Budowa skorpionów

Anatomia skorpionów

Mówiąc o skorpionach nie sposób nie znać choćby podstawowych terminów, określających jego budowę i anatomię. Znajomość terminologii oraz części, z jakich „zbudowany” jest ten pajęczak pozwoli nam na dokładniejsze poznanie zachowania tego zwierzęcia.

Ciało skorpiona (opisthosoma) jest wydłużone i lekko spłaszczone. Podzielone jest na segmenty z wyjątkiem jednolitego głowotułowia (prosomy). Odwłok skorpiona dzielimy na dwie części: przedni, szeroko osadzony na głowotułowiu, zwany również przedodwłokiem (mesosoma) i tylny, ruchliwy, złożony z węższych segmentów, określany jako zaodwłok (metasoma), zakończony kolcem (telson). Generalnie skorpion zbudowany jest z 20 segmentów. Jednakże w trakcie jego rozwoju część zanika, albo łączy się, tworząc głowotułów.

Głowotułów

W skład głowotułowia wchodzi 1 acron i 6 segmentów. Pierwszy z nich to oczny, bez odnóży. Reszta zaś posiada odnóża. Głowotułów jest jednolity, bez segmentacji, a na jego środku znajduje się para oczu środkowych. Po bokach natomiast znajdują się oczy boczne (w zależności od gatunku od dwóch do pięciu par).

 

Odwłok

Odwłok stanowi 12 segmentów. Dzielimy go na dwie części – przedodwłok (7 segmentów) i zaodwłok (5 segmentów). Segmenty te są ruchome i zakończone kolcem jadowym.

Zaodwłok (metasoma)

Zaodwłok (metasoma), często nazywany także ogonem składa się z pięciu ruchomych segmentów. To ta część skorpiona służy przede wszystkim do polowania. Zakończona jest kolcem jadowym, narzędziem najczęściej uśmiercającym, bądź paraliżującym ofiary. Metasoma to także silne narzędzie do pomocy w kopaniu, służy głównie do odgarniania podłoża.

Nogogłaszczki (pedipalp)

To najpotężniejsze odnóża skorpiona, które są jakoby jego ręcami. Nogogłaszczki (pedipalp) zakończone są szczypcami, które w zależności od gatunku skorpiona są podstawową bronią tego stawonoga. Nogogłaszczki wykorzystywane są do chwytania oraz miażdżenia ofiary. W przeciwieństwie do kraba dolny palec szczypiec jest ruchomy. Większość dużych gatunków skorpionów, tj. Heterometrus, Pandinus, Opisthophtalmus częściej do obrony używa szczypiec niż jadowego kolca. Nogogłaszczki to także narzędzia dotykowe. Każda z nich posiada włoski czuciowe oraz dotykowe. Dzięki nim skorpiony odbierają wibracje z powietrza oraz podłoża. Obserwując w znacznym powiększeniu rozkład i wielkość włosków można zidentyfikować gatunek skorpiona.

Odnóża

Skorpiony posiadają cztery pary odnóży. Znajdują się one tuż zapewnienie nogogłaszczkami. Odnóża są silnie zbudowane, służą nie tylko do przemieszczania się zwierzęcia, ale także kopania, wspinania się (korzystają z tej umiejętności tzw. bark scorpions – skorpiony korowe). Kopiąc, skorpion opiera się na pierwszej parze odnóży, kiedy pozostałe służą mu zapewnienie doskonałe „koparki”.

Szczękoczułki (chelicerae)

Szczękoczułki zakończone są szczypcami. Służą do rozcinania i porcjonowania zdobyczy. Po kształcie szczękoszułek można określić gatunek skorpiona. Chelicery znajdują się przed otworem gębowym tego pajęczaka.

Narządy płciowe

Znajdują się one na spodniej, przedniej części mesosomy skorpiona. Ukryte są pod wieczkiem (genital operculum). Zaraz za wieczkiem umiejscowione są grzebienie (pectines) powstałe ze zmodyfikowanych odnóży. Mają one ukośnie usadzone na podstawowych częściach drobne, skierowane w tył ząbki. Grzebienie są narządem zmysłów niespotykanym w żadnej grupie zwierząt. Jak dotąd nie poznano ich wszystkich funkcji. Najprawdopodobniej służą one między innymi do odbierania wibracji podłoża, wyczuwania feromonów żeńskich, pełnią one także najpewniej funkcje do wyboru podłoża w czasie zalotów. U wielu gatunków skorpionów kształt i liczba zębów na grzebieniach służy do rozpoznawania płci u tych zwierząt.

Przetchlinki (stigma)

Umiejscowione są na spodniej części mesosomy. Służą do oddychania. W zależności od potrzeb zwierzęcia, otwierają się i zamykają, co w efekcie nazywamy oddychaniem. Dochodzi do tego poprzez skurcze i rozkurcze naczynia grzbietowego – serca, wpływającego na krążenie hemolimfy w szczelinach między kieszonkami. Szczelinowate przetchlinki umiejscowione są na segmentach od 3 do 6 po parze na każdym sternicie, czyli płytce na spodniej części mesosomy.

Mostek (sternum)

Mostek umiejscowiony jest od spodniej części skorpiona między pierwszą a drugą parą odnóży. Jego różnice w budowie służą między innymi do rozpoznawania poszczególnych rodzin skorpionów.

Układ pokarmowy

Cały przewód pokarmowy zbudowany jest z jelita przedniego, jelita środkowego, jelita końcowego i otworu odbytowego. Zaczyna się otworem gębowym, otoczonym dodatkowo przedsionkiem utworzonym przez szczękoczułki oraz wyrostki do żucia nogogłaszczek i dwóch pierwszych par nóg.

• Jelito przednie dzieli się na gardziel, wyściełaną elastyczną kutikulą i jest to silnie umięśniony aparat ssący oraz wąski przełyk uchodzący do jelita środkowego
• Jelito środkowe, to prosta, cienka „rurka”, do której w głowotułowiu uchodzi jedna para, a w przedodwłoku pięć par przewodów silnie rozwiniętych schyłków gruczołowych, które częściowo otaczają inne narządy

 

• Jelito końcowe jest bardzo krótkie i bezpośrednio przechodzi w otwór odbytowy.

  

   

Rozdrobniony mechanicznie na zewnątrz pokarm oraz poddany chemicznej obróbce płynem trawiennym, w postaci półpłynnej dostaje się do jelita. Właściwe trawienie odbywa się w odgałęzieniach jelita środkowego pod wpływem enzymów (lipaza, pepsyna, trypsyna, amylaza, kataliza) wydzielanych przez komórki serekcyjne (wydzielnicze). Samo jelito nie zawiera komórek serekcyjnych, dlatego trawienie odbywa się w jego rozgałęzieniach. Zapewnienie czynności wydalnicze odpowiedzialne są parzyste gruczoły biodrowe, umieszczone w głowotułowiu, tuż za trzecią parą nóg oraz cewki Malpighiego, otwierającej się do jelita środkowego.

Układ krwionośny

Skorpiony posiadają otwarty układ krwionośny i jest on najbardziej skomplikowanym układem wśród pajęczaków. Zbudowany jest z serca otoczonego workiem osierdziowym, tętnicy przedniej, tylnej oraz 9 par arterii bocznych. Krew gromadzi się w dwóch podłużnych przestrzeniach po brzusznej stronie ciała. Dociera tam z bardzo cienkich rozgałęzień arterii. Po przepłynięciu pomiędzy kieszonkami płucnymi powraca żyłami do worka osierdziowego. Krew, co warto dodać zawiera rozpuszczony w osoczu barwnik oddechowy, hemocyjaninę oraz bezbarwne krwinki.

Układ nerwowy

„Mózg” skorpionów położony jest ponad przełykiem. Przesunięty jest nieco ku tyłowi, tak, że umieszczony jest nad zwojami podprzełykowymi. To w nich znajdują się ośrodki asocjacyjne, przypominające takie ośrodki „mózgu” owadów.

Narządy zmysłów

Pierwszym narządem zmysłów jaki należy wymienić to oczy. Dzielimy je na oczy środkowe i boczne.

• Oczy środkowe umiejscowione są na zgrubieniu głowotułowia. Są to inwertowane oczy pęcherzykowate z soczewką z kutikuli i ciałkiem szklistym, utworzonym przez komórki nabłonka.

• Oczy boczne występują w liczbie od dwóch do pięciu par w zależności od gatunku. Zbudowane są prościej niż środkowe. Posiadają soczewkę kutykularną bez szklistego ciałka .

Narządami dotykowymi są bez wątpienia liczne włoski, które pokrywają głównie grzebienie, narządy gębowe oraz odnóża. Poza tym bardzo krótkie włoski znajdują się na nogogłaszczkach.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował Tomasz Kałużyński w oparciu o:

Ryszard Wiejski-Wolschendorf : Skorpiony, Wyd. Egros, Warszawa (2002)
Gary A.Polis: The Biology of Scorpions – Stanford University Press; (1990)

Liczba wyświetleń: 24028