Eryx spp. – boa (strzelce) piaskowe

Eryx spp. – boa (strzelce) piaskowe

Węże z rodzaju Eryx i pokrewnych (Gongylophis, Pseudogongylophis) znane są także pod nazwą strzelce piaskowe (bo atakując ofiarę dosłownie wystrzeliwują z podłoża). Zaliczamy tu kilka gatunków węży o podobnym pokroju ciała, zachowaniu i biologii. Zamieszkują Afrykę, Azję wschodnią, a także Półwysep Bałkański. Są jednymi z najmniejszych przedstawicieli rodziny dusicieli (Boidae). Ich wielkość rzadko przekracza metr długości. Są spokrewnione z podobnymi boa Nowego Świata – Lichanura i Charina, i razem z nimi są zaklasyfikowane do wspólnej podrodziny Erycinae.

Ich biotop to tereny suche – pustynie i półpustynie (piaszczyste, żwirowe), a także stepy. Prowadzą skryty, podziemny tryb życia. Zakopują się w podłożu, chowają w norach zwierząt, wśród elementów podłoża, w załomach skał. Ze swych ukryć wypełzają nocą, a w ciągu dnia można je spotkać, gdy woda po obfitych opadach sezonowych zaleje ich ukrycia. Ze względu na taki tryb życia rzadko bywają obiektem zainteresowań terrarystów.

Ich krępe ciało jest doskonale przystosowane do zakopywania się w sypkim podłożu i szybkiego wślizgiwania się w ukrycia. Głowa jest niewyraźnie oddzielona od reszty ciała, a krótki ogon (stanowi około 7% całkowitej długości gada) nie zwęża się ale kończy tępo. Czasami na końcu ogona znajduje się łuska w kształcie kolca. Ogon strzelców jest dość podobny do głowy, co służy obronie, bo w razie ataku i braku możliwości ucieczki strzelce zwijają się w kłębek (podobnie jak pytony królewskie lub pytony ziemne Calabaria reinhardtii) i wystawiają na atak tę część ciała. Oczy są małe umieszczone bardziej u góry głowy dzięki czemu strzelce zakopane całkowicie w podłożu wystawiając tylko czubek głowy doskonale orientują się w otoczeniu. Na czubku pyska boa piaskowych znajduje się rozległa łuska dziobowa (rostrale), która tworzy jakby tarczę, dzięki której wąż ma bardziej ostrą i opływową głowę i łatwiej przeciska się w sypkim podłożu. Ich dolna szczęka jest cofnięta by zapobiec dostawaniu się drobnych ziaren podłoża do pyska. Strzelce mają dobrze umięśnione ciało, mniej więcej na całej długości tego samego przekroju, które pokrywają gładkie łuski (wyjątkiem zdaje się być strzelec szorstkołuski). Węże te dzięki takiej budowie ciała i pyska potrzebują kilku sekund, by zakopać się całkowicie w podłożu.

Wszystkie gatunki strzelców są objęte ochroną międzynarodową i ich obrót, posiadanie i handel podlegają przepisom CITES (załącznik II) i Unii Europejskiej (E. jaculus załącznik A, pozostałe załącznik B) dlatego podlegają obowiązkowi rejestracji w starostwie (na podstawie stosownych dokumentów pochodzenia) w ciągu 14 dni od ich nabycia.

Rodzaj Eryx

Do strzelców (boa piaskowych) zaliczamy poniższe gatunki:

• Eryx borrii¹ – gatunek opisany w 2005 r. Nazwany przez odkrywców na cześć ich przyjaciela – dr Marco Borriiego z Uniwersytetu we Florencji.
  Osobniki tego gatunku mogą osiągać całkowitą długość ok. 39 cm. Ubarwienie bazowe części grzbietowej w kolorze brązowym, z jaśniejszą głową i na bokach ciała; z podłużnymi, białawymi paskami; czasem o falistym rysunku wzoru. Dolna część boków biaława z ciemnymi, nieregularnymi i małymi (najczęściej) plamkami. Gatunek o nieznanej biologii, ale prawdopodobnie bardzo zbliżona jest do biologii innych członków tego rodzaju. Znany z występowania jedynie w północnej części Somalii – z okolic miejscowości Biji.
• Eryx colubrinus – strzelec egipski (choć nazwa ta odnosi się do podgatunku nominalnego).
• Eryx (Gongylophis) conicus – strzelec szorstkołuski. Obszar jego występowania to subkontynent indyjski i tereny poniżej 600 m n.p.m od wschodniego Iranu i Afganistanu przez Pakistan po południe Indii. Podgatunek Eryx colubrinus brevis, opisany na podstawie kilku osobników, zamieszkuje Cejlon. Jest to średniej wielkości boa piaskowy. Dorosłe samice najczęściej mierzą niecałe 80 cm, a samce dorastają 40 cm. Niektórzy autorzy podają nieco większe wymiar tego gatunku. Ubarwienie podstawowe większości osobników jest od jasnożółtego po odcienie szarości z subtelnym czerwonawym cieniowaniem po bokach. Na tym tle widać liczne nieregularne ciemno obramowane brązowe plamy, większe na grzbiecie i mniejsze po bokach ciała. Czasami plamy na grzbiecie zlewają się tworząc nieregularny pas lub zygzak. Brzuch jest białawy czasami z drobnymi szarymi plamkami. Można w tym stwierdzić mimikre, bo ubarwienie to bardzo przypomina wzór znajdujący się na ciele bardzo jadowitej żmii łańcuszkowej Daboia russelli występującej na terenach bytowania tego strzelca. Jego cechą odróżniającą od innych boa piaskowych są wręgowane łuski na grzbiecie i bokach ciała, co nadaje im szorstki charakter. Młode (8 – 17 szt) przychodzące na świat w czerwcu i lipcu po sześciomiesięcznej ciąży i mierzą niecałe 20 cm i podobne są do rodziców. Przetrzymywany w warunkach terrarium nie sprawia problemów z lokum i przyjmowaniem pokarmu dożywając nawet 20 lat.
• Eryx elegans – osobniki tego gatunku osiągają maks. 45 cm. Jego ubarwienie jest oliwkowo-szare z brązowymi nieregularnymi czarno otoczonymi plamkami na grzbiecie i bokach ciała. Jego charakterystyczną cechą są dość duże łuski grzbietowe. Brzuch biały z czarnymi plamami. Ogon jest stosunkowo długi bo często przekracza 10% długości ciała. Zamieszkuje Turkmenistan Iran, Afganistan i północno – zachodnie Indie. O jego biologii niewiele wiadomo, jest ewolucyjnie spokrewniony z następnym gatunkiem.
• Eryx jaculus – strzelec turecki* [Uwaga gatunek należy do Aneksu A UE oraz do II załącznika Konwencji Waszyngtońskiej] zwany także europejskim lub plamkowanym.
• Eryx (Pseudogongylophis) jaykari – strzelec arabski. Jest to jedyny gatunek zamieszkujący półwysep Arabski (dokładnie jego południową część). Ubarwienie boków ciała młodych osobników jest piaskowo żółte, a grzbietu czerwonawe. Dorosłe osobniki ciemnieją i nabywają szarego ubarwienia. Na tym tle widać szare lub brązowe nieregularne poprzeczne plamy. Brzuch jest biały. Łuski na całym ciele są gładkie. Wyraźną cechą tego węża jest mocno spłaszczona głowa i dość krótki i gruby ogon (stanowiący mniej niż 7% całkowitej długości gada). Także wysoko położone oczy – prawie na czubku głowy, stanowią charakterystyczną cechę tego gatunku. Wąż ten dorasta maks. 50 cm, ale zazwyczaj osiągają 30 – 40 cm. Jego głównym pokarmem są jaszczurki (głównie gekony). W terrarium osiągnął wiek 12 lat. Gatunek jajorodny.
• Eryx johni – strzelec indyjski. Występuje prawie na całym subkontynencie indyjskim od wschodniego Iranu przez Pakistan po południe Indii. Rozróżniamy dwa podgatunki: Eryx jaculus johni zamieszkuje zachodni Pakistan i centralne Indie, oraz Eryx jaculus persicus spotykany od Iraku po północne Indie. Jest to największy przedstawiciel swej grupy. Samice dorastają metra, a samce poniżej 65 cm. Młode osobniki są żółto szare lub czerwonawe z 11 – 17 poprzecznymi plamami w podobnym ale ciemniejszym odcieniu, osobniki dorosłe tracą plamistości i najczęściej są brązowe niekiedy z wyraźnym odcieniem czerwieni szczególnie na ogonie. Brzuch jest kremowo biały z szarymi lub żółtawymi plamkami. Ogon krótki i tępo zakończony często jest szerszy niż głowa. Młode osobniki w wielkości około 25 cm samica rodzi w sierpniu i wrześniu. Rosną wolno dlatego osiągają dojrzałość płciową czasami po 5 latach życia. W hodowli osiągnął wiek 20 lat.
• Eryx miliaris – strzelec pustynny. Jako jedyny przedstawiciel swej grupy zamieszkuje typowe piaszczyste pustynie i półpustynie. Zamieszkuje północne wybrzeże Morza Kaspijskiego, na wschód zasiedla tereny od Kazachstanu po zachodnia i środkową Mongolię. Na południu jego zasięg występowania rozciąga się do Turkmenistanu i Afganistanu. Biologia i wyglądem jest podobny do Eryx tataricus i Eryx jaculus do tego stopnia, że niektóre osobniki można rozróżnić po znajomości miejsca pochodzenia i dokładnemu badaniu układu łusek na ciele gada. Podstawowe ubarwienie węża to odcienie brązu, na tym tle ciemnobrązowe poprzeczne plamy, które często się zlewają formułując poprzeczne pręgowanie. Grzbiet ciała zazwyczaj jest ciemniejszy od boków. Na głowie po bokach od oczu odchodzą ku tyłowi w kierunku kata paska ciemne pojedyncze pasy, podobne dwie ciemne pręgi układają się w V na tyle głowy i karku. Brzuch jest białawy z delikatnym różowawym odcieniem i drobnymi czarnymi nakrapianiami. Samice rzadko dorastają 60 cm (rekord 95 cm), samce są mniejsze (maks. 45 cm) i szczuplejsze. W naturze pokarmem dorosłych są gryzonie i ptaki, a także jaszczurki, które stanowią główny pokarm osobników młodych. W hodowli terraryjnej dorosłe osobniki nie są problematyczne w utrzymaniu, natomiast wychów młodych osobników sprawia problemy z powodu częstego odmawia jedzenia podawanego pokarmu – noworodków gryzoni. Wtedy należy podawać im pokarm naturalny jaszczurki np. gekony lub anolisy. Jeżeli nie ma takiej możliwości należy karmić węże przymusowo np. ogonami mysimi lub paseczkami serca wołowego zazwyczaj po kilku miesiącach same zaczynają przyjmować gryzonie karmowe, a ich dalszy wzrost jest bezproblemowy. Hodowcy tego gatunku donoszą, że młode osobniki często zaczynają regularnie i bezproblemowo przyjmować pokarm dopiero po przezimowaniu (któremu mogą być poddane tylko osobniki w pełni sił witalnych!). Węże te dojrzewają płciowo po około 3 – 4 latach. Po zimowaniu od grudnia do marca w temp. około 10°C, wybudzeniu i połączeniu boa dochodzi do kopulacji. Ciąża trwa około 3 miesięcy. W tym czasie samica z rzadka się przemieszcza przebywając głównie w ciepłych (nawet do 40°C) miejscach terrarium. Na kilka dni przed urodzeniem młodych samica próbuje wydrążyć jamkę w podłożu, gdzie urodzi 6 – 12 małych strzelców długości 15 – 18 cm. Dobrze karmione węże podwajają swe rozmiary w ciągu roku.
• Eryx (Gongylophis) muelleri – strzelec karłowaty*. Jest to najmniejszy ze strzelców. Jego obszar występowania rozciąga się przez całą Afrykę północną poniżej Sahary (z wyjątkiem Somalii). Dorosłe osobniki osiągają max 50 cm (samice), ale najczęściej ich długość nie przekracza 40 cm. Ogon jest charakterystycznie zakończony kolcowatą i zagiętą łuską. Podstawowe ubarwienie to odcienie żółtego, na grzbiecie widoczne duże owalne plamy ciemnobrązowego koloru ku tyłowi łączące się czasami w zygzak, po bokach plamy są drobniejsze. Brzuch zazwyczaj białawy z różowym odcieniem. Biologia tego gatunku nie jest dobrze znana, a co gorsza tereny jego występowania uległy silnej ekspansji cywilizacyjnej i zniszczeniu. Dodatkowo niepewna sytuacja geopolityczna nie sprzyja rozwojowi badań nad tym wężem. Gatunek jajorodny.
• Eryx somalicus – strzelec somalijski. Jeden z najmniej poznanych gatunków strzelców znany tylko z kilku egzemplarzy. Z powodu odwiecznych konfliktów zbrojnych na terenach jego występowania (wschodni Sudan, środkowa i północna Somalia) jego biologia nie jest poznana. Jest to mały gatunek dorosłe osobniki nie przekraczają 50 cm. Z opisów znanych kilku osobników wiadomo, że podstawowe ubarwienie jest ciemno żółte lub pomarańczowe z dużymi brązowymi plamami które są otoczone czerwonawymi łuskami. Boki ciała są białawe, podobnie jak brzuch. Czasami na granicy boków i brzucha widać różowy pas. Notowano także bardzo ciemne osobniki.
• Eryx tataricus – strzelec wschodni. Wyróżniamy 3 podgatunki – Eryx tataricus tataricus z terenów stepowych Kazachstanu i Iranu, Eryx tataricus speciosus zamieszkujący dzikie tereny Tadżykistanu, Eryx tataricus vittatus spotykany na stepach od wschodniego Iranu po zachodnie Chiny. Gatunek ten należy do większych przedstawicieli rodzaju i samice osiągają koło metra, samce są mniejsze i rzadko przekraczają 60 cm. Samice rodzą do 34 młodych o długości 10 – 20 cm. Ubarwienie podstawowe podobne do Eryx jaculus i Eryx miliaris – szarobrązowe z małymi licznymi (około 50) nieregularnymi brązowymi plamami. Brzuch różowawy bez plamistości. W latach 80. XX wieku był częstym gościem w europejskich (także polskich) terrariach i przeżywał nawet 8 lat. Niestety ta „populacja” uległa wyczerpaniu pomimo tego, że samice potrafią rodzić do 30 młodych polujących głównie (niestety) na jaszczurki.

Odmiany barwne

W warunkach naturalnych węże te występują czasami w kilku odmianach barwnych, co ma na celu przystosowanie danej populacji do warunków panujących w danym siedlisku. Wynikiem doboru w hodowli osobników o szczególnych i wyraźnych cechach ubarwienia lub wzoru uzyskano potomstwo o określonym umaszczeniu. Ze względu na to, że tylko kilka gatunków jest popularnych w hodowli hobbystycznej i regularnie są one rozmnażane znamy różnorodne odmiany barwne tylko wśród nich. I tak znane są albiontyczne i aksantyczne (bez żółtego barwnika) osobniki Eryx colubrinus, a także uzyskaną niedawno w europejskich hodowlach odmianę „snow”. U tego gatunku kojarząc osobniki o odpowiednim wysyceniu barw uzyskano potomstwo o intensywniejszych barwach podstawowych (Orange, Yellow, Withe), a także o specyficznym wzorze. Niestety są to dość rzadkie węże w hodowli amatorskiej, a ich ceny przekraczają setki $ (ze względu na atrakcyjność i małą płodność tego gatunku) dlatego nie ma ich (i raczej długo nie będzie) w naszych krajowych terrariach.

Terrarium

Dla węży tej grupy nie jest wymagane duże pomieszczenie z bogatszym wyposażeniem, ale pewne minimum trzeba zapewnić. Rozmiary nie muszą być duże, bo węże te nie są zbyt aktywne i nie osiągają dużych rozmiarów. Dla pary dorosłych strzelców wystarcza pomieszczenie 100x40x50 cm.

Podłoże – na dno dajemy kilkunastocentymetrową warstwę sypkiego, ale niezbyt drobnego podłoża. Najczęściej będzie to gruby piasek, piasek z torfem w stosunku 2:1. Żwirek nie jest polecany, bo jego ostre krawędzie mogą poranić skórę węża, choć dużym osobnikom drobne kamyczki o zaokrąglonych brzegach krzywdy nie zrobią.

Wystrój – do wymaganych elementów wyposażenia terrarium dla boa piaskowych należy kawałek kory, płaski kamień, pod którym mogą się schować; korzeń wykorzystywany głównie przy zrzucaniu wylinki. Zaaranżowane występy i półki skalne wzbogacają wystrój terrarium ale węże rzadko z nich będą korzystać. Żywe rośliny są zbędne choć przydają się jako ozdoba terrarium. Niestety najczęściej węże kopiąc w podłożu zniszczą je. Pewnym wyjściem jest obłożenie korzeni roślin kamieniami, ale i to nie zawsze skutkuje. Poza tym żywe rośliny wymagają podlewania, a to podnosi wymaganą niską wilgotność w terrarium, dlatego lepiej zastosować sztuczne rośliny oczywiście odpowiadające biotopowi strzelców (czyli imitacje sukulentów lub traw stepowych).

Boa piaskowe to zwierzęta sucho, ale i ciepłolubne więc w terrarium musi być zainstalowany odpowiedni system ogrzewania, aby zapewnić temperaturę w ciągu dnia 26-28°C (miejscowo nawet 35°C). W nocy zaś musi ona spadać nawet do poziomu około 16-18°C. Do ogrzewania terrarium stosujemy żarówki i promienniki. Aby ogrzać podłoże stosujemy kable i płytki grzewcze, lecz muszą one być wkopane głęboko (najlepiej na stałe mocno przymocowane do dna terrarium silikonem lub zaprawą cementową) i zabezpieczone przed poparzeniem się węży.

Rozmnażanie

W warunkach hodowli terraryjnej udało się uzyskać przychówek tylko od kilku najpopularniejszych gatunków (Eryx miliaris, Eryx tataricus, G. conicus). Samice dojrzewają płciowo najwcześniej w 4 roku życia, samce najczęściej rok wcześniej. Po prawidłowo przeprowadzonym zimowaniu i połączeniu partnerów pod koniec marca, z początkiem kwietnia dochodzi do zachowań godowych i kopulacji. Złączone osobniki przebywają najczęściej pod podłożem i tylko ich kloaki i ogony wystają nad nie. Najczęściej do zbliżenia partnerów dochodzi nocą lub za dnia ale przy zgaszonym świetle. Dochodzi do kilkakrotnych kopulacji trwających po kilka godzin w przeciągu tygodnia, dwóch. Po tym czasie węże już nie interesują się sobą. Samica na początku ciąży intensywniej żeruje, ale w ostatnich miesiącach zaprzestaje polowania, by nie uszkodzić rozwijających się w jej ciele małych strzelców.

Wychów młodych.

Głównym problemem jaki napotykamy przy odchowie młodych strzelców jest ich karmienie. Spowodowane jest to małymi rozmiarami młodych, a także preferencje pokarmowe. W naturze młode boa piaskowe tuż po pierwszej wylince, która ma miejsce zazwyczaj w drugim tygodniu życia, zaczynają łowić przede wszystkim jaszczurki, rzadziej noworodki gryzoni. Karmienie małych strzelców jaszczurkami w warunkach terrarium jest utrudnione, bo można do tego użyć tylko gatunków obcych (anolisy, scynki), bo wszystkie rodzime gatunki jaszczurek podlegają ochronie (!!!). Na szczęście większość młodych strzelców przyjmuje noworodki mysie. Czasami wystarcza położenie noworodka w terrarium w innym wypadku trzeba podsunąć go pod nos wężyka, a jeszcze inne osobniki zaczynają polować dopiero gdy noworodek ma „zdartą” skórę z nosa. Osobniki nie przyjmujące samodzielnie pokarmu przez dłuższy czas należy karmić przymusowo, co nie jest łatwe, bo małe węże są delikatne i mają małe niełatwo otwierające się pyszczki.

Zimowanie

Dla stymulacji dorosłych osobników boa piaskowych pochodzących z naszych szerokości geograficznych (czyli o klimacie umiarkowanym) należy doprowadzić je do spoczynku zimowego zwanego potocznie zimowaniem. Zimowanie pozwala na zregenerowanie sił gada i przygotowanie organów rozrodczych do sezonu godowego. Właściwie, gdy nie chcemy rozmnażać swoich boa piaskowych, bo np. mamy tylko jednego osobnika lub osobniki jednakowej płci zimowanie nie jest konieczne, ale bardzo często organizm węża sam daje sobie taki spoczynek i wtedy gad ma obniżoną aktywność jest bardziej ospały i mniej je. Celem prawidłowego przezimowania w połowie października przestajemy karmić węże, wyłączamy ogrzewanie, skracamy czas oświetlenia w terrarium. Po około 3 tygodniach przenosimy węże (możemy rozdzielić je według płci, ale nie jest to konieczne) do pojemnika wypełnionego kilkunastocentymetrową warstwą wilgotnego podłoża (trocin, torfu, substratu kokosowego). Ważna jest też miseczka z woda do picia. Pojemnik z zimującymi wężami umieszczamy w chłodnym zaciemnionym miejscu bez przeciągów. Temperatura zimowania powinna wynosić około 10-12°C. Raz w tygodniu sprawdzamy przebieg zimowania i ewentualnie uzupełnimy wodę do picia. Zimowanie powinno trwać 6-10 tygodni, po tym czasie stopniowo podnosimy temperaturę, wydłużamy oświetlenie obniżamy nieco wilgotność. Po tygodniu od pełnego wzbudzenia podajemy pierwszy pokarm i zaczynamy intensywnie odżywiać węże. Przy hodowli gatunków z cieplejszych obszarów Świata (północnej Afryki, subkontynentu indyjskiego) nie stosujemy typowego zimowania, a tylko „spoczynek zimowy”. Oznacza to, że wężom skracamy oświetlenie, obniżamy temperaturę o około 5°C i nie podajemy pokarmu przez około 6 tygodni. Dobrze jest wtedy je także rozdzielić według płci jeśli dotychczas były trzymane wspólnie. Reszta postępowania po takiej stymulacji odpowiada osobnikom zimowanym.

Uwagi

Głównym problemem przy hodowli tych ciekawych węży są częste infekcje i zapalenia śluzówki pyska (stomatitis) spowodowane najczęściej nieprawidłowym podłożem (zbyt pylistym, ostrym, zanieczyszczonym odchodami i innym materiałem organicznym). W związku z takim zagrożeniem podłoże zawsze powinno być odpowiedniej granulacji i czyste, a także zdezynfekowane np. poprzez wyprażenie w piekarniku przynajmniej raz na półrocze. Innym problemem mogą być infekcje dróg oddechowych i skóry wywołane nieodpowiednią wilgotnością podłoża i powietrza w terrarium. Dlatego zawsze trzeba kontrolować warunki panujące w terrarium i jeżeli np. dojdzie do znacznego wylania wody z pojnika należy wymienić mokrą część podłoża na suche. Gdy zauważymy problemy z oddychaniem węża (np. wyraźnie słyszalny oddech, piana wydobywająca się z nozdrzy lub pyska) lub zmiany na skórze (często wynikające z zainfekowania ran wywołanych pierwotnie przez ostre elementy podłoża) powinniśmy oddzielić chorego osobnika do terrarium sterylnego i celem dalszej terapii skontaktować się z weterynarzem.

Ze względu na skryty tryb życia, monotonne (dla niektórych gatunków) ubarwienie, trudności z uzyskaniem i wychowaniem potomstwa, trudności w pozyskaniu tych węży do amatorskiej hodowli i wielu innych strzelce nie cieszą się zbytnią popularnością w terrarystyce, tak krajowej, jak i światowej. Mam nadzieję, że tym opisem przybliżyłem nieco te ciekawe, choć mało znane dusiciele i wywołam większe zainteresowanie tą grupą egzotycznych węży.

* nazwy proponowane

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował Witold „Wiciu” Borkowski na podstawie doświadczeń własnych, zaprzyjaźnionych hodowców i poniższej literatury:

1. Broghammer S. Albinos;
2. Coborn J.: Atlas węży Świata,
3. Griehl K.: Schlangen;
4. Juszczyk W. Gady i płazy – mały słownik zoologiczny;
5. Kocian M. Hroznysi a krajty;
6. Mamaied S., Kudriacew S. Reptili w terrariumie;
7. Marzec, Ross. The reproductive hubsbandry of Pythons and Boas;
8. Schmidt D. Riesenschlangen;
9. Stafford P. Pythons and Boas;
10. Wagner D.: Boas;
11. Walls J. The Living Boas;
12. Walls J. Boas: Rosy & Ground;
13. Wengler W. Riesenschlangen;
14. Knobloch O. Rozmnoźeni poustniho hroznyśka Eryx miliaris;

¹ Źródło: Tropical Zoology – autorami artykułu są sami odkrywcy nowego gatunku B.Lanza & A.Nistri

Liczba wyświetleń: 30069