Zaparcie jaj u gekona lamparciego, agamy brodatej i kameleona jemeńskiego

Czy to jaja czy kule żółtkowe? Przyczyny, objawy i rozwiązanie przed- i poowulacyjnego zaparcia jaj u gekona lamparciego, agamy brodatej i kameleona jemeńskiego

Wiosna jest porą narodzin młodych u wielu gatunków zwierząt. W przychodni weterynaryjnej jest to okres wzmożonych wizyt ciężarnych samic gadów. Kiedy mamy do czynienia ze zjawiskiem fizjologicznym, a kiedy musimy zacząć się martwić i oddać gada w ręce lekarza? Właściciele wymienionych w tytule jaszczurek często borykają się z problemem ciąży swoich pupili, nawet u samotnie utrzymywanych samic. Jakie są objawy obecności jaj lub kul żółtkowych? Dlaczego samica nie może ich znieść i kiedy należy interweniować udając się do lekarza weterynarii?

Gady w hodowli dojrzewają znacznie wcześniej niż ich rówieśnicy w naturze. W terrarium warunki często odbiegają od tych na wolności. W naturze rozród gadów jest zależny od pór roku, i związanymi z tym wahaniami temperatury i wilgotności, co zaburzone jest w warunkach chowu w niewoli. To właśnie brak odpowiednich warunków jest najczęstszą przyczyną zaparcia jaj lub kul żółtkowych (tak zwanym po- i przedowulacyjnym zaparciem jaj). Układ rozrodczy samic gadów składa się z pary jajników leżących w środkowej lub tylnej części jamy ciała. Jajowody, w których dochodzi do uwapnienia jaj, uchodzą bezpośrednio do kloaki. Brak tu, w odróżnieniu od ssaków, macicy. Proces składania jaj regulowany jest przez układ hormonalny i czynniki środowiskowe. Dojrzewające pęcherzyki jajnikowe powiększają się wypełniając niemal całą jamę ciała. Gdy na jajnikach zawiążą się pęcherzyki jajnikowe, które z jakiejś przyczyny nie owulują, mamy do czynienia z przedowulacyjnym zaparciem jaj (trwające powyżej 1,5 miesiąca jest stanem patologicznym). Jeżeli dochodzi do owulacji, pęcherzyki jajnikowe dojrzewają i samica znosi jaja. Gdy dochodzi do owulacji i wykształcenia prawidłowych jaj, ale samica nie może ich złożyć, mamy do czynienie z poowulacyjnym zatrzymaniem jaj.

Niemożność złożenia jaj (poowulacyjne zatrzymanie jaj) może wynikać z zaburzeń środowiskowych lub zaburzeń związanych z kondycją i stanem zdrowia samicy.

Przyczyny niemożności zniesienia jaj wynikające ze złego stanu samicy lub nieodpowiedniego kształtu/wielkości jaj:

• zapalenie dróg rodnych tła zakaźnego na przykład bakteryjnego,
• urazy mechaniczne typu złamanie miednicy, skręcenie lub wgłobienie jajowodu; zmiany krzywicze miednicy, kręgosłupa po przebyciu metabolicznej choroby kości,
• obecność ciał obcych uciskających na jajniki np.: obecność ciała obcego w jelitach lub kamienia moczowego w pęcherzu moczowym, nowotworu,
• zbyt duże, nieforemne lub zrośnięte ze sobą jaja.

Do zaburzeń środowiskowych należą:

• stres (niepokojenie przez innych terraryjnych współlokatorów lub właściciela),
• nieodpowiednie warunki utrzymania:
• brak dostępu do lampy UVB ( lub witaminy D₃ serwowanej doustnie w przypadku samic gekonów lamparcich) i wapnia,
• nieodpowiednia wilgotność i temperatura,
• brak miejsca do składania jaj,
• niedożywienie, odwodnienie, osłabienie kondycji samicy,
• otłuszczenie.

Przyczyny zatrzymania kul żółtkowych (przedowulacyjne zatrzymanie jaj) jest charakterystyczne dla jaszczurek w młodym wieku. Powstaje ono w wyniku przerwy w rozwoju pęcherzyków jajnikowych. Przyczyny tego procesu są słabo poznane.

Problemy te przejawiają często osobniki kryte przed okresem dojrzałości. Przyczynami mogą być też stres, złe warunki utrzymania (nieodpowiednia temperatura, wilgotność, brak ekspozycji na promienie UVB oraz brak wapnia w diecie), zaburzenia hormonalne.

W obu przypadkach mamy do czynienia ze zwiększonym obrysem brzucha u jaszczurek. U gekonów czasami można dojrzeć przez powłoki ciała obrys jaj lub kul, u agam widać zarys okrągłych tworów poniżej żeber, a u kameleonów uwypuklają się kule zażebrowo przed kośćmi miednicy.
Samica pod koniec ciąży zaczyna mniej jeść lub w ogóle odmawia przyjmowania pokarmu. Niektóre samice do końca pozostają aktywne, choć większość porusza się ociężale i jest apatyczna. Istnieje cecha rozróżniająca zaparcie jaj od kul żółtkowych wynikająca z zachowania samicy. W przypadku jaj samica do końca pozostaje aktywna i próbuje kopać i poruszać się po terrarium. W przypadku zatrzymania przedowulacyjnego samica jest apatyczna, śpi i nie ma chęci do aktywności fizycznej. Choć w ostatnim czasie zdarzyło mi się operować gekonicę z zatrzymaniem kul żółtkowych, która do końca była bardzo aktywna i miała normalny apetyt. Jak wszędzie, zdarzają się wyjątki.

Czasami dochodzi do lekkiego porażenia tylnych kończyn i ciągnięcia ich za sobą podczas poruszania się. Po miesiącu od zauważenia zwiększonego obrysu brzucha i braku akcji składania jaj lub kopania należy bezwzględnie udać się do lekarza, zwłaszcza gdy samica zaczyna chudnąć.

Rozpoznanie na pierwszy rzut oka czy to jaja czy kule żółtkowe często jest problematyczne nawet u doświadczonych lekarzy. Palpacyjnie można jedynie wyczuć kuliste twory. Jaja bywają podłużne, ułożone bardziej równolegle do siebie, co ma miejsce głównie u gekonów, a kule są bardziej okrągłe i są ułożone jak grona winogron wyczuwalne przede wszystkim u agam brodatych. Należy pamiętać jednak o obecności parzystych ciał tłuszczowych po obu stronach jajników/jajowodów w jamie ciała, które niekiedy uniemożliwiają prawidłową ocenę palpacyjną. Bezwzględnie w celu rozróżnienia należy przeprowadzić badanie ultrasonograficzne, które zróżnicuje jaja od kul. Badanie RTG umożliwia rozpoznanie ilości i ułożenia jaj lub kul.

W przypadku kul żółtkowych, które po 1,5 miesiąca nie uległy wchłonięciu, jedynym rozwiązaniem jest operacja, która ma na celu usuniecie ich wraz z całymi jajnikami. Po tym zabiegu samica już nigdy nie złoży jaj.W przypadku jaj, gdy samica jest w dobrej kondycji, lekarz może podać wapń oraz hormon przyśpieszający ich składanie, czyli oksytocynę. Przy braku reakcji na leczenie lub w przypadku osłabionej, wychudzonej i odwodnionej samicy rozwiązaniem jest również operacja, która ma na celu usuniecie jaj z jajowodu. Jeżeli nie zostaną usunięte przy okazji jajniki, samica ma szansę w przyszłości złożyć jaja. Należy jednak pamiętać, że problem ze składaniem jaj może się powtarzać zwłaszcza przy obecności blizn pooperacyjnych na ścianach jajowodu. Ze względu na dobro samicy i wykluczenie podobnej sytuacji w przyszłości zalecam przy okazji usuwania jaj, usuniecie także jajników, czyli sterylizację samicy. W obu przypadkach najpierw należy ustabilizować stan pacjenta, czym zajmie się już lekarz weterynarii. W wielu przypadkach pomocne jest także biochemiczne badanie krwi, dzięki któremu można zróżnicować stan jaszczurki, a także ocenić jej stan ogólny. Wykonanie takiego badania jest możliwe u samic kameleonów i agam brodatych. U gekonów ze względu na trudność pobrania krwi, takie badanie nie jest przeprowadzane.

Po operacji samica pozostaje przynajmniej trzy doby pod opieką lekarską, a następujący bezpośrednio po niej okres rekonwalescencji może być przeprowadzony w warunkach domowych. Ze względu na obecność szwu pooperacyjnego zalecam umieszczenie jaszczurki na podłożu z ręczników papierowych. Z terrarium należy usunąć wszelkie przeszkody typu skałki, konary, z których osłabiona samica mogłaby spaść. Niezbędne jest odseparowanie samicy od innych osobników, jeżeli utrzymywanych jest kilka sztuk. Bezwzględnie należy zapewnić dobre warunki utrzymania, czyli odpowiednią temperaturę, wilgotność i ekspozycje na promienie UVB w przypadku agam i kameleonów. Basen z wodą należy zabrać, by samica nie zamoczyła szwu, a jako źródło wody stosować zraszanie terrarium i płytką miskę z wodą. Pożywienie musi być urozmaicone i wzbogacone w wapń, najlepiej podawane codziennie, aby uzupełnić ubytki związane z ciążą. Witaminy należy podawać raz w tygodniu.

Po miesiącu od operacji niezbędna jest wizyta kontrolna u lekarza weterynarii, który zdejmie szwy.
Opracowanie i źródła informacji
Lek. wet. Marta Marciniak

Artykuł opracowano na podstawie doświadczeń z praktyki lekarskiej autorki.
Literatura:
Mader D. „Reptile Medicine and Surgery. Second Edition”
Frye F.L. „Biomedical and surgial aspects of capitive reptile husbandry”
Knotek Zdenek, Knotek Zora, Grabensteiner E. “ Badanie biochemiczne krwi u jaszczurek z zastoje pecherzyka przedowulacyjnego”. Magazyn Weterynaryjny vol.17 nr 139’2008
Melidone R., Knoll J.S., Parry N.. “Przedowulacyjne zatrzymanie pęcherzyków i zaparcie jaj u jaszczurek jajorodnych”. Weterynaria po Dyplomie vol.10 nr 6, listopad 2009
Maluta A. „Diagnostyka różnicowa przed- i poowulacyjnego zaparcia jaj u jaszczurek” magazyn Weterynaryjny vol.18 nr 144’2009
Marciniak M. „Agama brodata Pogona vitticeps” Zeszyt terrarystyczny nr 1 Magazyn Akwarium 2011

 

Przychodnia Weterynaryjna SALVET
ul.Ratuszowa 1/3
Warszawa
22 670 20 42
Przychodnia Weterynaryjna OSTOJA SALVET
ul. Hlonda 2 lok.7
22 651 89 79

www.salvet.pl

Liczba wyświetleń: 12115