich karmienia. Ponieważ zawierają zbyt wysoki poziom przetworzonego cholekalcyferolu. Spożycie zbyt wielkiej ilości wapnia bez towarzyszącego temu zwiększenia cholekalcyferolu nie prowadzi do sytuacji problematycznych, a rezultatem jest tutaj niewielka absorpcja i zwiększony poziom wapnia odprowadzanego wraz z odchodami.

Jeżeli przyczyną hiperkalcemii jest przeładowanie pokarmowe, legwany powinny być leczone. Szczęśliwie opracowano już efektywne leczenie zawyżonego poziomu wapnia we krwi i tkankach miękkich i usuwanie szkodliwych skutków tego stanu. Jednak działanie całkowicie zapobiegające tym stanom musi być zwrócone na podawanie pokarmów zielonych legwanom i innym jaszczurkom liściożernym.

Resorpcja jaj jako odpowiedź na poziom wapnia we krwi

Jaja legwanów są czasami resorbowane przed ich złożeniem. Jest to zjawisko naturalne w obiegu białek, tłuszczów i wapnia z bogatego w te składniki żółtka. Przez okres odkładania żółtka i skorupy jaja, poziom wapnia we krwi samicy legwana jest znacząco podniesiony, ale ten wysoki poziom jest chwilowy i ma tendencje do samoistnego ograniczania. Podobnie, przez okres resorpcji jaj poziom wapnia we krwi jest podwyższony. Dorosły samiec legwana lub samica poza okresem rozrodu posiada normalny poziom wapnia we krwi kształtujący się w granicach 104 – 136 mg/l. (!Acuňa, Köhler 1974, podają 7,2 – 13,23 (10,83), a Anderson 9,7 – 14,1 mg/dl) W niektórych przypadkach ciężarne samice legwanów mają poziom wapnia podniesiony do 900 mg/l. Samice, które zresorbowały jaja mają poziom wapnia podniesiony aż do wysokości 1510 mg/l. W ciągu kilku tygodni te nienormalne poziomy są redukowane do normalnej granicy, bez żadnej interwencji, czy jakiegokolwiek działania.

Powyższe dane ukazują możliwości legwanów w uruchomianiu wapnia z rezerw szkieletowych. Przed rozpoczęciem kuracji u samic legwanów w kierunku likwidowania hiperkalcemii powinno się mieć całkowitą pewność, że nie produkuje ona jaj czy ich właśnie nie resorbuje.

Żywienie legwanów zielonych

Jeżeli to tylko możliwe, to pokarm podawany legwanom powinien mieć ustabilizowany [stosunek Ca : P jak 2 : 1 (niektóry autorzy podają 1,5 : 1) (tabela 1)]. Tak długo jak nie będzie podawany przetworzony cholekalcyferol nadwyżki wapnia będą wydalane z odchodami. Jeżeli podaje się odpowiednią liściastą dietę (tabela 3) to uzupełnianie preparatami mineralno witaminowymi jest moim zdaniem już niepotrzebne (!). Również karmienie bardziej „naturalnymi” dietami wzbogacanymi niewielkimi ilościami pokarmów stanowiących kompleksy węglowodanowe zastosowanymi dla poprawienia wzrostu i rozwoju, dla uniknięcia chorób kości, mineralizacji tkanek miękkich, chorób związanych z żywieniem, czyli zaparć, biegunek i wzdęć, często przynoszą oczekiwane rezultaty zwłaszcza w pierwszych dniach czy tygodniach od ich wprowadzenia.

Tabela 2. Pożądane do skarmiania warzywa i ich stosunek wapnia do fosforu

Warzywo	Ca (mg/240ml)	P (mg/240ml)	Ca : PO4
Liście z buraków	188	80	2,35
Liście brokułowe	349	89	3,92
Łodygi brokułów	111	47	2,36
Kapusta (bez liści zewnętrznych)	429	72	5,95
Kapusta pekińska	400	72	5,56
Boćwina	300	100	3,00
Kapusta liściasta (Brasica oleracea var. acephala)	414	150	2,76
Mniszek lekarski	168	70	2,40
Endywia (Cichorium endivia)	104	39	2,66
Jarmuż	390	134	2,91
Kalarepa	390	120	3,25
Liście gorczycy	582	168	3,46
Liście rzepy	694	98	7,08
Rukiew wodna (Nasturtium officinale)	53	15	3,53

Dla dodatkowego uzupełnienia: kwiatostany brokułów zawierają 85 mg Ca i 140 mg P, stosunek Ca:P wynosi 0,41:1; liście brokułów zawierają 349 mg Ca i 89 mg P, stosunek Ca:P wynosi 3,92:1. Tak więc różne partie tej samej rośliny charakteryzują się różnymi wartościami pokarmowymi.

Tabela 3. Idealna dieta dla legwana zielonego (Iguana iguana)

Duże ilości	Mniejsze ilości	Uzupełnianie
Niedojrzała, rozdrobniona gorczyca Kapusta liściasta Jarmuż Kapusta pekińska Kapusta napa (odmiana pekińskiej) Liście rzepy Liście brokułowe Liście morwy Kwiaty i liście hibiskusa Świeże liście i kwiaty mniszka inasturcji Cilantro (?) Escarole (odmiana endywii) Endywia	Odmrożone mrożonki mieszanki warzywnej Pieczone dynie żółte, pomarańczowe i zielone Mieszanka fasoli, groszku, soczewicy jako ziarno i kiełki Namoczone w wodzie pelety z lucerny Płatki róży (z roślin wolnych od chemicznych środków ochrony roślin) Świeże owoce (dojrzałe papaje, mango, kiwi, figi, rozdrobnione jabłka)	Sporadycznie ser sojowy tofu Jaja gotowane na twardo Gotowany ryż brązowy Pieczywo pełnoziamiste Papka z gotowanej mieszanki ziaren (bez sera)

Legwany mogą rozróżniać kolory czerwony, żółty, pomarańczowy i zielony, dlatego przy przygotowywaniu karmy trzeba zadbać, aby była wizualnie atrakcyjna. Ogólnie legwany są karmione kilka razy w tygodniu. Młode zwierzęta, które rosną bardzo szybko potrzebują częstszego karmienia niż dorosłe, którym jedzenie podaje się 3 – 4 razy w tygodniu. Przy karmieniu obowiązuje następujący schemat:

– wyklute, mierzące 85 mm (długość mierzona od pyska do kloaki) powinny być karmione codziennie;
– roczniaki mierzące około 175 mm powinny być karmione najwyżej 5 razy tygodniowo;
– dorosłe (3 lata i starsze) mierzące około 350 mm zwykle powinny dostawać jedzenie 3 – 4 razy tygodniowo.

Powinno się pamiętać, że ciężarne samice legwanów nie będą jadły w czasie, kiedy jajowód wypełniony jest jajami.

Częstotliwość karmienia także jest uzależniona od aktywności legwanów, ich stanu fizjologicznego, średniej temperatury otoczenia oraz treściwości i jakości diet. Efektem stanu fizjologicznego będzie apetyt, który także musi być pod uwagę, ponieważ czynnik ten bardzo wpływa na zapotrzebowanie na mikro i makroelementy.

Jakość pokarmów jest o tyle ważna, że determinuje ilość potrzebnych do skarmienia produktów. Przykładowo pokarmów zawierających duże ilości wody, małe ilości włókna i innych składników pokarmowych takich jak melony i dojrzałe świeże owoce trzeba zużyć więcej niż pokarmów o identycznej masie takich jak świeże zielone liście czy pełnoziarnisty chleb (!).

Czynniki wpływające na jakość pokarmów to:
– zawartość wody (wilgotność);
– zawartość energii (kJ) na jednostkę suchej masy;
– zawartość związków mineralnych wyrażona w oparciu o suchą masę;
– stosunki pomiędzy związkami mineralnymi (np. Ca : P : Mg);
– możliwość asymilowania zawartych w pokarmach energii.

Przykładowo, sałata lodowa znana jest z niskiej zawartości wapnia i wysokiej zawartości fosforu (tabela 1); więc nadmierne jej skarmianie dla legwanów może spowodować metaboliczne powikłania. A ponieważ sałata ta zawiera również dużą ilość wody, to legwany muszą zjeść jej bardzo dużo, aby pobrać chociaż minimalną ilość składników pokarmowych. Pokarmy, które składają się z łatwo strawnych i przyswajalnych prostych węglowodanów (cukier) powodują tendencję do otyłości, fermentacji i wzdęć. Pokarmy lepszej jakości charakteryzują się kompleksową kompozycją węglowodanów, szczególnie celuloza, która musi być przyswajana przez mikroorganizmy bytujące w przewodzie pokarmowym (w przypadku legwanów w rozrośniętej okrężnicy).

Legwany potrzebują pokarmów smacznych stale sprawdzanych pod względem wartości pokarmowych, nie zawierających składników wręcz szkodliwych (sałata lodowa, brukselka, kukurydza, winogrona i namoczony pokarm dla naczelnych). Jeżeli legwany karmione są ubogimi pokarmami lub pokarmami o deficytach żywieniowych (i są do nich przyzwyczajone w takim stopniu, że nie chcą przyjmować nowych produktów), to należy pokarmy te mieszać z „dobrymi” i podawać w formie mieszaniny stopniowo wycofując z niej składniki „złe”, aż do całkowitego przejścia na prawidłowe żywienie.

Chociaż legwany mają mocne szczęki i wiele zębów, to jednak nie żują pokarmów przed połknięciem; raczej odbywa się to na zasadzie odrywania niewielkich kawałków liści od większej całości i połykania. Jeżeli dwa lub trzy legwany trzymane są razem to najlepiej pokarmy rozstawiać na więcej niż jednym naczyniu, ponieważ pozwala to unikać nieporozumień o najbardziej preferowane rodzaje pokarmów. Innym sposobem postępowania jest przygotowywanie wieloskładnikowych mieszanek czy sałatek, które wyeliminują zbędne dodatki witaminowe (jeśli są dostarczane) i zapewnią każdemu osobnikowi „pełną część” z całości. Doradzane jest to jako odpowiednie, jeżeli legwany trzymane są po dwa lub więcej, czy w dużych grupach o różnych rozmiarach ciała. Po przygotowaniu kilku punktów pokarmowych, ilość potrzebna stanie się widoczna.
Legwany powinny być karmione pomiędzy godziną 11°° a 14°°, ponieważ jedzą one najchętniej po nagrzaniu się od źródła ciepła. Poza tym będą miały czas od południa na trawienie przyjętego pokarmu. Mikroflora jelitowa obecna w przewodzie pokarmowym najskuteczniej działa w temperaturze 29 – 35 °C. Bardzo pomocne dla przygotowania strawionego pokarmu do asymilacji jest, aby istniały ciepłe miejsca, w których jaszczurki będą mogły wygrzewać się przez 1 – 2 godziny.

Organy należące do układu trawiennego legwanów są przystosowane do wykorzystywania diet składających się głównie z włókna roślinnego podobnie jak dzieje się to w przewodzie pokarmowym przeżuwaczy, chociaż podobieństwo jest tylko ogólne ponieważ tam fermentacja przebiega w wielokomorowym żołądku, a u legwanów w rozszerzonej okrężnicy.

Niektóre legwany w niewoli będą akceptować i preferować czy przyzwyczajać się do nienormalnej diety zawierającej białko zwierzęce w formie owadów, pająków i innych małych bezkręgowców, małych jaj i gryzoni takich jak noworodki mysie i szczurze. Żaden jednak z tych pokarmów nie jest właściwy dla legwanów (!). Wiele legwanów może także pozostawać zdrowymi i na zewnątrz nie wykazywać objawów metabolicznych chorób kości.

W swoim środowisku naturalnym legwany zielone generalnie ograniczają się do spożywania diety roślinnej w formie liści, kwiatostanów, pędów i miękkich owoców . Chociaż młode legwany często są gorliwymi zjadaczami owadów i pająków, to jednak ich przystosowania morfologiczne dostosowane są do pobierania głównie diety roślinnej. Pierwsze w Polsce urodzone w niewoli legwany (Chorzów 1994) niechętnie przyjmowały podawane im owady (Brachaczek). Mamy tu do czynienia z dużym zapotrzebowaniem na białko u rosnących i rozwijających się młodych osobników przez pierwsze 1 – 2 lata ich życia i chociaż bezkręgowce i inne małe zwierzęta mogłyby zaspokoić zapotrzebowanie na to białko, roślinne źródło może dostarczyć odpowiednich składników pokarmowych potrzebnych do wzrostu i rozwoju. W miarę dojrzewania legwanów, ich zapotrzebowania pokarmowe są skierowane głównie na potrzeby bytowe, więc dieta składająca się z liści warzyw zawierających stosunkowo wysoki poziom wapnia w stosunku do fosforu w pełni te potrzeby zaspokoi (tabela 2).

Wielu opiekunów legwanów dają swoim podopiecznym takie owoce jak kiwi, truskawki, melony, morele, brzoskwinie, nektarynki, śliwki, figi itp. Te zróżnicowane i smakowite dodatki mogą być do przyjęcia tylko w niewielkich ilościach i tylko jako specjalny, okazjonalny dodatek „dobrości”. Chociaż większość owoców zawiera więcej wapnia niż fosforu, to w niektórych jest wiele szybko fermentującego cukru, który prowadzi do produkcji nadmiernej ilości gazów, które z kolei mogą być przyczyną wzdęć i zniechęcenia legwanów do pobierania ich.

Niektórzy hodowcy podają legwanom suchą karmę dla psów, kotów czy małp. Uważam, że jest to postępowanie nierozważne z kilku powodów:

– produkty te zostały sformułowane dla zwierząt z rodzin psowatych, kotowatych czy
naczelnych, a nie dla legwanów, które są anatomicznie tak odmiennymi organizmami;
– wiele, jeżeli nie większość tych komercjalnych diet zawiera znacznie wyższe ilości
przetworzonej witaminy A i cholekalcyferolu niż tego potrzebują legwany.

Prawidłowo skomponowana dieta dla legwanów zielonych zawiera odpowiednią ilość
fi-karotenów, z których może być biologicznie tworzona witamina A; a odpowiednie oświetlenie ultrafioletowe może brać udział w syntezie ich własnego cholekalcyferolu.

Jeżeli suche pokarmy dla psów, kotów ,czy małp są mimo wszystko podawane, to ich ilość nie powinna przekraczać 50 g/kg całej masy pokarmu.

Rośliny krzyżowe

Jednym z najlepszych źródeł wapnia, a także zawierające odpowiednie ilości fosforu są rośliny krzyżowe (tabela 4). Ta pojedyncza grupa warzyw jest znakomita, ponieważ jej członkowie mają bardzo zróżnicowane wyglądy: kapusta, jarmuż, brokuły, gorczyca, karpiel i kalarepa to wszyscy członkowie tej pożywnej rodziny warzywnej.

Zawartość wapnia w porównywanych warzywach rodziny Brassicaceae jest bardzo zróżnicowana i to zarówno wewnątrz całej rodziny jak i w obrębie pojedynczej rośliny, w zależności od tego jaka część rośliny jest analizowana (tabela 4). Przykładowo liście brokułów są wyraźnie bogatsze w wapń niż łodygi i kwiatostany, a liście rzepy są jednym z najbogatszych źródeł wapnia, podczas gdy bulwa korzeniowa jest tylko skromnie zaopatrzona w niezbędne składniki mineralne.

Tabela 4. Niektóre rośliny z rodziny Brassicaceae krzyżowe

Nazwa	Nazwa łacińska	Ca: PO4
Brokuły	B. oleracea var. botrytis	1,49: 1
Kwiatostany		0,61 : 1
Liście		3,91 : 1
Odmiany kapusty
Kapusta pekińska (pe-tsai, napa)		5,55 : 1
Głowiasta, zielone liście	B. oleracea var. pekinensis	5,96 : 1
Głowiasta, białe liście	B. oleracea var. capitata	1,35: 1
Jarmuż	B. oleracea var. acephala	2,90 : 1
Kalarepa	B. oleracea var. gonggylodes	3,25 : 1
Gorczyca odmiany:
Abisyńska	B. carinata	3,65 : 1
Czarna	B. nigra	3,54 : 1
Chińska (pak-choi)	B. c. chinensis	3,62 : 1
Polna	B. campestris	3,48 : 1
Indyjska (brązowa)	B. juncea	3,48 : 1
Biała	B. alba (B. hirta)	3,54 : 1
Dzika (charlock)	B. kaber (B. amensis)	3,78 : 1
Brukiew	B. rapa	1,32 : 1
Rzepa	B. c. rapifera	4,24 : 1

Chociaż podawanie nadmiernej ilości liści roślin z rodziny Brassicaceae, takich jak na przykład kapusta biała mogłaby powodować skłonności czy nawet przyczyniać się do deficytu hormonu tarczycowego, ponieważ zawiera ona związki izotiocyjanianowe (naturalnie wolotwórcze i zdolne do hamowania produkcji hormonów przez gruczoł tarczycy), w praktyce jednak problem powstaje wtedy, gdy zwierzęta jedzą nadmierne ilości roślin krzyżowych bez uzupełniania diety innymi rodzajami pokarmów. Jeżeli mimo wszystko występują obawy, co do karmienia dietami złożonymi z roślin krzyżowych i ewentualnego ryzyka to wystarczy co pewien czas dodawać do pokarmów dawki wysuszonych brunatnic. Jest to nieszkodliwe źródło rozpuszczalnego jodu (chyba, że będzie się podawało zbyt wiele tabletek w krótkim okresie czasu).

Dodatkowe źródła

Inne pokarmy zielone to liście i kwiatostany mniszka, eskarole, endywia, liście morwy, oraz liście i kwiaty róży chińskiej. W Ameryce Środkowej występuje drzewo Jacote, które jest uprawiane dla liści i owoców specjalnie dla ośrodków hodowlanych legwanów zielonych (Frye 1996b). Liście tej rośliny są doskonałym źródłem wapnia i pokarmowego włókna, nie zawierają wysokiego poziomu fosforu i kwasu szczawiowego.

Rosnące powszechnie w ogrodach i mieszkaniach rośliny ozdobne i dekoracyjne, szczególnie hibiskus, nasturcja, eugenia, trzykrotka pasiatka zwisła (Zebrina pendula) oraz daleki krewniak filodendrona Epipremnum aureum także są używane jako źródło pokarmów dla legwanów zielonych.

Sztuczne pokarmy komercyjne

W ostatnich latach kilka sztucznych diet wyprodukowano i wprowadzono na rynek jako pokarmy dla legwanów. Większość tych produktów jest reklamowana jako „pełno po rej owa”, ale zawierają zbyt duże ilości białka oraz przetworzonej witaminy A i cholekalcyferolu niż potrzebują tego legwany.

W czasie badania wartości tych czterech komercjalnych diet wydzielono grupy młodych legwanów karmionych tylko tymi pokarmami i wodą, aby sprawdzić jak będą rosły i rozwijały się badane zwierzęta. Nie wiedziano o innych badaniach prowadzonych dokładnie równolegle z powyższymi badaniami. Dwie z badanych diet zostały ocenione jako wystarczające źródło składników pokarmowych dla rosnących legwanów; jedna nie dostarczała dostatecznej ilości składników pokarmowych i próba została przerwana z czysto humanitarnych względów; ostatnia z diet natomiast wydawała się zawierać dostateczną ilość składników pokarmowych, ale była tak niesmaczna, że legwany odmówiły jedzenia jej. Dwie diety, smaczne i odpowiednie pod względem dostarczania odpowiednich składników pokarmowych dla zaspokojenia potrzeb rosnących legwanów to NutrfGuana (Feather Gourmet, Sacramento, CA 95827, USA) i Pretty Pets Iguana Diet (Pretty Bird International, Stacy, MN 55079, USA). Inne komercjalne diety dla legwanów zostały sformułowane po ukończeniu powyższego opracowania.

W podsumowaniu można stwierdzić, że jeżeli karmi się zwierzęta dietami, które dostarczają pożywnego białka, białka z roślin włóknistych, to legwany rozwijają się, rosną, dojrzewają i rozmnażają bez jakichkolwiek metabolicznych chorób kości, nienormalnych mineralizacji tkanek miękkich i objawów dny moczanowej.

Tabela 5. Wybrane witaminy, związki mineralne i białka czasami do diety legwanów zielonych (Iguana iguana) zawarte w owocach i warzywach włączanych

Produkt	Ilość	Witaminy				Mineralne			Inne
		A (ng)	B (mg)	B2 (mg)	C (mg)	Ca (mg)	P (mg)	Fe (mg)	Białko (g)
Jabłka	1 małe	27	0,360	0,050	6	7	12	0,3	0
Morele1	3 średnie	2250	0,033	0,100	4	13	24	0,6	1
Szparagi	8 łodyg	330	0,360	0,065	20	21	40	1,0	2
Bakłażany	połowa	21	0,042	0,036	10	11	31	0,5	1
Awokado	Pół śr. wielkości	150	0,120	0,137	9	44	42	6,3	2
Banany	1 średni	90	0,045	0,087	10	8	28	0,6	1
Groszek zielony2	3/4 filiż.	285	0,060	0,100	8	55	50	1,1	2
Liście buraków2	l/2filiż.	6600	0,100	0,500	50	94	40	3,2	2
Buraki	1/2 filiż.	15	0,041	0,037	8	28	42	2,8	2
Jeżyny	3/4 filiż.	90	0,025	0,030	3	32	32	0,9	0
Borówki	3/4 filiż.	11	0,045	0,031	11	25	20	0,9	0
Brokuły:
kwiaty	3/4 filiż.	1950	0,120	0,350	65	64	105	1,3	2
liście	3/4 filiż.	9000	0,120	0,687	90	262	67	2,3	3
łodyga	3/4 filiż.	600	–	0,187	–	83	35	1,1	2
Brukselka	3/4 filiż.	120	0,180	0,090	130	27	121	2,1	4
Kapusta:
wewnętrzne liście	1 filiż.	0	0,780	0,075	50	46	34	2,0	2
zewnętrzne liście	1 filiż.	48	0,090	0,150	50	429	72	2,8	2
chińska	1 filiż.	1500	0,036	0,462	50	400	72	2,5	2
Kantalupa	1/2 małej	270	0,090	0,100	50	32	30	0,5	1
Marchew	1/2 filiż.	1350	0,070	0,075	5	45	41	0,6	1
Kalafior	3/4 filiż.	34	0,085	0,090	75	122	60	0,9	2
Seler6:	4 łodygi.	6	0,030	0,015	5	78	46	0,5	1
naciowy	4 łodygi	192	0,030	0,045	7	98	46	0,8	1
korzeń	1/2filiż.	–	–	–	2	47	71	0,8	3
Botwina liście2	2 filiż.	4500	0,450	0,165	37	150	50	3,1	2
Czereśnie1	12 dużych	78	0,051	–	12	19	30	0,4	1
Kapusta liściasta2	1/2 filiż.	1890	0,130	–	70	207	75	3,4	3
Kaczany kukurydzy	1 średni	258	0,209	0,055	8	8	103	0,4	3
Ogórki	1 średni	11	0,060	0,054	12	10	21	0,3	1
Liście mniszka2	1/2 filiż.	6000	0,190	0,270	100	84	35	0,6	3
Endywia	10 łodyg	4500	0,058	0,072	30	104	39	1,2	1
Grejpfrut	l/2średn.	6	0,070	0,060	45	21	20	0,2	0
Winogrona	mała kiść	8	0,030	0,024	3	19	35	0,7	1
Guawa	1	60	0,156	0,105	125	15	16	3,0	1
Melony	l/4 średn.	30	–	–	90	–	–	–	0
Czarna jagoda ameryk.	1/2 filiż.	30	0,045	0,021	8	25	20	0,2	1
Jarmuż2	1/2 filiż.	6000	0,189	0,570	96	195	67	2,5	4
Kalarepa	1/2 filiż.	–	0,030	0,120	50	195	60	0,7	2
Pory	1/2 filiż.	6	0,150	–	24	58	56	0,6	2
Grzyby7	3/4 filiż.	0	0,160	0,070	2	14	98	0,7	4
Gorczyca zielona	1/2 filiż.	3300	0,138	0,450	126	291	84	9,	2
Okra (Abelmoschus esculentu)	1/2 filiż.	132	0,126	–	17	72	62	2,1	2
Cebula świeża	4 średnie	18	0,042	0,125	7	41	47	0,4	1
Pomarańcze	1 średni	57	0,090	0,075	50	44	18	0,4	0
Pietruszka	1/2 filiż.	2400	0,057	–	70	23	15	9,6	20
Pasternak7	1/2 filiż.	30	0,120	–	40	60	76	1,7	2
Brzoskwinie:
białe	3 połówki	30	0,025	0,065	6	10	19	0,2	1
żółte	duża	300	0,025	0,065	9	1 10	19	0,3	1
Gruszki	1 średnia	5	0,030	0,060	4	15	18	0,3	0
Peas2 (?)	1/2 filiż.	450	0,390	0,250	20	28	127	0,2	7
Hebanowiec7	1 duży	480	–	–	40	22	21	0,2	2
Ananas8	2/3	9	0,100	0,025	38	8	26	0,2	0
Śliwki	3 średnie	39	0,120	0,056	5	20	27	0,5	1
Ziemniaki:
słodkie	1 średni	1080	0,155	0,150	25	19	45	0,9	3
białe	1 średni	0	0,220	0,075	33	13	53	1,5	3
jam	1 średni	1500	0,180	0,360	6	44	50	1,1	2
Dynia	1/2 filiż.	750	0,056	0,057	8	23	50	0,9	1
Rzodkiewka	15 dużych	0	0,030	0,054	25	21	29	0,9	1
Maliny	1/2 filiż.	78	0,021	–	30	41	38	0,8	1
Brukiew	3/4 filiż.	8	0,075	0,120	26	74	56	0,7	1
Szpinak2	1/2 filiż.	3300	0,090	0,312	30	78	46	2,5	2
Dynia:
hubbard (?)	1/2 filiż.	1200	0,050	0,075	3	19	15	0,5	1
dynia olbrzymia	1/2 filiż.	300	0,040	0,050	3	18	15	0,3	1
Truskawki	1/2 filiż.	30	0,025	–	50	34	28	0,6	1
Tangerynka	2 średnie	90	0,120	0,054	48	42	17	0,2	1
Ser tofu	120g	0	0,070	0,010	0	150	150	2,3	86
Pomidory	średni	450	0,100	0,050	25	11	29	0,4	1
Rzepa2	1/2 filiż.	0	0,062	0,062	22	56	47	0,5	1
Liście rzepy	1/2 filiż.	3300	0,060	0,045	130	347	49	3,4	2
Rukiew wodna	3/4 filiż.	375	0,030	0,090	15	40	11	0,8	0
Arbuz	śr. plaster	135	0,180	0,084	22	33	9	0,6	0
Sałata:
zielona	10 liści	600	0,075	0,150	7	49	28	1,5	1
biała	¼ główki	38	0,051	0,062	5	17	40	0,5	1

¹bez pestek; ²wewnętrzne białe liście; ³zewnętrzne zielone liście; ⁴chińska; ⁵pokrojona w kostkę; ⁶biały; ⁷japońskie; ⁸świeże.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował Witold Borkowski autor książki „Legwan zielony – potomek smoków” na podstawie tłumaczenia Jadwigi Korczak artykułu „The importance of calcium in relation to phosphorus, especially in folivorous reptiles” autorstwa Fredrick F. Frye 1997.. (Biuletyn nr 10/03 PTZooL Sekcji Ogrodów Zoologicznych).

Liczba wyświetleń: 6703