Loading...
Ephemeroptera – jętki
Nieliczna grupa. Na świecie opisano ok. 2.000 gatunków (z czego w Polsce 119). Związane z czystymi wodami, głównie górskimi potokami (w naszej faunie 90 gatunków).
Są owadami małych i średnich rozmiarów, ok. 10 – 60 mm. Posiadają krótkie i cienkie nitkowate czułki, oczy złożone dużych rozmiarów (prowadzą głównie nocny tryb życia), trzy przyoczka. Ich aparat gębowy jest najczęściej uwsteczniony. Ciało długie, wąskie. Nogi długie, smukłe (czasem mocno nierozwinięte), stopy 1-2 członowe. Na końcu odwłoka posiadają dwie lub trzy długie cerci. Mają dwie pary błoniastych, bogato żyłkowanych skrzydeł, które, w stanie spoczynku, składają nad ciałem w charakterystyczny sposób. Pierwsza para jest z reguły większa i wydłużona, druga krótka i zaokrąglona.
Dorosłe jętki najczęściej żyją krótko (nawet kilkanaście godzin). Gatunki takie mają nierozwinięty aparat gębowy i układ pokarmowy, więc nie odżywiają się. Trzymają się najczęściej blisko wody, a ich krótki żywot służy tzw. lotowi kompensacyjnemu. Polega on złożeniu jaj w górze cieku wodnego, czyli miejscu z którego jako larwy mógł je znieść prąd wody. Stadia niedojrzałe żyją w wodzie, odżywiają się materią organiczną zbieraną z dna lub odfiltrowaną. Niektóre gatunki są drapieżne.
Ciekawostką w rozwoju jętek jest występowanie subimago. Jest to uskrzydlona forma wychodząca z nimfy i przekształcająca się w imago.
Pospolite gatunki to: ryboradka dziewica (Polymitarcis virgo), jętka pospolita (Ephemera vulgata).
Stanowią najprymitywniejszą żyjącą grupę owadów uskrzydlonych i wspólnie z ważkami są zaliczane do grupy staroskrzydłych (Paleoptera), która charakteryzuje się brakiem możliwości poziomego układania skrzydeł na grzbiecie. Najstarsze kopalnej, są znane z górnego karbonu, większość współcześnie żyjących – z mezozoiku (jura, kreda). Od jury liczba gatunków zmniejsza się.
Postacie dorosłe średniej wielkości (długość 2-40 mm, samice są nieco większe od samców) o delikatnej budowa ciała. Odwłok zakończony segmentowanymi, długimi filamentami pełniącymi podczas lotu rolę steru. Okrywy ciała stosunkowo miękkie, słabo zesklerotyzowane. Głowa z bardzo dużymi, czasami podzielonymi oczyma złożonymi, 3 przyoczkami i krótkimi, wieloczłonowymi, przypominającymi szczecinki czułkami, aparat gębowy gryzący jest silnie uwsteczniony. Dwie pary trójkątnych skrzydeł, nierównej wielkości, w stanie spoczynku uniesione ku górze, o gęstym, siateczkowanym użytkowaniu, skrzydła drugiej pary bardzo małe, niekiedy zredukowane. Nogi słabo wykształcone, u samca przednie nogi wydłużone, służą do przytrzymywania samicy podczas lotu godowego. Odwłok 10-członowy, zakończony parzystymi wyrostkami rylcowymi i nicią środkową, która niekiedy zanika, wyrostki zwykle 2-3-krotnie dłuższe od całego ciała.
Postacie dojrzałe nie pobierają pokarmu, przewód pokarmowy stanowi narząd aerostatyczny: owady łykając powietrze napełniają nim jelito regulując w ten sposób podczas lotu swój ciężar właściwy.
Jętki przebywają prawie wyłącznie nad ciekami wodnymi, gdzie odbywają masowe loty godowe. Samce unoszą się wtedy nad brzegami zbiorników, latają w charakterystyczny, „skaczący” sposób. Samice siedzą wtedy wśród traw i zarośli. Trwająca zaledwie kilkanaście sekund kopulacja odbywa się w powietrzu. Samce giną po kopulacji, a samice natychmiast po złożeniu jaj do wody (zrzucają jaja do wody lub składają je po zanurzeniu w wodzie odwłoka, czasami jaja zostają przyklejone do podwodnych części roślin) – długość życia imago nie przekracza zwykle jednego dnia.
Jętki przechodzą przeobrażenie niezupełne (hemimetabolia). Prowadzące wodny tryb życia nimfy podobne są do postaci dojrzałych, lecz bezskrzydłe, posiadają dobrze rozwinięty gryzący aparat gębowy, silne nogi i różnej długości filamenty odwłokowe. Oddychają skrzelotchawicami. Są zwykle detrytusofagami, a bardzo rzadko drapieżcami.
Wśród larw wyróżnia się cztery typy: grzebiące, pełzające pływające i przyczepiające się do podłoża.
Cykl rozwojowy trwa od kilku tygodni do jednego roku, dorastająca nimfa linieje od 15 do 30 razy w ciągu życia. Owady opuszczają wodę jako uskrzydlone przedimago, które w ciągu 24 godzin linieje, przeobrażając się w postać dojrzałą.
Jętki dzieli się na 2 podrzedy i 23 rodziny. Zamieszkują wody nizinne i górskie – są bardzo istotnym składnikiem pokarmu ryb. Skład gatunkowy i struktura zespołów jętek stanowią istotne wskaźniki jakości wód, stosowane w bioindykacji środowiska przyrodniczego.
Liczba wyświetleń: 1006
