Thallomys nigricauda – akacjoszczur czarnoogonowy

Thallomys nigricauda – akacjoszczur czarnoogonowy

Nazewnictwo

Nazwa angielska: Black-tailed tree rat

Nazwa polska: Akacjoszczur czarnoogonowy, *szczur akacjowy, *akacjówka czarnoogonowa

Systematyka

Gromada – Mammalia (ssaki)

Grupa – Theria (ssaki właściwe)

Podgromada – Placentalia (łożyskowce)

Nadrząd – Glires (siekaczowce)

Rząd – Rodentia (gryzonie)

Infrarząd – Hystricognathi (jeżozwierzokształtne)

Podrząd – Myomorpha (myszokształtne)

Nadrodzina – Muroidea (myszowe)

Rodzina – Muridae (myszowate)

Podrodzina – Murinae (myszy)

Rodzaj – Thallomys (akacjoszczur)

Gatunek – Thallomys nigricauda, Akacjoszczur czarnoogonowy

Thallomys pochodzi z języka greckiego, gdzie nazwa (gr. thallos – gałązka; μυς mus, μυός muos – mysz) odnosi się bezpośrednio do nadrzewnego trybu życia zwierzęcia.

Gatunek został opisany w 1882r.

Choć część naukowców sugeruje traktowanie tego gatunku jako części kompleksu gatunkowego Thallomys paedulcus sensu lato, opisane są sposoby morfometrycznego rozróżnienia dwóch chromosomów Thallomys paedulcus oraz Thallomys nigricauda. Thallomys shortridgei do 2005 roku był zawarty w gatunku Thallomys nigricauda, jednak aktualnie stanowi odrębny gatunek. Pokrewieństwo międzygatunkowe jest tak bliskie, że najczęściej do rozróżnienia gatunków Thallomys nigricauda, Thallomys paedulcus oraz Thallomys shortridgei wymagane są badania molekularne oraz analiza genetyczna.

Występowanie

Występowanie endemiczne, obejmujące Namibię, Botswanę, północno-zachodnie obszary RPA, zachodnie wybrzeże Angoli. Jest to nadrzewny gatunek związany z siedliskami buszu akacjowego na sawannach (głównie drzewa z gatunku Vachellia erioloba – akacja parasolowata oraz Senegalia mellifera). Niewielkie grupy rodzinne tworzą gniazda w zagłębieniach i odgałęzieniach tych drzew. Występuje zarówno w większych drzewostanach, jak i na pojedynczych, odizolowanych, dużych drzewach.

Długość życia

W środowisku naturalnym dożywa ok. 4 lat, w niewoli długość życia osiąga nawet 5-6 lat. Dzięki małej popularności tego gatunku w hodowli hobbystycznej, zwierzęta te charakteryzuje wysoka wytrzymałość zdrowotna.

Wygląd

Akacjoszczur osiąga rozmiary ok. 13-15 cm długości ciała u samców oraz ok. 12,7-15,5 cm u samic. Ogon jest dłuższy niż ciało, od ok. 14,5 cm do 18,8 cm, wyraźnie dłuższy u samców. Waga dorosłych osobników waha się między 32 a 116 g w przypadku samców oraz 44 a 102 g w przypadku samic – przy czym najczęściej oscyluje wokół 50-60 g. Nie występują znaczne różnice w wielkości i masie między osobnikami obu płci.

Prawidłowa budowa ciała jest smukła i szczupła, zdrowe zwierzę może sprawiać wrażenie wychudzonego. W niewoli zwierzęta te, ze względu na znaczne przekarmianie ze strony właściciela, mają tendencję do otyłości. U gryzoni tych nie powinny być widoczne obszary gromadzenia tłuszczu podskórnego.

Górne części ciała od karku do nasady ogona są szaro- brunatne, każdy włos posiada rozkład ubarwienia typu agouti (szarawa podstawa, wierzchołek lekko żółtawy). Długość włosów pokrywowych sięga 15-17 mm. Boki głowy, tułowia oraz kończyn miednicznych są szarawe. Czubek pyska jest szary, od policzków oraz wokół oczu rozciąga się charakterystyczna, czarna plama, która u niektórych osobników może być słabo zaznaczona. Dolne partie ciała oraz kończyny są kremowo-białe, pokryte delikatną sierścią.

Kończyny są stosunkowo drobne i smukłe, budowa dłoni i stóp charakterystyczna dla myszowatych, czyli w kończynie piersiowej cztery palce funkcyjne oraz pierwszy palec zredukowany do wyrostka, w kończynie miednicznej pięć palców. Ogon stosunkowo cienki, bardzo długi, pokryty naskórkiem w formie łusek oraz bogato porośnięty stosunkowo długimi włosami o ciemnobrązowej bądź czarnej barwie.

Zęby zbudowane typowo dla gryzoni wszystkożernych, czyli siekacze hypselodontyczne o delikatnej, pomarańczowej barwie szkliwa; brak kłów oraz zęby policzkowe brachydontyczne. W szczęce oraz żuchwie występują po 1 parze siekaczy oraz po 3 pary zębów trzonowych.

Zachowanie w naturze

Są to zwierzęta silnie stadne, żyją w nielicznych grupach rodzinnych. Zwierzęta nie wykazują agresji śródgatunkowej. Charakteryzuje je sezonowość rozrodu – mioty pojawiają się w okresie od sierpnia do kwietnia, liczą średnio 3-4 młode. W momentach niebezpieczeństwa, młode chwytają się sutków matki, co umożliwia jej szybką ewakuację z gniazda wraz z potomstwem.

Charakteryzuje je aktywność nocna, rozpoczynająca się o zmierzchu. Orientację w przestrzeni zapewnia dobry zmysł słuchu i węchu oraz stosunkowo dobry wzrok. Niebezpieczeństwo jest oznajmiane poprzez wydawanie grzechocząco-trzeszczącego, charakterystycznego dźwięku. Granice terytorium są zapachowo oznaczane.

Jest to gatunek żyjący nadrzewnie, najczęściej nie schodzą na powierzchnię gruntu. Zamieszkują gniazda budowane w rozwidleniach gałęzi bądź opuszczonych dziuplach. Są one wyściełane gałązkami, trawą, patykami i liśćmi. Pojedyncze gniazdo zajmuje najczęściej para wraz z młodymi, choć dowiedziono istnienia gniazd, które zamieszkiwało aż 8 dorosłych osobników.

Akacjoszczury są głównie roślinożerne, w naturze ich dieta składa się głównie z młodych liści, pąków oraz kory i zielonych części strąków drzew akacji. Część ich diety stanowią owady. Woda najczęściej pobierana jest wraz z pokarmem, potrafią przetrwać bez dostępu do wody pitej pod warunkiem pobierania wilgotnego pokarmu.

W naturze sporadycznie padają ofiarą naziemnych oraz nadrzewnych drapieżników, takich jak węże (głównie mamby), niewielkie mięsożerne ssaki oraz ptaki. Największe niebezpieczeństwo stanowi dla tego gatunku nielegalna wycinka drzew akacjowych, szczególnie z gatunku Vachellia erioloba oraz  Senegalia mellifera – dochodzi wtedy do utraty źródła pokarmu oraz miejsc odchowywania miotów, co znacznie wpływa na redukcję populacji akacjoszczurów. Jeśli wycinka drzewostanów utrzyma się na aktualnym poziomie, prawdopodobny jest zanik populacji Thallomys nigricauda na terenach Botswany i Namibii.

Zachowanie w domu

W niewoli opiekun powinien zapewnić stadne utrzymanie – najlepiej sprawdzają się stada mieszane z jedną płcią kastrowaną bądź stada jednopłciowe. Możliwe jest utrzymywanie pary wraz z potomstwem, jednak jest to odradzane ze względu na zbyt dużą eksploatację samicy spowodowaną przez wielokrotne porody. Utrzymywanie w samotności powoduje znaczne obniżenie aktywności zwierzęcia oraz szybkie pojawienie się problemów behawioralnych.

Łączenie obcych, niespokrewnionych osobników najczęściej przebiega bez większych problemów – zwierzęta te są wobec siebie stosunkowo łagodne, nie przejawiają znacznej agresji. Również rzadko występuje kanibalizm wśród osobników Thallomys nigricauda.

Zwierzęta te są bardzo aktywne, zwinne i żywotne, możliwe jest oswojenie choć jest to utrudnione ze względu na płochliwość tych gryzoni. Najbezpieczniejszą formą przenoszenia jest pozwolenie zwierzęciu na samodzielne wejście na dłoń. Zaniepokojone zwierzę może ugryźć. Ze względu na łatwość zerwania skóry z ogona, należy unikać łapania za tą część ciała zwierzęcia. Ostatecznie, delikatnie można zwierzę chwytać za nasadę ogona, gdzie uszkodzenie go jest najmniej prawdopodobne. Nie należy wypuszczać akacjoszczurów na dwór ze względu na nocny tryb życia tych zwierząt oraz łatwość ich przeziębienia.

Zapewnienie wybiegów dla tego gatunku jest utrudnione ze względu na szybkość i zwinność tych gryzoni – najczęściej wybieg kończy się zdejmowaniem zwierząt z karniszy bądź żyrandoli.

Pomieszczenie

Zwierzęta te najlepiej utrzymuje się w pionowych klatkach, wolierach bądź terrariach – wymiary dla 2-3 zwierząt to min. 70 cm wysokości oraz 40 x 60 cm podstawy pojemnika. Im wyższe pomieszczenie, tym lepiej – optymalnie, wysokość powinna sięgać 1 – 1,5 m.

Bardzo ważne jest zapewnienie dużej ilości gałęzi i patyków – najlepiej sprawdzają się naturalne (posiadające korę) gałęzie jabłoni bądź wierzby z jak największą ilością rozwidleń i rozgałęzień. Najbardziej optymalna grubość gałęzi dla prawidłowego poruszania się tych zwierząt to 5 mm, jednak powinna być ona zróżnicowana. Praktycznie cały pojemnik może być wypełniony gałęziami. Bardzo ważne jest wyposażenie klatki w kryjówki, takie jak: łupiny kokosa, wydrążone kokosy, domki dla gryzoni (najlepiej wiszące), domki lęgowe dla ptaków (zarówno drewniane, jak i z trzciny). Należy unikać wprowadzania przedmiotów wykonanych z drzew iglastych. Ważne jest również umieszczenie drabinek, sznurów, mostów oraz tuneli.

Jako podłoże można stosować pellet drewniany, zrębki z drzew liściastych bądź odpylone trociny; ze względu na nadrzewny tryb życia tych zwierząt, warstwa podłoża nie musi być gruba (optymalnie 3-5 cm). Należy zapewnić również materiały służące do wyścielenia gniazd – siano, włókna bawełniane, włókno kokosowe, materiałowe szmatki. Nie należy używać waty ze względu na możliwość uszkodzenia kończyn.

Wiele akacjoszczurów lubi korzystać z materiałowych hamaków oraz domków, warto jest wyposażyć klatkę w kilka takich elementów.

Ważne jest zapewnienie niewielkich (mniejszych niż 1cm) przestrzeni między prętami ze względu na umiejętność przeciskania się tych zwierząt między kratkami.

Zwierzęta te powinny być utrzymywane w temperaturze 21 – 25°C oraz wilgotności powietrza nieprzekraczającej 50%. Pomimo, iż są to zwierzęta nocne, wykorzystywanie świetlówek imitujących naturalne promieniowanie słoneczne w systemie 12/12 godzin dziennie może pozytywnie wpłynąć na ich rozród. Również możliwe jest dogrzewanie terrarium w celu osiągnięca temperatur rzędu 24-25°C, jednak nie jest to konieczne ze względu na łatwe dostosowanie się akacjoszczurów do temperatury pokojowej.

Niezbędnym wyposażeniem klatki jest miska na pokarm (najlepiej ceramiczna bądź metalowa) oraz poidło kulkowe lub miska na wodę. Dobrym urozmaiceniem jest umieszczenie kołowrotka pełnego o średnicy nie mniejszej niż 30 cm (optymalnie 40 cm). Należy sprawdzić, czy kołowrotek nie posiada tzw. efektu nożyc. Nie należy umieszczać kołowrotków o mniejszej średnicy ze względu na ryzyko uszkodzenia kręgosłupa i ogona.

Żywienie

Żywienie akacjoszczurów w niewoli jest utrudnione ze względu na praktycznie zerową dostępność ich naturalnego pokarmu w sprzedaży. Podstawę diety w warunkach hodowlanych stanowią dobrej jakości mieszanki nasion dla myszy bądź myszoskoczków oraz duże ilości świeżych owoców i warzyw. Najchętniej spożywane owoce i warzywa to: banany, słodkie jabłka i gruszki, melony, mango, winogrona z własnych upraw (nie należy podawać winogron dostępnych w sklepach ze względu na duże zanieczyszczenie pestycydami), liczi, arbuzy, nektarynki, brzoskwinie, morele, cukinie, marchew, ogórki. Warto również urozmaicać dietę w świeże zioła, takie jak: bazylia, koper, natka pietruszki, melisa, kolendra. Ważnym źródłem białka zwierzęcego w niewoli są owady karmowe (żywe bądź suszone) takie jak: larwy mącznika, drewnojada, jedwabnika czy mola woskowego, dorosłe postaci świerszczy, koników polnych, szarańczy. Nie należy podawać mięsa, nabiału, pokarmu dla psów i kotów oraz przetworzonych, „ludzkich” pokarmów (np. pieczywa).

Należy unikać granulatów oraz karm „na wagę” ze względu na ich złe zbilansowanie, ubogi skład i zawartość wysokoprzetworzonych odpadów piekarniczych i produktów sztuczne barwionych. Nie jest konieczna suplementacja wapnia oraz soli, więc podawanie sepii bądź kostek wapiennych jest zbędne lub wręcz szkodliwe.

Akacjoszczury są odporne na brak wody, jednak dostęp do niej jest konieczny.

Najczęściej popełnianym przez opiekunów Thallomys nigricauda błędem jest podawanie jako pokarmu gałęzi oraz liści robinii akacjowej Robinia pseudoacacia, niepoprawnie nazywanej akacją. O ile kwiaty robinii są jadalne, to liście oraz gałęzie są silnie trujące ze względu na obecne w roślinie toksalbuminy. Zatrucie może objawiać się poprzez ataksję i drgawki, może również dochodzić do aglutynacji czerwonych krwinek oraz rozpadu tkanek. Możliwe jest również podrażnienie przewodu pokarmowego oraz ostre zapalenie nerek i wątroby na skutek toksemii.

Zdrowie

Najczęstsze problemy zdrowotne tych zwierząt wynikają z nieprawidłowego ich utrzymania. U zwierząt w podeszłym wieku sporadycznie zdarzają się nowotwory, a nadmierna eksploatacja samic w rozrodzie stosunkowo często skutkuje stanami zapalnymi macicy oraz ropomaciczem. Stosunkowo częste są infekcje górnych dróg oddechowych (etiologia bakteryjna oraz wirusowa, najczęściej  Mycoplasma pulmonis, Pasteurella pneumotropica)

Sporadycznie zdarzają się problemy skórne, takie jak inwazje ektopasożytów, takich jak pchły z gatunków Xenopsylla brasiliensis oraz Echidnophaga gallinacea.

Rozmnażanie

Ze względu na zaburzenia odbioru długości dnia świetlnego (sztuczne oświetlenie), sezonowość rozrodu w niewoli jest niewyraźna, a sam rozród utrudniony. Mioty pojawiają się co ok. 3,5 miesiąca podczas okresu letniego. Akt płciowy jest krótki, towarzyszy mu wydawany przez zwierzęta grzechocząco-trzeszczący dźwięk oraz popiskiwanie. Ciąża trwa ok. 26 dni, rodzi się od 2 do 5 młodych (średnio 3) o wadze od 2,5 do 2,8 g. Akacjoszczury są typowymi gniazdownikami – młode rodzą się łyse, ślepe i niezdolne do samodzielnego funkcjonowania, a organogeneza kończy się poporodowo. Samica podczas sprawowania opieki nad potomstwem poprzez wylizywanie oraz ogrzewanie młodych pobudza perystaltykę ich przewodu pokarmowego oraz funkcjonowanie pęcherza moczowego, pomaga również w utrzymaniu prawidłowej ciepłoty ciała – potomstwo w pierwszych dniach życia nie jest zdolne do samodzielnej termogenezy. Pierwszego dnia życia dochodzi do wyrzynania się siekaczy oraz otwarcia małżowin usznych. Dnia 15 wraz z otwarciem oczu, zwierzęta zaczynają się samodzielnie, sprawnie poruszać. Laktacja trwa ok. 4 tygodnie – młode są odstawiane w 28 – 31. dniu życia. Dojrzałość płciowa jest osiągana w wieku ok. 105 – 110 dni – wtedy samice rodzą pierwszy miot. U samic występuje ruja poporodowa, zwierzę jest tuż po porodzie zdolne do zapłodnienia.

Pomimo wczesnego osiągnięcia dojrzałości płciowej, do rozrodu powinny być wykorzystywane samice po przekroczeniu 6. miesiąca życia oraz nie starsze niż w wieku 2. lat. Ważna jest znajomość pochodzenia zwierząt, należy unikać chowu wsobnego, tj. kojarzenia osobników spokrewnionych.

Diagnostyka ciąży opiera się na regularnym ważeniu samicy od momentu kopulacji oraz poprzez omacywanie jamy brzusznej np. przez lekarza weterynarii. Możliwe jest również wykorzystanie ultrasonografii (USG) bądź radiografii (RTG) w ostatnim tygodniu ciąży, jednak badania te ze względu na wielkość zwierzęcia są bardzo utrudnione i często nie przynoszą oczekiwanego skutku. Dieta ciężarnej samicy powinna być bogata w białko oraz wapń.

Bibliografia:

 

1. https://www.iucnredlist.org/species/21691/115163015#geographic-range
2. The Red List of Mammals of South Africa, Lesotho and Swaziland Thallomys nigricauda (https://www.ewt.org.za/reddata/pdf/Rodentia(10)/2016%20Mammal%20Red%20List_Thallomys            %20nigricauda_LC.pdf)
3. The Mammals of the Southern African Subregion, John D. Skinner, Christian T. Chimimba, 2005
4. Mammals of Africa, Jonathan Kingdon, David Happold, Thomas Butynski, Michael Hoffmann, Meredith Happold, Jan Kalina, 2013
5. http://www.mededu.home.pl/linki/AP3-2013_Rosliny_drzewiaste_o_wlasciwosciach_toksycznych.pdf

Liczba wyświetleń: 2510