Chamaeleo calyptratus – kameleon jemeński

Chamaeleo calyptratus – kameleon jemeński

 

Systematyka

Kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus Duméril, 1851)

Nazewnictwo

Nazwa polska: Kameleon jemeński

Nazwa angielska: The veiled chameleon

Nazwa niemiecka: Das Jemenchamäleon

Nazwa czeska: Chameleon jemenský

Wygląd

Duży, niezwykle imponujący gatunek kameleona, którego samce osiągają długość 43,1-61 cm (w tym długość ogona 22,6-32 cm) i najczęściej ważą 90-180 g. Mniejsze samice mierzą 25,4-33 cm (ogon 14,5-18,2 cm), a ich waga waha się w granicach 90-120 g, samice zwykle noszą jaja i ich rzeczywista masa jest trochę niższa.

Podgatunki

Wyodrębniono dwa podgatunki różniące się wyglądem, wielkością, rozmieszczeniem i szeregiem innych cech:

• Chamaeleo calyptratus calyptratus
• Chamaeleo calyptratus calcarifer

Meerman & Boomsma (1987) uważają, że dwa podgatunki wyodrębniły się z powodu różnych środowisk jakie zamieszkują, natomiast Klaver & Bohme (1997) napisali, że opisany jako podgatunek Chamaeleo calyptratus calcarifer może być naturalną hybrydą Chamaeleo calyptratus calyptratus i Chamaeleo arabicus.

Wyniki badań prowadzonych w laboratoriach, w których skrzyżowano ze sobą te gatunki zdają się potwierdzać tą tezę, gdyż uzyskane w ten sposób młode morfologicznie odpowiadały Chamaeleo calyptratus calcarifer.

Głowy samców obu podgatunków zdobi pokaźnych rozmiarów wypukłość czaszki, nazywana kaskiem. Wysokość kasku większego podgatunku nominalnego według różnych źródeł wynosi nawet 11 cm (zależy od sposobu mierzenia, wg John’a M. Annis’a II mierzącego wysokość 'kasku’od kącika pyska może mieć wielkość 6,8-10,8 cm).

Wysokość kasku Chamaeleo calyptratus calcarifer rysuje się w granicach 4,9 – 5.8 cm. Kask samic Chamaeleo calyptratus calyptratus ma 5,0 – 5,9 cm, Chamaeleo calyptratus calcarifer 4,5 – 5,2 cm (Hellenius & Gasperetti, 1984).

Nie jest do końca wiadome dlaczego u tego gatunku wykształcił się kask aż tak dużych rozmiarów, niektóre informacje mówią o związku z trudnymi warunkami klimatycznymi panującymi w Jemenie. Skraplająca się rano rosa miałaby spływać po kasku w stronę pyska zwierzęcia, gdzie byłaby spijana. Inna teoria mówi, że zwiększona powierzchnia ciała ułatwia kameleonom obniżenie temperatury w ciągu gorącego dnia (podobnie jak uszy fenneka czy słoni).

Nie niepokojone młode są zwykle zielone z niewielką liczbą ciemniejszych lub białych, podłużnych pasów. Tarczki wokół pyska są białe, szare lub żółte podobnie jak grzebienie (Crista gularis i Crista dorsalis). Szeroka paleta barw zdrowych, dojrzałych samców obejmuje kolory : zielony, żółty, pomarańczowy, niebieski, czerwony, brązowy i kolory pośrednie. Samice są zielono-brązowo-pomarańczowe (również wykazują dużą zmienność), podczas ciąży ich ubarwienie radykalnie się zmienia. Tuż po zapłodnieniu samica robi się ciemna, szaro-brązowo-czarna (czasem w ciemnoniebieskie drobne plamki) z niezwykle intensywnymi pomarańczowymi lub żółtymi plamami. Ubarwienie w dużej mierze zależy od intensywności oświetlenia. Osobniki przewlekle ciemne prawdopodobnie dają w ten sposób znać, że coś jest nie tak. Należy zwrócić wówczas uwagę na to czy warunki w terrarium są odpowiednie (temperatura, wilgotność, ciągły stres). Jeżeli kameleon jest w tym czasie apatyczny, mruży lub ma stale zamknięte oczy, nie przyjmuje pokarmu, nie pije, na pewno coś mu dolega.

Cechy szczególne

Ciekawym przystosowaniem kameleonów jemeńskich do trudnych warunków są gruczoły nosowe, dzięki którym mogą się one pozbywać z organizmu nadmiaru soli bez utraty wody (gromadzący się wokół nozdrzy jaszczurki biały nalot). Po raz pierwszy ten gatunek trafił do hodowli w Czechosłowacji i w roku 1987 był już rozmnażany przez Petra Necasa. Wiosną 1990 pierwsze osobniki zostały importowane do USA przez Ronald’a L. Tremper’a, który przyczynił się tam do dużej popularności tego gatunku. Samice złożyły jaja we wrześniu tego samego roku w Ogrodzie Zoologicznym w San Diego. Młode wykluły się w marcu 1991 i było to pierwsze rozmnożenie kameleona jemeńskiego w USA. W Polsce na początku lat ’90 w tym samym czasie udało się je rozmnożyć we Wrocławiu w hodowli Roberta Maślaka i w Poznańskim Ogrodzie Zoologicznym. Do tej pory żaden inny gatunek kameleona nie stał się tak powszechnie trzymany i rozmnażany, żaden nie wykazywał tak dużej plastyczności i odporności na niesprzyjające warunki, żaden nie był tak powszechny w handlu.
Prawdopodobnie do tak dużej popularności tego gatunku przyczyniły się jego duże rozmiary, atrakcyjne ubarwienie, duża reprodukcja, niewybredność pokarmowa, 100% pewność w określeniu płci zaraz po wykluciu.

Występowanie

Zamieszkuje górskie i wyżynne tereny (1300 – 2500 m n.p.m.) południowo-zachodniej i zachodniej części Jemenu (Chamaeleo calyptratus calyptratus) oraz południowo-zachodnią część Arabii Saudyjskiej (prowincja Asir) nad Morzem Czerwonym (Chamaeleo calyptratus calcarifer). Jego zasięg na południu zaczyna się od miasta Taizz, przez Dhamar, stolicę Jemenu – Sanę (około 2300 m n.p.m.) dalej do południowego skrawka Arabii Saudyjskiej.

W Jemenie są dwie pory deszczowe. Wiosenne deszcze rozpoczynają się na przełomie marca i kwietnia, kończą w maju/czerwcu. Letnie deszcze zaczynają padać w lipcu (średnia temperatura 43,3°C)/sierpniu i trwają do września. Deszcze bywają niezwykle gwałtowne i intensywne, ziemia nie jest w stanie przyjąć tak ogromnej ilości wody i mają miejsce krótkie powodzie. Pomimo tak ulewnych, okresowych opadów Jemen pozostaje bardzo suchym państwem. Suma opadów rocznych w większości miejsc waha się od 100-200mm. Pomiędzy czerwcem, a sierpniem temperatury są bardzo wysokie i powietrze jest suche szczególnie w północnych częściach zasięgu, chociaż na południu wiosenne deszcze mogą się przeciągnąć i padać niemal cały czas. W mieście Ibb suma opadów rocznych wynosi ponad 2000 mm! (średnie temperatury w styczniu 20°C, w czerwcu 30°C). Na tych terenach dobrze prosperują rozmaite uprawy roślin użytkowych, obfitujące w duże ilości owadów, stwarzające świetne warunki dla Chamaeleo calyptratus calyptratus.

Okres zimowy trwa od października do marca, temperatury (średnia temperatura w styczniu 30°C) i wilgotność powietrza wówczas spadają, roślinność niemal zupełnie wysycha, a noce są bardzo chłodne. W tym okresie zaobserwowano kameleony schodzące wieczorami z krzewów i szukające ukrycia w szczelinach i norach. Z podobnymi zachowaniami można się spotkać u kameleonów trzymanych wolno na roślinach pokojowych. Jaszczurki schodzą z rośliny i starają się nocować najbliżej ogrzewanej podłogi (obserwacje członków Chamaeleon Information Network). Podobno zdarza się, że podczas silnych spadków nocnych temperatur odrętwiałe, śpiące kameleony opadają z gałęzi i budzą się ogrzewane porannymi promieniami słońca.

Chamaeleo calyptratus w wielu miejscach poza Chamaeleo arabicus (Matschie, 1893), występuje wspólnie z Chamaeleo chamaeleon orientalis (Parker, 1938). Na wyspie Sokotra (Sukutra)(powierzchnia 3,6 tys. m kw.) u wschodnich wybrzeży Afryki na Oceanie Indyjskim, politycznie wchodzącej w skład Jemenu występuje jeszcze jeden endemiczny gatunek kameleona, Chamaeleo monachus (Gray, 1865), o którego biologii właściwie nic nie wiadomo.

Dymorfizm płciowy

Gatunek o wyraźnie zaznaczonym dymorfizmie płciowym. Płeć kameleona jemeńskiego można określić tuż po jego wylęgu. Samce tego gatunku, podobnie jak u kilku innych z rodzaju Chamaeleo mają wykształcone na 'piętach’ tylnych nóg małe wyrostki, zwane powszechnie ostrogami. Dorosłe samce mają również nieznacznie (w porównaniu do innych gatunków) poszerzoną nasadę ogona, gdzie mieści się hemipenis (hemipenes).

Zachowanie

Kameleon jemeński jest uważany za jeden z najbardziej agresywnych gatunków kameleonów. Samiec w chwili ujrzenia innego samca tego samego gatunku gwałtownie zmienia ubarwienie na niezwykle kontrastowe, poprzeczne pasy stają się bardziej wyraziste, nadyma gardło, otwiera szeroko pysk, kiwa głową, rozpłaszcza ciało, staje na wyciągniętych nogach, zwija i rozwija ogon. W przypadku spotkania walka nie następuje od razu, poprzedzają ją efektowne „tańce” mające na celu przestraszenie przeciwnika. W tym momencie samce często uderzają się zamkniętymi pyskami, nie wyrządzając sobie krzywdy. Jeżeli to nie zadziała następuje groźna w skutkach walka. Pokonany samiec zmienia ubarwienie na szare do czarnego i usuwa się z pola walki. Dorosłe samce mają bardzo silne szczęki, jeżeli rany poniesione w walce będą rozległe mogą skończyć się śmiercią słabszego osobnika. Zazwyczaj młode samce spotykając na drodze dorosłego, natychmiast ustępują mu drogi. Hodowla w terrarium więcej niż jednego samca jest wobec tego praktycznie niemożliwa. Młode wychowywane od wylęgu razem, nie rozdzielane nawet na krótki czas mogą być tak trzymane do chwili pierwszych widocznych oznak wzajemnej agresji. Nie należy łączyć osobników w różnym wieku i różnej wielkości. Ron Tremper proponuje rozdzielenie wg płci i trzymanie młodych do 5-6 miesiąca osobno. W naturze osobniki w tym wieku najczęściej przesiadują na czubkach drzew i krzewów, podczas gdy świeżo wylęgłe i młode szukają schronienia w trawach i wśród niskich krzewów. Według niektórych autorów w przypadku zapewnienia odpowiednio dużej przestrzeni, zapewnieniu różnorodnych nisz i barier wzrokowych jest możliwa hodowla kilkunastu osobników w różnym wieku w jednym terrarium.

Terrarium

Duże, przestronne z dużą ilością wolnego miejsca do chodzenia. Jak zwykł pisać Richard Bartlett : „kameleony potrzebują p r z e s t r z e n i !!!”. Optymalne rozmiary dla pojedynczego, dorosłego samca to 90x60x120 cm. Dla dorosłej samicy 60x60x120 cm. Przynajmniej dwie ściany powinny być wykonane z siatki, by zapewnić odpowiednią wentylację. Jako wystrój najlepiej jest użyć gałęzi o dostosowanej do wielkości zwierzęcia średnicy oraz duże i twarde rośliny (np. Schefflera).

W amerykańskich publikacjach coraz częściej proponuje się trzymanie kameleonów w zamkniętych pomieszczeniach „na wolności” (CIN 36/2000). Oczywiście nie jest to możliwe przy większej liczbie osobników, jednak można spróbować tego typu hodowli również u nas, przy spełnieniu kilku podstawowych warunków. Przede wszystkim należy zapewnić dużą, silnie rozgałęzioną roślinę (Ficus elastica, Ficus benjamina, Schefflera) stojącą w pomieszczeniu do którego nie będą miały dostępu żadne inne zwierzęta (psy, koty, ptaki), gdyż mogą bezpośrednio zagrozić jaszczurce lub doprowadzić ją do stanu silnego stresu, czego skutkiem może być próba panicznej ucieczki „na oślep”. W najbliższej okolicy rośliny powinno znajdować się miejsce do wygrzewania, np. gałąź zamontowana w taki sposób, by kameleon mógł swobodnie przejść z niej na roślinę. W tym miejscu temperatura powinna wynosić około 32-37°C, a zwierzęta nie mogą mieć bezpośredniego dostępu do źródła ciepła. Trzeba uważać, szczególnie w chłodnych miesiącach podczas wietrzenia pomieszczeń, gdyż możemy przeziębić jaszczurki. Pojenie przebiega w taki sam sposób, jak w przypadku hodowli w terrarium. Zaletą tego typu prowadzonej hodowli jest zapewnienie zwierzęciu możliwie największej przestrzeni i stałego dostępu świeżego powietrza. Doniesienia członków CIN mówią, że wiele gatunków kameleonów trzymanych w ten sposób żyje znacznie dłużej, ciesząc się dobrą kondycją zdrowotną.

Bardzo ważne jest stałe utrzymanie terrarium w czystości, co właściwie polega na systematycznym usuwaniu odchodów. Systematycznie należy całe terrarium myć gorącą wodą z odrobiną środka do mycia naczyń.

Temperatura

Kameleon jemeński jest wybitnie ciepłolubny, uwielbia stale wygrzewać się w słońcu. Zwykle do ogrzania terrarium wystarczy żarówka skupiająca światło ( przykładowo 100W), do której kameleon nie będzie miał bezpośredniego dostępu. Unikniemy w ten sposób częstego błędu popełnianego przez początkujących terrarystów, a mianowicie poparzenia zwierzęcia. Ponieważ w środowisku występują duże różnice pomiędzy temperaturami nocą i dniem całe ogrzewanie w nocy może być wyłączone. Jednak w przypadku dużego spadku temperatury należy kameleonom zapewnić rano możliwość wygrzania się pod żarówką.

Oświetlenie

Możliwość wygrzewania oraz intensywność światła wydają się być kluczową sprawą w udanej hodowli tego gatunku. Należy w lecie wystawiać zwierzęta na bezpośrednie działanie słońca, użyć dodatkowych oprawek skupiających światło lub lamp HQI dających najbardziej zbliżone do naturalnego, intensywne światło.

Samice noszące jaja na wygrzewanie przeznaczają znacznie więcej czasu, szczególnie w ostatnim tygodniu przed składaniem jaj. Zapewniamy również dostęp do promieniowania UVB poprzez kąpiele słoneczne lub dostępne w handlu świetlówki czy żarówki, będące najlepszym i najbezpieczniejszym sposobem na dostarczenie organizmowi jaszczurki witaminy D₃ (młode UVB 5%, dorosłe warunkowo UVB 10%). Temperatura panująca w terrarium w dzień nie powinna być w najchłodniejszym miejscu niższa niż 20°C, najlepiej pomiędzy 26-30°C, miejscowo 32-37°C. Nie należy wystawiać kameleonów na stałe działanie temperatur w granicach 43-49°C, co może prowadzić do śmierci.

Najważniejsze rzeczy, które mają zapewnić sukces w hodowli tej jaszczurki (według Ronald’a L. Tremper’a):

• rozdzielenie młodych wg płci do wieku 5-6 miesięcy
• zapewnienie minimum 40 litrowego, dobrze wentylowanego zbiornika dla każdego osobnika do całkowitej długości ciała 18 cm
• dno terrarium (klatki) powinno być czyste. Używanie jako podłoża piasku, torfu itp. może prowadzić do zaczopowania układu pokarmowego młodych próbujących schwytać ukrywające się w nim owady
• ogrzewanie żarówką o mocy 30-50W, skupiającą ciepło
• częste wystawianie na słońce (zapewnienie ocienionego miejsca) lub zapewnienie sztucznego źródła UVB
• system szybko kapiącej wody powinien być dostępny przez cały czas
• codzienne, jednorazowe spryskiwanie zbiornika. Przez 23 godziny na dobę terrarium powinno pozostawać suche
• temperatura w dzień w najcieplejszym miejscu wynosić powinna 35-43°C, w nocy może się wahać od 21-24°C
• kameleony mogą być trzymane na dworze w dużych, silnie zarośniętych klatkach do czasu, gdy temperatura w nocy nie spada poniżej 14°C. Klatka powinna stać w takim miejscu, by zwierzęta mogły wygrzewać się w porannych promieniach słońca.

Amerykańska szkoła hodowli gadów zakłada dużo mniejsze rozmiary terrariów, niż praktykowane w Europie, dlatego sądzę, że proponowana wielkość terrarium jest za mała. Młode trzymane w grupie mogą być wychowywane w terrarium o rozmiarach 50x50x50 cm, z zapewnieniem dużej ilości cienkich gałązek oraz kilku miejsc do wygrzewania.

Rozmnażanie

W idealnych warunkach samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 4-6 miesięcy, samce w 6 miesiącu. Oznacza to jednak tylko tyle, że są zdolne do rozmnażania. Tak młode samice dopuszczone do samca najczęściej nie są w stanie przeżyć ciąży i składania jaj.

Wbrew powszechnym opiniom samice kameleonów jemeńskich nie muszą być dopuszczane do rozmnażania. Mogą produkować niezapłodnione jaja bez uszczerbku na zdrowiu. Najczęstszymi powodami zatrzymania jaj w ciele samicy, czego skutkiem jest śmierć, są:

• nieodpowiednie warunki hodowli. Stres związany ze stałym kontaktem wzrokowym z innym kameleonem trzymanym w tym samym pomieszczeniu, opiekunem lub innym zwierzęciem domowym. Samice instynktownie szukają odpowiedniego, ukrytego miejsca na złożenie swoich jaj. Jeżeli im go nie zapewnimy (duży, głęboki pojemnik wypełniony mieszanką lekko wilgotnego piasku z torfem) samica najczęściej rezygnuje ze składania jaj, co bez medycznej (chirurgicznej) interwencji najczęściej prowadzi do śmierci zwierzęcia.
• nieodpowiednia dieta. Samice których dieta jest nieurozmaicona, uboga w witaminy i mikroelementy najczęściej pod koniec ciąży są osłabione do tego stopnia, że nie są w stanie złożyć jaj i padają z wyczerpania. Szczególnie dotyczy to samic starszych, produkujących duże ilości jaj.
• ogólny zły stan zdrowia. Dla przykładu samice cierpiące na MBD (Metabolic Bone Disease), bardzo częste u tego gatunku, mogą mieć zniekształcenia kośćca uniemożliwiające swobodne 'pozbycie się’jaj. W naturze słabsze osobniki najczęściej nie dożywają do dojrzałości płciowej, w hodowli mają jednak większe szanse. Słabe samice bardzo często padają przed lub tuż po złożeniu jaj.

Przystępując do rozmnażania należy upewnić się czy samica jest w wystarczająco dobrej kondycji, nie choruje, jest w odpowiednim wieku (najlepiej zaczekać do 8-10 miesiąca życia) i jest gotowa na przyjęcie samca. U gotowej samicy zwykle dobrze widoczne są niebieskie plamki, gotowość samicy do kopulacji trwa 10-15 dni. Dojrzałą samicę przenosimy do terrarium samca, nigdy odwrotnie. Jeżeli samiec zaczyna zachowywać się agresywnie, tak, jakby bronił swojego terytorium samicę trzeba usunąć z jego terrarium i spróbować później. Próby przeprowadzamy w odstępach pięciodniowych. Połączenie gotowych do kopulacji osobników zwykle kończy się kopulacją, czasem nawet w ciągu 10-15 sekund! Jeżeli osobniki nie próbują walczyć, możemy je pozostawić na 18-24 godziny. Do osiemnastu godzin po zakończonej sukcesem kopulacji samica przybiera ubarwienie 'ciążowe’ (prawie czarne ciało z niebieskimi i żółtymi plamkami) i reaguje agresywnie na widok samca. Kameleon jemeński potrafi przechowywać spermę, więc jednorazowa kopulacja może wystarczyć do zapłodnienia kilku następnych lęgów, jednak planując stałe mnożenie się kameleonów za każdym razem, gdy zauważymy gotowość samicy do kopulacji starajmy się łączyć ją z samcem.

Składanie jaj najczęściej następuje w 20-30 dni po odbyciu pierwszej kopulacji. W ostatnich 10-20 dniach ciąża jest już wyraźnie widoczna, samica sprawia wrażenie 'spuchniętej’ od ilości noszonych jaj, które ważą wówczas więcej niż połowa jej masy ciała! Na trzy do pięciu dni przed zniesieniem przestaje jeść i pić, schodzi często na dno terrarium lub na najniższe gałęzie, wyszukując miejsca ciepłego (25-27°C) i wilgotnego. Często zdarza się, że składają jaja w doniczkach roślin rosnących w terrarium. W tym czasie należy samicy zapewnić głęboki (około 30 cm) pojemnik wypełniony mieszanką lekko wilgotnego piasku z torfem (nie mokrej!). Jeżeli samica nie interesuje się pojemnikiem, ale wyraźnie szuka miejsca do złożenia jaj (chodzi po dnie terrarium, stara się kopać itd) można próbować umieścić ją w pojemniku. Zazwyczaj samica mając bezpośredni kontakt z ciepłym, wilgotnym podłożem zaczyna kopać norkę pod kątem 45-50°. Przygotowanie gniazda może zająć samicy nawet kilka dni. Czasem rezygnuje z kopania jednej, zmienia miejsce i kopie nową. Gdy uzna, że jamka jest wystarczająco głęboka, odwraca się głową do wyjścia i zaczyna składać jaja. Według Petra Necasa składanie pojedynczych jaj następuje w odstępach dwuminutowych. W tym momencie nie należy niepokoić samicy, gdyż przestraszona może przerwać składanie jaj, skutkiem czego może być ich zatrzymanie w organizmie i jej śmierć. Kończąc składanie jaj samica zakopuje gniazdo i wraca na gałąź. W tym okresie należy dołożyć szczególnych starań, by zapewnić samicy wodę, ponieważ najczęściej nie je i nie pije w ostatnich dniach ciąży. Należy również uzupełnić ewentualne braki wapnia i witamin, by wzmocnić organizm przed kolejnych łączeniem z samcem, co zwykle może nastąpić już w drugim-trzecim tygodniu po składaniu jaj. Dojrzałe płciowo, zdrowe samice składają jednak jaja zwykle w odstępie 90-120 dni.

Wielkość pojedynczego jaja kameleonów jemeńskich w hodowli to zazwyczaj 8-9 x 15-17 mm i 1-1,5 g wagi. Jaja samic w naturze są znacznie większe, gdyż samice produkują ich mniej. Podłożem może być piasek z torfem lub wermikulit (wermikulit nasiąknięty wodą w stosunku wagowym 0,7:1). Jaja umieszczamy w tak przygotowanym podłożu tak, by były zakopane w około 60%. Na początku powinny być kontrolowane co drugi dzień, wszystkie obumarłe i niezapłodnione jaja powinny być usuwane. Warto jednak wiedzieć, że z nawet źle wyglądających jaj mogą się lęgnąć młode. Jeżeli jajo się nie zapada, powinno być traktowane jak zdrowe. Zdarza się, że podłoże zaczyna pleśnieć, powinno się wtedy jego część wymienić. Opiekę nad jajami najlepiej przeprowadzić w przystosowanym do tego celu inkubatorze, z zapewnieniem wysokiej wilgotności powietrza, umiarkowanej wilgotności podłoża i dostępie powietrza. W temperaturze w dzień pomiędzy 27-31°C w dzień i 23°C w nocy młode lęgną się po około 150-190 dniach. Na 12-15 godzin przed rozpoczęciem wychodzenia młodych, jaja zaczynają się „pocić”. Po tym czasie młode przerywają osłonkę jaja, wystawiając czubek nosa na tyle, by zaczerpnąć powietrza. Tak pozostają kolejne 10-15 godzin. Nie zaleca się wyjmowania młodych z jaj, osobniki słabe, które nie są w stanie same poradzić sobie z wyjściem, zwykle nie nadają się do dalszej hodowli. Wielkość klujących się młodych waha się w granicach 5,3-7,6 cm od nosa do końca ogona. Pokarm zaczynają przyjmować w ciągu dwóch dni, tuż po wchłonięciu woreczka żółtkowego. Przy odpowiedniej opiece, obficie karmione małymi owadami przy zapewnieniu promieni UVB, witamin i wapnia są odporne i bardzo szybko rosną.

Młode zwykle lęgną się w przeciągu jednego dnia, jednak ciekawe doświadczenie związane z jednoczesnym wylęgiem młodych przeprowadził Petr Necas. Połowę jaj od jednej samicy umieścił w inkubatorze blisko siebie, jedno przy drugim; drugą część inkubował w takich samych warunkach, jednak jaja nie miały ze sobą kontaktu. Okazało się, że jaja inkubowane w bezpośredniej bliskości wylęgły się tak jak zwykle, w jednym dniu, podczas gdy odstęp pomiędzy kluciem się poszczególnych osobników z drugiej grupy wynosił 27 dni! Młode z drugiej grupy były znacznie większe i silniejsze (różnice pomiędzy najmniejszym i największym wynosiła około 1 cm) od młodych z grupy pierwszej (różnica nawet 2,3 cm długości). Dwa młode z pierwszej grupy wkrótce padły, nie zanotował śmiertelności młodych w drugiej. Sugeruje w ten sposób, że młode mogą wzajemnie się stymulować do wychodzenia z jaj, nawet jeżeli nie są do tego w pełni gotowe.
Drugim jego doświadczeniem była inkubacja w świetle i w ciemności. Procent młodych lęgnących się z jaj wystawionych na działanie światła wynosił 37, podczas gdy jaj inkubowanych w ciemności wynosił 81 (Necas, 1991).

Są dwie „szkoły” odchowu młodych, grupami lub pojedynczo. Obie mają swoje zalety i tak naprawdę decyzja należy do hodowcy, które argumenty bardziej do niego trafiają. Młode trzymane w grupie poprzez konkurencję stymulują się do zdobywania pokarmu. W przypadku podawania owadów w zbyt małym pojemniku i w dużym zagęszczeniu młodych istnieje możliwość wzajemnego uszkodzenia języków, szczególnie podczas próby schwytania tego samego owada przez dwa osobniki. W grupie najczęściej znajdują się osobniki silniejsze i słabsze, mniejsze zwykle mają utrudniony dostęp do pokarmu. Silniejsze młode powinny być odseparowane od grupy i wychowywane osobno. Gdy decydujemy się na osobne trzymanie młodych kameleonów mamy 100% pewność czy zwierzęta jedzą i piją regularnie oraz czy otrzymują jednakowe dawki wapnia i witamin. Przy większej liczbie młodych jest to jednak pewnym utrudnieniem, gdyż mamy odpowiednio więcej zbiorników do sprzątania i cała hodowla zajmuje znaczną przestrzeń.

Ciekawym zjawiskiem u kameleona jemeńskiego są duże różnice pomiędzy liczbą jaj składanych przez samice w naturze i w hodowli. Często spotyka się w terrariach samice, których lęgi liczą nawet 70 jaj (rekordem było 86 jaj uzyskanych od ośmiomiesięcznej samicy, zwykle składają 30-50). Dziko żyjące samice tego gatunku rzadko składają jednorazowo więcej niż 10-12 jaj. Dr.Scott Stahl (Vivarium Vol.10, No.02, CiN 31/99) uważa, że skoro tak niska liczba jaj składana przez samice w naturze jest normą nie należy się dziwić, że w hodowli śmiertelność samic jest tak duża. Pisze: „prawdopodobnie duża ilość pokarmu skłania samice do produkcji ogromnej liczby jaj, co najzwyczajniej prowadzi do jej „wypalenia” i wczesnej śmierci. Proponuje zaniechanie codziennego karmienia samic i zapewnienie dużej różnorodności podawanych owadów oraz wprowadzenie do ich diety większej ilości pokarmów roślinnych. Zaleca większe ilości wapnia samicom po składaniu jaj, jak również systematyczne podawanie witaminy D₃ (w odstępach 7-10 dniowych, nie podaje niestety dawek) przy zapewnieniu światła słonecznego.

Żywienie

Kameleony jemeńskie są jednym z niewielu gatunków kameleonów o których można powiedzieć, że są wszystkożerne. W środowisku naturalnym podczas braku pokarmu zwierzęcego zmuszone są do żywienia się kwiatami (najchętniej wybierając żółte), liśćmi, owocami i innymi pokarmami roślinnymi. Według różnych autorów pokarmy roślinne powinny stanowić 5-30% tych diety jaszczurek w terrarium. Podstawowym pokarmem pozostają jednak wszelkie bezkręgowce oraz małe ssaki i ptaki. W hodowli bazuje się na świerszczach (Acheta, Gryllus, Grylloides), karaczanach (Gromphadorrhina, Blaptica, Neuphoeta, Panchlora), Zophobas’ach, mącznikach (Tenebrio), molach woskowych (Galleria melonella) i szarańczy (Locusta, Schistocerca). Okazyjnie w hodowlach karmowych spotyka się również jedwabniki morwowe (Bombyx mori) oraz inne gatunki motyli, których larwy są bardzo popularnym pokarmem dla kameleonów (i innych zwierząt owadożernych) w hodowlach amerykańskich. Od wiosny dieta kameleonów powinna być stale urozmaicana owadami i pająkami schwytanymi na łąkach. Pokarm podajemy w wystarczająco głębokich pojemnikach, uniemożliwiających ucieczkę owadów, a jednocześnie pozwalającym kameleonom na dosięgnięcie pokarmu językiem.
Nie poleca się diety jednostajnej, kameleony karmione w ten sposób najczęściej krótko żyją i są mniej odporne na choroby. Przy stałym karmieniu jaszczurek Zoophobas’ami zanotowano wyższą śmiertelność nawet wśród osobników dorosłych.

Najbardziej podstawową czynnością zapewniającą dobrą kondycję kameleonów jest ich systematyczne, wystarczające pojenie. Najprostszym sposobem jest nauczenie ich picia z zakraplacza, jednak czasem jaszczurki nie akceptują tej metody. W handlu czasem są dostępne poidła dla kameleonów, ich pojemność może być jednak zbyt mała. Można zastosować 5-litrową butelkę z maleńkim otworkiem na spodzie przez który będzie powoli wyciekała woda. Butelkę stawiamy na terrarium w taki sposób, by przez górną siatkę woda kapała w pobliżu gałęzi, bądź na liście roślin. Na dnie terrarium stawiamy odpowiednio duży pojemnik w którym gromadzić się będzie woda. Jeżeli terrarium/klatka z kameleonem stoi na dworze, pojemnik na dnie nie jest konieczny, a butelka powinna być zastąpiona większym naczyniem, by wydłużyć czas pojenia. Należy zwrócić uwagę, by pojemnik z wodą stał w miejscu zacienionym. Ważne jest tempo w jakim woda wycieka z butelki. Jeżeli otwór jest zbyt mały, woda kapie zbyt wolno i nie jest w stanie zwrócić uwagi kameleona. Tempo 40-45 kropel w ciągu 15 sekund, jak również stale cieknąca woda umożliwia kameleonom swobodne picie. Wodę pitną zapewniamy tak często, jak to jest tylko możliwe. Jaszczurki przebywające na dworze powinny mieć dostęp do wody pitnej przez cały dzień.

Niezbędne jest dostarczenie jaszczurkom witamin i wapnia. O ile z wapniem nie ma większego problemu, o tyle z witaminami jest to bardziej skomplikowane. Jako źródło wapnia używamy preparatów dostępnych w handlu z przeznaczeniem dla gadów (ewentualnie dla ptaków, nigdy dla ssaków)lub sproszkowanej sepii (a dokładniej wewnętrznych szkieletów drapieżnych głowonogów morskich – mątw) sprzedawanych w sklepach zoologicznych jako wapń dla ptaków. W przypadku młodych i samic w ciąży (oraz po składaniu jaj) przyprószamy proszkiem pokarm codziennie, dorosłym wystarczy pokarm wzbogacony w ten sposób raz w tygodniu. Trzeba zwracać uwagę na ilość wapnia, gdyż tak samo jak niedobór szkodliwy jest jego nadmiar. Świerszcze tylko przyprószamy, a nie obficie obtaczamy w proszku.

Witaminy dla gadów również możemy kupić w sklepach, jednak lepszym i bezpieczniejszym rozwiązaniem (w przypadku prowadzenia własnej hodowli karmowej) będzie staranne dopracowanie diety owadów poprzez dobranie odpowiednich warzyw bogatych w poszczególne witaminy (np. marchew – witamina A) oraz mikro- i makroelementy, co jednak wiąże się z pewnym doświadczeniem.

Ważna jest urozmaicona, bogata w witaminy i wapń dieta młodych kameleonów. Od tego zależy czy wyrosną na duże, zdrowe i odporne osobniki. Młode karmimy dwa razy dziennie, aż do osiągnięcia przez nie wielkości około 18 cm (z ogonem). Jeżeli nie prowadzimy hodowli owadów karmionych różnorodną dietą, pokarm dla młodych uzupełniamy witaminami w płynie bądź w proszku. Należy zwracać uwagę na dostęp do naturalnego (ewentualnie sztucznego) źródła UVB lub podawać witaminę D₃ (nie ma dawek określonych ściśle dla Chamaeleo calyptratus, jednak można zastosować dawkę ogólnie przyjętą dla gadów, tj 0,1 j.m. na gram wagi zwierzęcia na tydzień (Merck Veterinary Manual, 1986)), co wiąże się jednak dużym z ryzykiem przedawkowania. Przy drugiej metodzie należy pamiętać, że nie jest jeszcze zbadane czy witamina D₃ w kroplach jest przyswajana przez układ pokarmowy gadów. Najlepiej jest nie podawać witaminy D₃ dorosłym (ewentualnie samicom produkującym jaja, jednak nie w dawce dwukrotnie wyższej od proponowanej powyżej, należy pamiętać o wadze jaj), gdyż ich zapotrzebowanie jest wielokrotnie mniejsze niż rosnących młodych.

Zdrowie

• Kameleon jemeński – problemy ze znoszeniem jaj
• Czy to jaja czy kule żółtkowe? Przyczyny, objawy i rozwiązanie przed- i poowulacyjnego zaparcia jaj u gekona lamparciego, agamy brodatej i kameleona jemeńskiego

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował: Łukasz Jarczewski „Hatiras”.

Literatura:

1. Necas, Petr (2003): Chameleoni
2. Annis, J.M. (1995): Veiled Chameleon (Chamaeleo calyptratus). Husbandry, Captive Maagement and Breeding.(De Vosjoli P. & Ferguson G. – Care and Breeding of Panther, Jackson’s, Veiled and Parson’s Chameleons)
3. Deas, John (2002): In search of the veiled or Yemeni chameleon (Chamaeleo calyptratus calyptratus). Chameleon Information Network (43/2002)
4. Kalisch, Ken (2001): The veiled chameleon revisited. Chamaeleo calyptratus – fact vs. fiction. Chameleon Information Network (37/2001)
5. Schmidt, Wolfgang (2001): Chamaeleo calyptratus – Yemen Chameleon

Liczba wyświetleń: 113654