Loading...
Jest jednym z najbogatszych w gatunki rzędów owadów. Opisano ich ok. 150.000, z czego z terenu Polski wykazano 6.000.
Błonkówki odgrywają ogromną rolę w życiu człowieka. Wiele to poważne szkodniki niszczące liście i owoce (rośliniarki i żądłówki) lub drewno (trzpienniki Sircidae). Jednak „zalety” tych owadów przeważają w ogromnym stopniu nad „wadami”. Zapylają kwiaty, tworzą miód, wosk, tekturę. Regulują liczebność owadów będących poważnymi szkodnikami, stanowią jeden z podstawowych elementów wszystkich ekosystemów.
Są zwierzętami o bardzo zróżnicowanych rozmiarach. Najmniejsze osiągają poniżej 0,2 mm długości ciała, największe przekraczają kilkanaście centymetrów. Ich czułki są bardzo różnorodnie zbudowane, spotykane są nitkowate, buławkowate, załamane, grzebieniaste. Głowa ortognatyczna. Posiadają parę oczu złożonych, najczęściej wydłużonych oraz najczęściej trzy przyoczka. Aparat gębowy podlega różnym modyfikacjom. Najczęściej gryzący, gryząco-liżący lub ssący. Tułów zbudowany z trzech segmentów i dodatkowego, pochodzącego z odwłoka, zrośniętego z zatłowiem. Przedtułów jest słabo rozwinięty w przeciwieństwie do największego śródtłowia. Skrzydła błonkówek są błoniaste, pierwsza para większa od drugiej. Podczas lotu połączone są hakami. Występuje też wiele form bezskrzydłych. Nogi długie, smukłe, często przystosowane do pełnienia różnych funkcji (np. u pszczół Apidae). Stopy pięcioczłonowe, czasem 3 lub 4 członowe. Odwłok różnie zbudowany, najczęściej bardzo luźno połączony z tułowiem za pomocą tzw. stylika. Może być też normalnie osadzony. W jego skład wchodzi 8 segmentów, czasem część jest zredukowana. Na końcu może znajdować się pokładełko, czasem dłuższe od całego ciała.
Larwy błonkówek, podobnie jak imagines, mogą być bardzo zróżnicowane. Istnieją formy beznogie z dobrze wykształconą głową (np. u żądłówek Aculeata)) i larwy przypominające budową gąsienice (np. rośliniarki Phytophaga). Pierwsze odżywiają się przeważnie pokarmem zwierzęcym, przygotowanym przez matkę lub jako pasożyty, drugie odżywiają się pokarmem roślinnym. Pczepoczwarczenie następuje w kokonie, wytwarzanym z oprzędu przez larwy. Dorosłe Hymenoptera odżywiają się głównie pokarmem bogatym w cukry (nektar, spadź, soki roślin), nieliczne gatunki prowadzą drapieżny tryb życia. Polują na inne bezkręgowce głównie w celu wykarmienia larw. Doskonałą bronią, obok mocnych żuwek, jest też żądło, przekształcone pokładełko. Dzięki połączeniu z gruczołem jadowym może stanowić poważne niebezpieczeństwo nawet dla człowieka. Wśród błonkówek istnieje największa liczba gatunków prawdziwie społecznych (eusocjalnych). Posiadają rozwinięte systemy kast, budują niezwykle złożone konstrukcje, posiadają swoisty „zapachowy język”, prowadzą uprawy grzybów i hodowle mszyc.
Znane gatunki: szerszeń (Vespa crabro), osa pospolita (Vespula vulgaris), trzpiennik (Sirex gigas), zgłębiec (Rhyssa persuasoria), szczerklina piaskowa (Ammophila sabulosa), pszczoła miodna (Apis mellifera), trzmiel ziemny (Bombus terrestris), gmachówka koniczek (Camponotus herculeanus), hurtnica pospolita (Lasius niger), rudnica (Formica rufa).
Rząd owadów z podgromady owadów uskrzydlonych (Owady uskrzydlone (Pterygota)); dzieli się je na 2 podrzędy rośliniarki i stylikowce, do których należą żądłówki i owadziarki.
Poszczególne grupy często są związane z określonym typem środowiska, np. znaczna cześć żądłówek – z terenami suchymi i ciepłymi (kserotermofile), ździeblarzowate – z trawiastymi, a znaczna większość – z leśnymi. Błonkowki aktywne z reguły są jedynie w ciągu dnia i o zmierzchu.
Błonkoskrzydłe to owady silnie zróżnicowane pod względem wielkości: dł. ciała od 0,17 mm (Megaphragma mymaripenne – najmniejszy owad świata), nawet do kilkunastu cm (niektóre gąsienicznikowate).
Ubarwienie rzadko jednolite, u większości stanowi kontrastowe połączenie (ostrzegawcze) barw czarnej, czerwonej, żółtej, brązowej (większość żądłówek, niektóre owadziarki), bywa także pomarańczowe, białawe, zielonkawe (niektóre rośliniarki). U złotolitkowatych i bleskotek występuje tzw. ubarwienie strukturalne, metalicznie opalizujące.
Owady te mają dobrze wyodrębnioną, ruchliwą głowę, z aparatem gębowym typu gryzącego lub gryząco-liżącego, zwykle zaopatrzoną w parę czułków (często wieloczłonowe, nitkowate, grzebieniaste, maczugowate), parę oczu złożonych i 3 przyoczka.
Oczy, np. niektórych robotnic mrówek, lub przyoczka (gł. u form ze zredukowanymi skrzydłami) uległy redukcji.
Tułów złożony z 3 podstawowych segmentów (przed-, śród- i zatułowia), z 3 parami nóg i 2 parami błoniastych skrzydeł (stąd nazwa rzędu), przy czym tylne mniejsze od przednich (są też b. wtórnie bezskrzydłe, np. robotnice mrówek, zbomicowate).
Użytkowanie skrzydeł może być dobrze rozwinięte (np. u rośliniarek) lub zredukowane częściowo (np. u złotolitkowatych), a nawet całkowicie (np. u niektórych tybelaków)
Odwłok zbudowany z 10 segmentów (2-3 ostatnie silnie zmodyfikowane), u rośliniarek szeroko połączony z tułowiem, u stylikowców przewężony, często zaopatrzony w tzw. Stylik u samic rośliniarek i owadziarekjest zakończony pokładełkiem służącym do składania jaj, u żądłówek – żądłem (przekształcone pokładełko), które służy do obrony i ataku.
Występuje wyraźny dymorfizm płciowy, który zewnętrznie przejawia się np. w odmiennej budowie czułków i odwłoka, często również nóg (gł. 1 pary), różnym kształcie głowy, w wielkości, ubarwieniu, owłosieniu.
U gatunków społecznych (Owady eusocjalne) występuje zróżnicowanie budowy między poszczególnymi grupami, czyli kastami, wynikające z podziału funkcj. Samce są haploidalne, samice – diploidalne.
Przechodzą przeobrażenie zupełne: w rozwoju występuje zwykle 5, rzadziej 4 stadia larwalne. Poczwarka jest typu wolnego, u niektórych (np. mrówek i gąsienicznikowatych) ukryta w oprzędzie. Czas rozwoju l pokolenia od jaja do postaci dorosłej, zależnie od gat. i warunków zewn. (gł. temperatury), jest różny i trwa od kilkunastu dni do kilku lat. W klimacie umiarkowanym b. w większości rozwijają 1-2 pokolenia rocznie, zimują gł. w stadium larwy lub poczwarki, choć np. u niektórych gąsienicznikowatych, pszczół samotnych, os zimuje zapłodniona samica, u mrówek i pszczoły miodnej zimują królowe i robotnice.
Częstym zjawiskiem jest dzieworództwo, natomiast rzadko w rozwoju występuje poliembrionia.
Błonkówki żywią się zarówno pokarmem roślinnym, jak i zwierzęcym, tylko nieliczne są monofagami, większość to oligofagi i polifagi
Owady dojrzałe są z reguły melitofagiczne (żywią się nektarem, pyłkiem kwiatów, spadzią, czasem owocami), rzadziej odżywiają się pokarmem białkowym, nieliczne nie pobierają pokarmu.
Larwy w większości żywią się pokarmem zwierzęcym (np. wiele owadziarek, żądłówek), w mniejszej części są roślinożerne (np. rośliniarki, pszczoły, część galasówkowatych i bleskotek).
Mrówki, niektóre pszczoły, osowate i niektóre grzebaczowate prowadzą społeczny tryb życia: budują gniazda zamieszkane przez wiele osobników należących do 2 lub więcej pokoleń, które wspólnie opiekują się potomstwem.
Wiele (większość żądłówek) prowadzących samotny tryb życia ma silnie rozwinięty instynkt opieki nad potomstwem.
Znaczenie ekologiczne i gospodarcze jest bardzo duże: wiele gat. jest ważnymi zapylaczami roślin, wytwarzają różne wykorzystywane przez człowieka produkty, np. wosk, miód, liczne są wrogami naturalnymi owadów szkodliwych (np. niektóre bleskotki, mrówki, podwijkowate są hodowane na skalę przemysłową i używane w walce biologicznej), inne, np. wiele gatunków rośliniarek, niektóre bleskotki i galasówkowate wyrządzają poważne szkody gospodarcze.
Nieliczne, np. niektóre gat. os, mrówek, pszczół, ze względu na wytwarzany przez nie jad mogą być niebezpieczne dla zwierząt i człowieka. Na kontynencie amerykańskim poważny problem stwarzają mrówki ogniste oraz agresywne mieszańce lokalnych ras pszczoły miodnej z uciekinierką z doświadczalnych hodowli – dziką pszczołą afrykańską.
W Polsce najczęściej zdarzają się użądlenia przez osę pospolitą, osę niemiecką i mniej agresywnego, ale równie groźnego, szerszenia.
Liczba wyświetleń: 2909
