Scolopendromorpha – skolopendry, skolopendrokształtne

---

Scolopendromorpha – skolopendry, skolopendrokształtne

Chociaż skolopendry są dość szeroko rozprzestrzenione na całym świecie , większość spośród około 550 gatunków (w tym największe) zamieszkuje strefę subtropikalną i tropikalną. Biologia tej grupy zwierząt jest stosunkowo słabo poznana.

Ciało skolopendr składa się z 21-23 segmentów, pierwsze 2 segmenty pozbawione są odnóży krocznych i z reguły różnią się barwą od pozostałych. Dalsze segmenty wyposażone są w odnóża kroczne (na każdy przypada para) zakończone ostrymi pazurkami. U nasady odnóży znajdują się gruczoły wydzielające substancje jadowe – kontakt ze skolopendrą może wywołać bardzo nieprzyjemne podrażnienie skory. Odnóża ostatniego segmentu są silnie wydłużone (bardziej u samców) i pełnią rolę pomocniczą przy kopulacji, mogą nimi również łapać ofiarę lub straszyć wroga. Narządy gębowe składają się z 2 par szczęk, osłoniętych od spodu para szczękonóżek, na końcach których znajdują się ujścia gruczołów jadowych.

Skolopendry są drapieżnikami, w naturze bytują z reguły w miejscach wilgotnych i zacienionych, często pod kamieniami w gnijących konarach powalonych drzew, w jaskiniach lub w ściółce. Jako zwierzęta typowo nokturnalne mają bardzo uwstecznione oczy, których funkcja jest ograniczona jedynie do określania natężenia światła. Podstawowym narządem zmysłu i orientacji są czułki.

Długość życia tych wijów w przybliżeniu 7 lat, chociaż zdarzają się osobniki dłużej żyjące.

Co typowe dla zwierząt jadowitych, większość skolopendr jest bardzo jaskrawo ubarwiona. Panująca obecnie opinia, iż skolopendry dysponują bardzo silnym jadem jest błędna, większość gatunków ma jad, którego siłę możemy porównać do pszczoły lub osy.

Wprawdzie w literaturze występują dość duże rozbieżności co do wielkości skolopendr, możemy uznać że największa to pochodząca z Wenezueli [art=939]Scolopendra gigantea[/art] – opisane są osobniki o długości ciała 33 cm. Potwierdzone są przypadki zgonu w wyniku ukąszenia przez skolopendrę, jednak budzą one duże wątpliwości, spośród trzech opisanych przypadków dwa pochodzą z czasów wojny secesyjnej, a trzeci dotyczy małej dziewczynki ukąszonej w głowę. W krajach azjatyckich lęk przed tymi zwierzętami jest bardzo silnie zakorzeniony w świadomości ludzi. W Birmie wielu mężczyzn ma wytatuowane na przedramieniu tatuaże o charakterze magicznym, przedstawiające skolopendrę i mające chronić przed jej jadem.

Jako zwierzęta terraryjne, skolopendry są bardzo ciekawym obiektem do obserwacji. Są szybkie i bardzo agresywne. W niewoli żyją nawet do 7 lat.

Systematyka

Typ: stawonogi (Arthropoda)

 

Ze względu jednak na ryzyko związane z ukąszeniem stanowczo odradzamy je początkującym hodowcom, którzy nie mają doświadczenia ze zwierzętami jadowitymi.

Cechy szczególne

Młode po wykluciu przypominają osobniki dorosłe i mają tyle samo par odnóży. Szacuje się iż dojrzałość płciową osiągają wtedy gdy osiągną połowę swojej maksymalnej długości, trwa to od dwóch do trzech lat.

Skolopendry linieją przez całe życie. Przed wylinką tracą zainteresowanie pokarmem, stają się mniej ruchliwe, a ich pancerz delikatnie matowieje. Warto wtedy podwyższyć nieco wilgotność w terrarium i usunąć z niego pokarm (zwłaszcza świerszcze, które mogą zaatakować bezbronną skolopendrę w trakcie wylinki). Skolopendry z reguły zjadają swoją wylinkę, także nie należy jej usuwać – jest ona cennym źródłem pokarmu. Po wylince pareczniki są z reguły mało ruchliwe, zaczynają żerować dopiero po kilku- kilkunastu dniach.

Terrarium

Ze względu na skłonności do kanibalizmu skolopendry należy trzymać w oddzielnych pojemnikach. Dla dorosłych wystarcza terrarium o wielkości 30x40x25 cm (dł. x szer. x wys.). Jako podłoże zastosować można mieszankę torfu lub włókna kokosowego z piaskiem 1:1 – warstwa podłoża powinna mieć 8-10 cm grubości. Do terrarium możemy włożyć kawałki drewna, płaty kory lub kamienie, pod którymi skolopendra znajdzie kryjówkę (w naturze bardzo często można znaleźć skolopendry pod kawałkami butwiejącego drewna, w szczelinach skalnych lub jaskiniach.

Ponieważ pareczniki są bardzo wrażliwe na przesuszenie, ważne jest utrzymywanie stosunkowo wysokiej wilgotności w terrarium, pomóc w tym może wstawienie płytkiego naczynka z wodą. Ze względu na nocny tryb życia skolopendr, terrarium nie powinno być intensywnie oświetlone (możemy zastosować czerwoną żarówkę).

Temperatura powinna wynosić około 25-27°C i może nieznacznie spadać w nocy. Tylko gatunki pochodzące ze strefy umiarkowanej wymagają zimowania w temperaturze kilkunastu stopni, przez okres 1-2 miesięcy.

Żywienie

Tak jak inne pareczniki, skolopendry prowadzą drapieżny tryb życia. W naturze żywią się głównie drobnymi bezkręgowcami, ale opisane są przypadki kiedy znajdowano osobniki pożywiające się drobnymi wężami, żabami i gryzoniami, opisany jest również przypadek polowania na nietoperze. W warunkach hodowlanych jako pokarm znakomicie nadają się świerszcze, karaczany i larwy drewnojadów. Należy jednak uważać żeby nie przesadzić z karmieniem, wystarczy podawać pokarm 1-2 razy w tygodniu. Dla mierzącego 10-15 centymetrów osobnika porcja 4-5 świerszczy tygodniowo jest absolutnie wystarczająca.

Rozmnażanie

Dymorfizm płciowy – Dorosłe samce są nieco mniejsze od samic – poza tym niestety dymorfizm jest niewielki, odróżnienie płci jest bardzo trudne, możemy się jedynie posiłkować bardzo subtelnymi różnicami w budowie morfologicznej, takimi jak:
– samice mają krótszą ostatnią parę nóg, samce (nie u wszystkich gatunków) dłuższą
– samice są potężniej zbudowane
– samce są mniejsze od samic
– samce mają (nie u wszystkich gatunków) większe, grubsze szczęki
– samce mają węższą, mniejszą głowę i segmenty zagłowowe
– samce czasem pokazują swoje genitalia, więc wtedy sprawa jest oczywista
Jedynie u dwóch gatunków skolopendr – S. morsitans oraz S. dalmatica naukowo został zbadany i opisany dymorfizm płciowy.
Trwająca kilka godzin kopulacja odbywa się w nocy, choć nie jest to regułą. Samiec przy pomocy odnóży umieszczonych na ostatnim segmencie ciała robi oprzęd, na którym składa spermatofor. Taki pakiet pobiera po pewnym czasie samica. Kilka tygodni lub nawet miesięcy po kopulacji samica składa 20-130 jaj. Trzyma je między nogami i troskliwie się nimi opiekuje.

Młode wykluwają się po 2-3 miesiącach, po wykluciu pozostają przez kilka dni w gnieździe. Czasami zdarza się, że samica pada ofiarą swojego potomstwa, czasem z kolei to ona pożera swoje dzieci. Dlatego też dobrze jest przenieść świeżo wyklute młode do osobnych pojemników. Niektóre gatunki zdolne są do partenogenezy.

Czasami w handlu pojawiają się osobniki pozbawione zębów jadowych – niestety ten barbarzyński zabieg jest prawie zawsze równoznaczny ze śmiercią głodową zwierzęcia. Oprócz jadu gruczoły wydzielają również enzym odpowiedzialny za trawienie pokarmu – pozbawione ich zwierzę nie jest w stanie jeść i po kilku tygodniach pada z głodu.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracowali: kudlaty & mantid (2003) na podstawie literatury:
Kleintiere im Terrarium. Haltung und Zucht wirbelloser Tiere. Stephan
Kallas, Michael Meyer, Wolfgang Schmidt, Rudiger Lippe. Landbuch Verlag 1996
Encyklopedie Teraristiky. Eugene Bruins. Rebo Productions 1999.
Życie zwierząt. Bezkręgowce. Alfred Brehm. PWN 1968.

Aktualizacja: Grzegorz Pełka.

Liczba wyświetleń: 17352