Agama aculeata – afrykańska agama karłowata*

Agama aculeata (Merrem, 1820) to niewielka agama, osiągająca zazwyczaj 16-18 cm dł., o krępej, baryłkowatej budowie ciała. Głowa jest niewielka w stosunku do wielkości ciała, zaokrąglona, z wysokim czołem i krótkim pyskiem. Kończyny raczej krótkie. Ogon sztywny, okrągły w przekroju. Ciało tej agamy pokryte jest szorstkimi łuskami z wyraźnym kilem. W okolicach gardła łuski są bardziej spiczaste, lekko stożkowate. Na karku u niektórych osobników (zwłaszcza u samców) widoczny jest niski grzebień z powiększonych łusek.
W przeciwieństwie do większości innych gatunków z rodzaju Agama, jaszczurka ta rzadko tworzy większe skupiska. Najczęściej terytoria samców i samic leżą blisko siebie, ale każdy dojrzały osobnik trzyma się swojego rewiru. Jedynie podczas okresu godowego spotykają się w większych grupach.

Nazewnictwo

Nazwa polska: *Afrykańska agama karłowata (nazwa błędna gdyż trójczłonowa, zalecamy nazwę łacińską)

Nazwa angielska: Ground Agama

Podgatunki

Wyróżniono dwa podgatunki:

Agama aculeata aculeata (Merrem, 1820)
Agama aculeata distanti (Boulenger, 1902)

Długość życia

Ok 7 lat.

Występowanie

Angola, Botswana, Mozambik, Namibia, Republika Południowej Afryki, Tanzania, Zimbabwe

Aktywność

Dzienna

Odmiany

Brak.

Wygląd

Wygląd samca

Samiec jest nieco większy od samicy, ma masywniejszą i szerszą głowę. Dodatkowo na karku samca można zaobserwować wyraźny, choć niski grzebień z powiększonych łusek. Poza okresem godowym ubarwienie samca jest zdominowane przez kolor rdzawy, żółto-brązowy lub pomarańczowy (imitujący ubarwienie podłoża na którym bytuje). Wzdłuż grzbietu biegnie jaśniejsza, biała lub kremowa pręga. Po obu stronach tej pręgi widocznych jest 4 do 5 par ciemnych (najczęściej brunatnych) plam. Po bokach ciała widoczne są nieregularne, drobne brązowe cętki. Ciemne pręgi występują też na szczycie głowy oraz wzdłuż ogona. Podgardle i brzuszna strona ciała jest różowo-biała. W okresie godowym samiec przybiera bardzo charakterystyczne, jaskrawe ubarwienie. W stanie podniecenia seksualnego podgardle, pysk i boki głowy samca stają się metalicznie niebieskie, niekiedy wręcz granatowe. Deseń plam na grzbietowej stronie ciała rozmywa się, staje się znacznie mniej wyraźny a grzbiet niekiedy przybiera także niebieskawy odcień. Boki ciała stają się jaskrawo pomarańczowe. Również obwódka oczu samca staje się jaskrawo ruda lub pomarańczowa, co bardzo kontrastuje z niebieskim zabarwieniem pyska. Spód ciała przybiera barwę żółtą. Samiec w okresie godowym wyszukuje podwyższone miejsce na swoim rewirze aby prezentować się potencjalnym partnerkom. W momencie zauważenia samicy gotowej do rozrodu, samiec stara się zwrócić na siebie jej uwagę poprzez charakterystyczne gesty głową i przednimi łapami. Tuż przed kopulacją samiec w bardzo charakterystyczny sposób podąża za samicą – wygina łukowato grzbiet, co nadaje mu garbaty wygląd i opuszcza ogon ciągnąc go po powierzchni gruntu.

Wygląd samicy

Samica jest nieco mniejsza od samca. Jej głowa jest mniej masywna, węższa a pysk nieco bardziej spiczasty. Poza okresem godowym ubarwienie samicy jest zbliżone do ubarwienia samca, zdominowane przez barwy maskujące nawiązujące do koloru otoczenia. Niekiedy u samic deseń z ciemnych plam na grzbietowej stronie ciała jest bardziej rozproszony, złożony z drobniejszych plam. W okresie godowym samica dojrzała płciowo zmienia ubarwienie. Ciało staje się piaskowo-żółte a deseń plam na grzbiecie zlewa się w charakterystyczny, powiększony wzór jaskrawo pomarańczowej barwy. Głowa podobnie jak u samca staje się niebieska, ale nie jest aż tak jaskrawa. Podbrzusze pozostaje kremowo-różowe lub białe.

Cechy szczególne

Najbardziej charakterystyczną cechą tego gatunku jest unikalne ubarwienie godowe. Poza tym charakteryzuje się krępą, baryłkowatą budową ciała i drobnymi rozmiarami. Nie jest tak społeczna jak inne gatunki z rodzaju Agama, najczęściej na każdy osobnik dojrzały płciowo posiada własny rewir. W przypadku zagrożenia często nie uciekają tylko zamierają w bezruchu, rozpłaszczają się na podłożu i przyciskają kończyny do ciała starając się zamaskować i zlać z otoczeniem.

Biotop

Preferuje obszary pustynne, półpustynne i stepowe o piaszczystym lub żwirowym podłożu. Często spotykana na piaszczystych wydmach. Najchętniej wybiera na swoje terytoria miejsca w których rosną kępy pustynnych roślin, traw lub sukulentów. Jest to gatunek naziemny, słabo wspinający się, aczkolwiek w okresie godowym samiec wyszukuje wysoki obiekt na swoim rewirze (uschnięty konar, głaz) na grzędę obserwacyjną. Doskonale kopie nory, w których szuka schronienia podczas nocy.

Temperatura

W dzień w naturze powyżej 40°C, w nocy poniżej 20°C.

Wilgotność

Poniżej 50%.

Terrarium

Terrarium powinno być w typie pustynnym. Za podłoże najlepiej posłuży mieszanina piasku i żwiru. W wystroju można wykorzystać większe kamienie i korzenie roślinne, z zaznaczeniem aby były odpowiednio zabezpieczony aby kopiące jaszczurki nie zrobiły sobie krzywdy. W centralnym punkcie terrarium najlepiej ułożyć duży kamień lub konar (wyższy od reszty wystroju), który będzie stanowił grzędę dla samca. Koniecznie trzeba zapewnić odpowiednią ilość kryjówek oraz kilkucentymetrową warstwę sypkiego podłoża, w którym agamy będą kopać. Dobrym rozwiązaniem jest zainstalowanie na tylnej ścianie terrarium tła strukturalnego z półkami, co wydatnie zwiększy powierzchnię dostępną dla zwierząt. W terrarium można umieścić pustynne rośliny, odporne na wysoką temperaturę i sporadyczne obsypywanie piaskiem. Koniecznie muszą to być jednak odpowiednio dobrane gatunki, pozbawione kolców i cierni które mogłyby wyrządzić agamom krzywdę. Rośliny najlepiej posadzić w płaskiej doniczce ceramicznej i wyłożyć powierzchnię gleby płaskimi kamykami co zabezpieczy glebę w doniczce przed kopaniem, a co za tym idzie zniszczeniem korzeni.

Wielkość terrarium dla dorosłego osobnika minimum 80x40x40 cm. Wielkość terrarium dla haremu 100x50x60 cm.

Oświetlenie

Cykl 12 godzinny.Stosujemy UVB 10%.

Żywienie

Agama aculeata odżywia się wszelkiego rodzaju niewielkimi bezkręgowcami. W naturze poluje na pustynne prostoskrzydłe, chrząszcze, muchówki, a także niewielkie pająki, skorpiony i krocionogi. Sporadycznie w okresach kwitnienia roślin w porze deszczowej uzupełniają swoją dietę także młodymi liśćmi i kwiatami.

Rozmnażanie

Niewiele wiadomo o rozmnażaniu się tego gatunku. Okres godowy przypada na jesień, kiedy temperatura w południowych rejonach Afryki nieco się obniża i zwiększa się natężenie opadów. Ciekawym zachowaniem zaobserwowanym w naturze u tego gatunku jest występowanie par monogamicznych. W niektórych populacjach (najczęściej tych zasiedlających najsurowsze środowiska pustynne) samiec wybiera sobie jedną samicę, która przebywa na terytorium graniczącym i kopuluje wyłącznie z nią. Jest to prawdopodobnie spowodowane ograniczeniem zasobów środowiska i niską liczebnością populacji w takich rejonach. W miejscach gdzie panują łagodniejsze warunki, samiec kopuluje z większą ilością samic.

Samica po kopulacji wytwarza od 2 do 6 stosunkowo dużych jaj, które składa w wykopanej przez siebie komorze lęgowej. Inkubacja trwa ok. 10 tygodni.

W warunkach sztucznych praktycznie się nie rozmnaża. Mimo, że niekiedy dochodzi do godów samice zazwyczaj nie znoszą jaj lub nie wykazują behawioru gniazdowania i znoszą jaja na powierzchni gruntu. Jeżeli występuje zniesienie ma to najczęściej miejsce w sytuacji, gdy samica została zapłodniona w naturze jeszcze przed schwytaniem. Sporadycznie udaje się doprowadzić do wylęgu i odchowania młodych.

Zimowanie

Brak.

Uwagi

Niemal wszystkie osobniki dostępne w sprzedaży pochodzą z odłowu i często są w stanie skrajnego wyczerpania. Przy ewentualnym zakupie należy poddać je kwarantannie i zapewnić jak najwięcej spokoju. często są bardzo silnie odwodnione, konieczne jest zapewnienie im źródła wody. Dodatkowo większość osobników jest nosicielami pasożytów, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych a także często mają poważne kontuzje powstałe podczas transportu (połamane palce i kończyny, ubytki palców). Często zdarza się, że do handlu trafiają zapłodnione samice, u których w wyniku stresu dochodzi do zatrzymania jaj, co niestety najczęściej kończy się śmiercią. Podstawowymi problemami w chowie terraryjnym jest bardzo duża stresogenność tego gatunku i duża śmiertelność osobników odławianych.

Opracowanie i źródła informacji

Jakub Kowalski

Na podstawie własnych doświadczeń oraz

Branch, Bill. Field Guide to Snakes and Other Reptiles of Southern Africa. Third revised edition. Sanibel Is., Florida:Ralph Curtis Books Publ., 1998.

List of Threatened Species. Version 2012.

Reptile-database.reptarium.cz

Encyclopedia of Life eol.org

Liczba wyświetleń: 4425