Mastomys (Praomys) natalensis – myszorówka natalska

Mastomys natalensis – myszorówka natalska

Mastomysy są jednymi z najpowszechniejszych gryzoni afrykańskich. Jako zwierzęta utrzymywane w niewoli są idealne dla początkujących hodowców, m. in. z powodu małych wymagań i łatwości w utrzymaniu (Tofts, 2009).

W naturze występuje kilka gatunków Mastomysy. W Polsce najpopularniejsze w hodowli są Praomys natalensis i Praomys coucha z tym, że P. coucha rzadko spotykana jest w hodowlach amatorskich. Oba gatunki są prawie identyczne, a ich rozróżnienie fenotypowe jest niemożliwe. Stąd niektórzy hodowcy przypuszczają, że w wyniku krzyżówek w hodowlach amatorskich chowane są hybrydy między tymi dwoma podgatunkami (Zabłocka, 2006).  Gatunki te różnią się jedynie ilością chromosomów oraz tym, że u P. coucha nie występują odmiany barwne (Maraś, 2012).

Na świecie istnieje błędny pogląd, że P. natalensis to forma przejściowa między szczurami (Rattus) i myszami (Mus). Mastomysy wykazują jednak większe powinnowactwo do szczurów niż do myszy (Tofts, 2009).

Nazewnictwo

Mastomysy występują powszechnie pod dwiema nazwami gatunkowymi:

starsza: Mastomys natalensis

nowa: Praomys natalensis

Angielska nazwa Mastomys – Multimammate mouse – pochodzi od większej ilości sutków u samic tego gatunku (8-12) niż u samic innych gryzoni.

Systematyka

Gromada:                     Mammalia  (ssaki)

Rząd:                              Rodentia  (gryzonie)

Rodzina:                         Muridae  (myszowate)

Rodzaj:                           Praomys  (dawniej Mastomys)

Gatunek:                       Praomys natalensis

Status prawny

Status CITES od 2004 r.: gatunek najmniejszej troski

Uzasadnienie: Zaliczany do gatunków najmniejszej troski, niezagrożonych.  Domniemana populacja jest duża i stabilna. Gatunek jest szeroko rozpowszechniony, występuje również na wielu obszarach chronionych. Wykazuje się odpornością na zmianę siedlisk.

Historia statusu Praomys natalensis w CITES:

1994 r. – nie oznaczony na liście

1996 r. – gatunek niskiego ryzyka/najmniejszej troski  (Granjon i wsp., 2008)

W zachodniej części USA posiadanie, jak również import i transport zwierzętami z rodzaju Praomys jest zakazane, ponieważ występuje obawa ucieczki i rozpowszechnienia się gatunku na tamtych terenach, podobnych siedliskowo do naturalnych obszarów występowania Praomys. Gryzonie z tego rodzaju są szkodnikami upraw oraz wektorami wielu chorób (Maraś, 2012).

W Polsce obrót P. natalensis nie jest prawnie zabroniony. W związku z tym chów tych gryzoni nie wymaga posiadania dokumentów.

 

Wygląd

Wygląd P. natalensis zbliżony jest do myszy. Mastomys jest jednak większy i cechuje się dużymi, wyłupiastymi oczami, które na głowie osadzone są blisko siebie. Ciało jest dosyć krępe, pyszczek wąski, a ogon stosunkowo krótki. Sierść jest stercząca, średniej długości (Zabłocka, 2006). Noworodki Mastomys po urodzeniu pokryte są długą i rzadką szczeciną (Maraś, 2012).

Średnie wymiary dorosłego osobnika:

Długość ciała	ok. 10-12 cm
Długość ogona	ok. 9 cm
Waga	40-60 g

Po ukończeniu pierwszego roku życia mastomysy (zwłaszcza samce) nadal rosną. Średnia długość życia Mastomys w niewoli to z reguły 2-3 lata (Zabłocka, 2006).

Odmiany barwne

P. natalensis – występuje w kilku odmianach barwnych:

• Podstawowe umaszczenie – agouti (czarna podstawa włosa i rudo-brązowe końcówki)
• najczęściej spotykane ubarwienie – łaciate (łaciatość dominuje nad barwą jednolitą)
• cinnamon (kolor brązowy zamiast czarnego)
• argente (czerwone oczy, futerko w kolorze kawy z mlekiem)
• champagne argente (połączenie w/w barw) (Zabłocka, 2006)

Występowanie

Gatunek ten jest rozpowszechniony w Afryce Subsaharyjskiej, z wyjątkiem południowo-zachodniej części kontynentu. Posiada bardzo szeroki pionowy zasięg.

Praomys natalensis jest rodzimym gatunkiem w krajach takich jak:

Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Burundi, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Czad, Kongo, Kongo, Demokratyczna Republika,Wybrzeże Kości Słoniowej, Gwinea Równikowa, Etiopia, Gabon, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Kenia ; Lesotho, Malawi, Mali, Mauretania, Mozambik, Namibia, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, Somalia, Republika Południowej Afryki, Sudan, Suazi, Tanzania, Zjednoczona Republika, Togo, Uganda, Zambia, Zimbabwe (Granion, 2008).

Biotop

Praomys natalensis zajmuje szeroki wachlarz siedlisk. Początkowo spotykany na sawannach, terenach półpustynnych i rzadko na bagnach, obecnie rozpowszechniony jest niemal na całym kontynencie jako mieszkaniec siedzib ludzkich (stodoły, budynki, strychy), wsi, pól uprawnych, itp. Nie rozpowszechnił się jeszcze w metropoliach, ponieważ nie może konkurować z e Śniadym szczurem (Rattus rattus), powszechnie występującym w miastach i miasteczkach (Tofts, 2009).

Zachowanie

Mastomysy to zwierzęta towarzyskie. Osobniki utrzymywane pojedynczo nudzą się, są zestresowane i apatyczne (Tofts, 2009). W hodowli zaleca się utrzymywać zwierzęta w grupach:

• jednopłciowych (samce mastomysy, w odróżnieniu do samców innych gatunków z rodziny Muridae, zazwyczaj nie wykazują agresji wobec siebie)
• haremach: 1 samiec + kilka samic lub 2 samce + kilkanaście samic (Maraś, 2012)

Zachowanie w  naturze

Aktywność P. natalensis przypada głównie na pory nocne i wzmaga się w godzinach pomiędzy zmierzchem, a świtem. Gryzonie te prowadzą naziemny tryb życia, potrafią również doskonale się wspinać oraz dobrze pływać (Tofts, 2009). Mastomysy coraz częściej gnieżdżą się w pobliżu siedzib ludzkich. Swoje gniazda zakładają zazwyczaj pod ziemią. Na kryjówki często wykorzystują opustoszałe nory innych zwierząt (Delport, 2008), gdyż same są mniej kompetentne w kopaniu. Jeżeli nie znajdą opuszczonej nory, wyżłobią własną, w zmiękczonej przez deszcz ziemi lub zagnieżdżą się w szczelinach skalnych. Struktura nor, samodzielnie wykopanych przez mastomysy, składa się z sieci korytarzy i pomieszczeń bez centralnej komory (Tofts, 2009). W jednej norce gnieździ się zwykle kilka rodzin tych gryzoni. W norach P. natalensis rzadko można znaleźć odchody, gdyż są to zwierzęta niezwykle czyste, zarówno w naturze jak i w niewoli (Delport, 2008).

Zachowanie w niewoli

Behawior P. natalensis utrzymywanych w niewoli zbliżony jest do tego w warunkach naturalnych. Najbardziej dostrzegalnym zwyczajem mastomysy (w porównaniu do innych gryzoni utrzymywanych w hodowli) jest podatność na zdenerwowanie oraz świadomość potencjalnego niebezpieczeństwa. W związku z tym, zwierzęta mogą być trudne w obsłudze (Tofts, 2009). Przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych zaleca się używanie pęsety, gdyż zwierzęta mogą kąsać, szczególnie karmiące samice, które w ten sposób bronią swojego gniazda (Maraś, 2012).

Utrzymywanie mastomysy wraz z innymi gatunkami gryzoni podobnego pokroju jest możliwe, ponieważ  nie są zbyt terytorialne i wykazują one sporą tolerancję w stosunku do swoich sąsiadów. W hodowli zaobserwowano zgodne współistnienie mastomysy z myszami domowymi (Mus musculus). Podgryzanie uszu i ogonów u obu gatunków występowało zazwyczaj u młodych samców (Delport, 2008).

Mastomysy dużo czasu spędzają na utrzymywaniu higieny. Obserwacje prowadzone w hodowlach tych gryzoni wykazały, że częstym miejscem gromadzenia się nieczystości są zbiorniki na wodę, gdyż zwierzęta zaraz po przebudzeniu mają w nawyku mycie się. W związku z tym zaleca się codzienną dezynfekcję zbiorników na wodę. Zaobserwowano, że osobniki utrzymywane w grupach jednopłciowych nie wykazują tendencji do tego zwyczaju (Delport, 2008).

Ciekawostki

• samice mastomysy posiadają od 8-12 sutków (więcej niż samice innych gatunków myszowatych) (Maraś, 2012),
• u tego gatunku występuje brak pęcherzyka żółciowego,
• samice posiadają bardzo dobrze rozwinięty gruczoł prostaty (Tofts, 2009),
• często gryzonie te są głównymi wektorami dżumy oraz innych zoonoz
• zwierzęta utrzymywane w niewoli są podatne na raka żołądka (Delport, 2008).

• ich hodowla jest bezzapachowa (Maraś, 2012)

Pierwsze wzmianki o zaczątkach utrzymywania mastomysy w niewoli pochodzą z 1939 r. Z miejscowości Natal w południowej Afryce. Tam po raz pierwszy złapane zostały dzikie osobniki, które zostały sprowadzone do labolatoriów przez dr Davis’a (Tofts, 2009).

Mastomysy to popularne zwierzęta labolatoryjne. Ich hodowla rozpowszechniona jest również wśród hodowców węży, gdyż są łatwym w utrzymaniu materiałem karmowym. Dopiero od niedawna mastomysy zaczęto hodować i sprzedawać w sklepach zoologicznych jako zwierzęta domowe (Maraś, 2012).

Pomieszczenie

Mastomysy wymagają większych pomieszczeń niż myszy, ale nie tak dużych jak szczury. Gatunek ten potrzebuje sporo przestrzeni życiowej, koniecznej do swobodnego poruszania się, zarówno klatka jak i akwarium powinny mieć min. 60 cm długości, 30 cm szerokości i 40 cm wysokości dla 5 osobników. Zaletą hodowli mastomysy w przeciwieństwie do myszy czy szczurów jest brak nieprzyjemnego zapachu, zaś wadą konieczność zapewnienia im pojemnika odpornego na gryzienie (Zabłocka, 2006).

Powierzchnia w klatkach, z którą mają styczność gryzonie powinna być całkowicie gładka, bez wypukłości, aby nie miały możliwości wygryzania otworów i wydostania się na zewnątrz. Klatki nie mogą znajdować się blisko okna, grzejników, aparatury klimatyzacyjnej, ponieważ gatunek ten źle znosi gwałtowne spadki temperatur, wahania temperatury otoczenia i przeciągi. Optymalna temperatura powietrza to 20 – 25°C, nie powinna przekraczać 30°C. Mastomysy w hodowlach wykazują aktywność całodobową, jednak wymagają również okresu całkowitej ciemności w nocy. Gryzonie te trzymane w klatkach lub akwariach muszą mieć zapewnioną odpowiednią wentylację, najczęściej poprzez osiatkowanie górnej części pojemnika mocną, stalową, ocynkowaną siatką o drobnych oczkach, nakrywanie szybą jest niedopuszczalne. Przednia część pomieszczenia może być wykonana ze szkła lub siatki, które zapewniają dostęp dziennego światła. Należy pamiętać, że rozstaw prętów w klatkach powinien wynosić około 5 – 6 mm, gdyż młode osobniki mogłyby uciec z klatek o szerszym rozstawie prętów (Trimek).

Najczęściej stosowanym podłożem są trociny (niepylące), pelet z trocin, a także wysuszone włókno kokosowe oraz chips kokosowy. Nie należy używać jako ściółki papieru gazetowego, z uwagi na toksyczną farbę drukarską. Można dodawać gryzoniom również trochę słomy i siana, które posłużą jako wyściółka gniazda. Trociny i suchy torf neutralizują nieprzyjemne zapachy. Mastomysy oddają mocz zawsze w jednym miejscu, co ułatwia wybieranie zanieczyszczonej ściółki i pomaga w utrzymaniu czystości w zbiorniku. Niezbędnym wyposażeniem pomieszczeń dla mastomysy są poidła oraz pojemniki na pokarm. Naczynia na karmę powinny być metalowe lub szklane, ponieważ pojemniki z tworzyw sztucznych zostaną pogryzione. Zalecane są dwie miski na pokarm, jedna na podstawowy, druga na dodatki. Wodę do picia najlepiej podawać w poidłach zawieszonych po zewnętrznej stronie klatki, typu kulkowego lub szklanego z metalową końcówką. Do klatki można wstawić pojemnik z wyciętym otworem, który może służyć jako gniazdo. Wystrój pomieszczenia należy wzbogacić o różne półki, drabinki, gałązki, rury, po których mastomysy lubią się wspinać. Można zamontować hamaki i koszyczki. Konieczna jest jednak ich częsta wymiana, z uwagi na zgryzanie elementów wystroju (Trimek).

Temperatura

Pomieszczenie, w którym zakłada się hodowlę, powinno mieć temperaturę 18-22° C. Klatki nie mogą stać w miejscu, które jest narażone na nasłonecznienie i przeciągi. Najlepiej jest umieścić je w ciemniejszym miejscu pomieszczenia (Radulska i Gromek, 1999).

Wilgotność

Wilgotność powinna być utrzymywana w okolicach 60%.

Żywienie

Aby mastomysy czuły się dobrze należy zapewnić im pełnowartościową dietę, która będzie w stanie zaspokoić potrzeby tego gryzonia.

Podstawą dobrego żywienia jest właściwa ilość i jakość pokarmu, tzn. nie może on być spleśniały zjełczały, sfermentowany, zanieczyszczony odchodami zwierząt lub nasionami trujących ziół. Myszy są zwierzętami wszystkożernymi, jednak w ich diecie przeważa pokarm roślinny. Mają bardzo szybką przemianę materii, dlatego dzienna dawka pożywienia stanowi ok. 1/5 do 1/6 masy ich ciała.

Suchy pokarm

W sklepach zoologicznych można kupić gotowe, granulowane pasze dla myszy i szczurów. Są to sprasowane ziarna zbóż, otręby, mleko w proszku, mączka mięsno-kostna, wzbogacone w witaminy. Dostępne są również gotowe mieszanki ziaren (w formie sypkiej) lub spreparowane (w formie kolb).

Jeżeli nie ma granulatu lub chcemy urozmaicić pupilom dietę, podajemy mieszankę ziarnistą, w skład której wchodzi 30 % pszenicy, 20 % owsa, 20% otrąb pszennych, 20% jęczmienia, 5% nasion słonecznika, 3% siemienia lnianego i 2% śruty kukurydzianej. Dziennie ok. 5 g na sztukę.

Oprócz tego można podawać suche pieczywo (ścieranie zębów) jako bardzo wartościową karmę oraz drożdże  – 1 g dziennie, mleko w proszku, szczególnie samicom ciężarnym i młodzieży po wyjściu z gniazda. Myszy bardzo chętnie jedzą też gotowany ryż, żółty ser, kawałek surowego , chudego mięsa (najlepiej wołowego) lub mączniki (można je kupić w sklepach zoologicznych). Nie pogardzą przyniesioną z ogródka dżdżownicą.

Zielonki

Pokarm suchy powinien być uzupełniany, przynajmniej kilka razy w tygodniu, karmą świeżą, zieloną, z dużą ilością wody (dostarcza nowe składniki mineralne i witaminy). Można podawać, po kawałku jabłka, marchew, buraki, liście (sałaty, kapusty, pietruszki, mniszka), lucernę, koniczynę i trawę. Zielenina musi być czysta i sucha oraz częściowo rozdrobniona.

Woda

Trzeba pamiętać o zawsze dostępnej, o temperaturze pokojowej, wodzie. Organizm myszy jest mały, szybko ulega odwodnieniu i nawet jednodniowy brak wody, przy karmieniu paszą tylko suchą, może doprowadzić do śmierci.

Słodycze

W małych ilościach, wprawdzie nie zaszkodzą zwierzęciu, ale powodują zbyteczne otłuszczenie, trzeba więc unikać ich w diecie. Otłuszczone myszy stają się mniej ruchliwe i trudniej się mnożą.

Bilans ekonomiczny żywienia

10,2g mieszanki/1 dobę dla samicy.

Dla 10 samic 102 g dziennie mieszanki dla gryzoni (1kg/6zł).

13,2g mieszanki/1 dobę dla samicy w ciąży.

Dla 10 samic w ciąży 132g dziennie mieszanki dla gryzoni (1kg/6zł).

Młode po ok. 3 tygodniach przechodzą na pokarm stały, który stanowi ok. 1/6 masy ich ciała.

Po 3 tygodniach młode ważą 14 g.

441,7 g/1osobnika w ciągu dojrzewania (do 3 miesiąca życia). Po tym czasie może się rozmnażać (również może zjadać więcej pokarmu).

Jeśli samica rodzi 10 młodych, na ich odchów (do 3m-cy życia) potrzeba 4417 g mieszanki dla gryzoni.

Rozmnażanie

Mastomysy należą do gryzoni, które bardzo dobrze mnożą się w warunkach hodowlanych, a przy tym prowadzą ciekawe życie rodzinne podobnie jak myszy. Dojrzałość płciową osiągają już między 28-30 dniem życia (Piliczewski). Samiec jest mniejszy od samicy, posiada dalej oddalone od odbytu narządy kopulacyjne, a także bardzo duże jądra, których nie sposób jest nie zauważyć (Trimek). Dojrzałość rozrodczą, hodowlaną z kolei osiągają ok. 70-80 dnia i wtedy powinny zostać kryte. Samce oczywiście jak u pozostałych gryzoni są zdolne do krycia znacznie wcześniej przez co często dochodzi do prób kopulacji z niedojrzałymi jeszcze partnerkami (Piliczewski). Ciąża u zbyt młodych samic może mieć negatywne skutki dla nich samych jak i dla potomstwa. Zbyt młoda matka bowiem mimo dojrzałości płciowej, nie jest w pełni rozwinięta fizycznie co prowadzi do komplikacji przy porodzie jak i podczas samej ciąży (Gromek i Radulska, 1999). Cykl rozrodczy trwa 4-7 dni, a sama ruja pojawia się w godzinach wieczornych między 22⁰⁰-1⁰⁰. Kopulacje poprzedzona jest charakterystycznym ganianiem samicy przez samca. Co ciekawy w sytuacji gdy klatka hodowlana jest zbyt mała i nie ma możliwości odbycia takiego rytuału nie dochodzi do zapłodnienia (Zabłocka, 2006). Sama ciąża trwa zwykle 21-23 dni, a po porodzie pojawia się ruja poporodowa i trwa kilka godzin. Co ciekawe samice w jednej grupie hodowlanej zwykle synchronizują ruję, co sprawia, że rodzą one w jednym terminie (Piliczewski).

 

Odchów młodych

Samice mastomysy mają dosyć liczne mioty ok. 8- 14 szt. (odnotowano jednak rekordowe mioty nawet w wielkości 22 szt.). Młode rodzą się nagie o masie 2g, zupełnie ślepe i głuche. Po kilku dniach pokrywają się rzadką i charakterystyczną dla tego gatunku sierścią (Trimek). Dopiero z jakimś czasem pokrycie włosów stopniowo gęstnieje, a w wieku 10 dni młode są już dosyć mocno owłosione. Samice wychowują młode wspólnie w jednym przygotowanym wcześniej gnieździe. Gdyby w trakcie porodu zabrakło odpowiedniego substratu do wykonania kryjówki samice są w stanie zjeść młode, co zdarza się jednak niezwykle rzadko. Młode otwierają oczy już w wieku 16 dni, a 20 dnia zaczynają się interesować podawanym jedzenie. W pełni samodzielne stają się jednak dopiero w 23- 25 dniu życia osiągając masę 12-15g (Piliczewski).

Mastomysy ze względu na niezwykłą płodność, a także niewielkie wymagania hodowlane są coraz częściej hodowane jako zwierzęta karmowe. Z parki tych gryzoni w 3 miotach możemy uzyskać nawet ok. 60 osobników (Piliczewski). Ponieważ gryzoń ten związku z tak licznym przychówkiem hodowany jest jako zwierze karmowe stąd nie są prowadzone żadne prace hodowlane zarówno w celu poprawienia plenności, ani także w celu uzyskania dodatkowych odmian barwnych.

 

Opracowanie

Autorzy: inż. Katarzyna Kucharska, inż. Piotr Rodzoń, inż. Wojciech Urynowicz, inż. Ewa Wojtylak

Serdeczne podziękowania dla Macieja Pajdaka,  właściciela sklepu terrarystycznego ”Kameleony” za umożliwienie wykonania zdjęć hodowli mastomysy,  a także za cenne uwagi przy pisaniu poniższej pracy

Literatura

Delport R., 2012: Multimammate Mouse (Rattus natalensis) Care Sheet, http://www.repvet.co.za/

Gorazdowski M. J., 2008: Małe ssaki terraryjne, MULTICO Oficyna Wydawnicza Warszawa

Granjon L. i wsp., 2008: Mastomys natalensis. w: IUCN 2011. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2011.2. http://www.iucnredlist.org/

Maraś K., 2012: Opis gatunku: Ssaki: Mastomys (Praomys natalensis Smith, 1834). http://www.terrarium.com.pl/

Piliczewski P.: Mastomys (Praomys natalensis) – chów i rozmnażanie w niewoli. Magazyn Weterynaryjny

Radulska A. i Gromek M., 1999: Myszy i szczury, MAKO Warszawa

Tofts R., 2009. Multimammate Mice, http://www.homepage.ntlworld.com/

Trimek 2012: Mastomys natalensis – Mastomys (Mastomysz). Trimek, serwis http://www.trimek.pl/

Zabłocka K., 2006: Mastomysy. Draco Magazyn nr 2/2006

 

Liczba wyświetleń: 15379