Acanthosaura capra – górska agama rogata*

Acanthosaura capra – górska agama rogata*

Rodzaj Acanthosaura obejmuje kilkanaście gatunków niewielkich lub średniej wielkości nadrzewnych agam zasiedlających rozlegle, tropikalne obszary południowo-wschodniej Azji. Wszystkie są zwierzętami preferującymi wilgotne środowiska o aktywności dziennej. Odżywiają się przeważnie owadami. W handlu pojawiają się zazwyczaj jako osobniki pochodzące z odłowu ze środowiska naturalnego, jednakże coraz częściej zdarzają się rozmnożenia w niewoli. Najbardziej popularnym i najczęściej spotykanym w hodowlach terrarystycznych jest górska agama rogata (Acanthosaura capra).

* Górska agama rogata – nazwa niepoprawna ze względu na to że w polskiej nomenklaturze nie używa się nazw trójczłonowych

Systematyka

Gromada: Reptilia – Gady
Podgromada: Lepidosaura – lepidozaury
Rząd: Squamata – Łuskonośne
Podrząd: Lacertilia – jaszczurki
Infrarząd: Iguania
Rodzina: Agamidae – agamowate
Rodzaj: Acanthosaura 
Gatunek: Acanthosaura capra (Günther, 1861)

Występowanie

Acanthosaura capra zasiedla obszary południowo-wschodniej Azji, a dokładniej Kambodżę, Laos i Wietnam.

Wygląd

Dorosłe osobniki osiągają 30-38 cm dł. Przy czym samce są zawsze większe i masywniejsze. Masa ciała oscyluje w zakresie 100-200 gramów. Są to masywne, krępe jaszczurki o dużej głowie i stosunkowo krótkim ogonie. Głowa jest duża w stosunku do wielkości całego ciała, z raczej krótkim delikatnie zadartym do góry pyszczkiem i wydatnymi grzebieniami brwiowymi. U obu płci występują powiększone, rowkowate łuski sterczące nad oczami na grzebieniu brwiowym – stąd nazwa całego gatunku. Wzdłuż kręgosłupa biegnie grzebień zmniejszających się ku ogonowi wysokich, zaostrzonych łusek o owalnym przekroju. Grzebień jest najwyższy na karku i występuje wyraźne oddzielenie odcina szyjnego grzebienia od grzbietowego. Worek podgardzielowy jest stosunkowo niewielki ale widoczny u obu płci. Ciało górskich agam rogatych pokryte jest szorstkimi, niejednorodnej wielkości łuskami z wyraźnym kilem. Łuski na ogonie są wyraźnie większe od tych pokrywających tułów. Kończyny są raczej krótkie, masywne o chwytnych, długich palcach zakończonych ostrymi pazurkami. Ubarwienie dorosłych osobników jest oliwkowo-zielone lub brązowe z widocznymi, ciemniejszymi cętkami. Samce mają szarawy lub lekko niebieskawy worek podgardzielowy i wyraźną czarną obwódkę wokół oczu. Natężenie barwy i wzorów na skórze zależy od stanu emocjonalnego i zdrowia. Osłabione osobniki są ciemne o niewyraźnych plamkach, podniecone lub zaniepokojone robią się bardziej jaskrawe. Acanthosaura capra charakteryzuje się stosunkowo dużą zmiennością wewnątrzgatunkową. Osobniki z różnych obszarów zaliczane do tego gatunku mogą różnić się nieco rozmiarami i podstawowym ubarwieniem.

Biotop

Górska agama rogata jest gatunkiem zamieszkującym wyżynne i górskie lasy deszczowe, a także zarośla bambusowe. Ulubionym środowiskiem są trudno dostępne, strome zbocza porośnięte gęstą roślinnością oraz stare drzewa pokryte epifitami. Doskonale czują się w niskiej temperaturze oraz wysokiej wilgotności. Jest to jaszczurka o stosunkowo niewielkiej aktywności ruchowej, większość czasu spędza nieruchomo na ulubionych, pionowych konarach – „grzędach”. Na terytoria wybierają drzewa i krzewy o dużej wysokości, zazwyczaj powyżej 5 metrów nad poziomem gruntu. Samce są terytorialne, usadawiają się zawsze wysoko i obserwują otoczenie wypatrując potencjalnego zagrożenia, partnerów lub konkurentów. Samice wykazują znacznie mniej zaznaczoną terytorialność, aczkolwiek w terrarium, jeśli dochodzi do rozrodu i mamy kilak samic potrafią one walczyć o miejsce do złożenia jaj. Walki między samcami są silnie zrytualizowane – najczęściej osobniki starają odstraszyć się nawzajem przybierając jaskrawe ubarwienie, strosząc się i wykonując rytmiczne ruchy głową. Rzadko dochodzi do bezpośredniej walki ale w takich wypadkach bywają one na tyle brutalne, że często kończą się ranami i innymi urazami (odgryzione palce i końcówki ogona). Również w przypadku, gdy jaszczurki te nie mogą uciec przed drapieżnikiem stają się bardzo waleczne i atakują bardzo mocno gryząc. W naturze agamy te żywią się najróżniejszymi bezkręgowcami, zjadają różne owady prostoskrzydłe, chrząszcze, ćmy, a także krocionogi, pająki i ślimaki. Sporadycznie polują również na mniejsze jaszczurki lub plądrują ptasie gniazda.

Terrarium

Gatunek ten wymaga dużego zbiornika w typie tropikalnym. Rozmiary terrarium, które są polecane dla pary tych agam to minimum 80x50x80 cm, ale im większy zbiornik tym lepiej. Jako, że jest to gatunek typowo nadrzewny, rzadko schodzący na powierzchnię gruntu koniecznie trzeba umieści w terrarium dużą ilość gałęzi, w tym kilka masywnych, ustawionych pionowo konarów, które będą służyły za „grzędy” Warto również zabezpieczyć tylną i boczne ściany taflami korkowymi, gdyż niektóre osobniki, zwłaszcza młode lub zestresowane transportem mają tendencję do ataków paniki. Korek ograniczy ryzyko wystąpienia urazów mechanicznych powstałych w wyniku zderzenia rozpędzonego gada z twardą ścianą terrarium. Terrarium można również wykonać z odpowiednio zabezpieczonej przed wilgocią płyty meblowej. Bardzo ważnym czynnikiem o jakim koniecznie trzeba pamiętać przy hodowli tego gatunku jest zapewnienie dobrej wentylacji. Górska agama rogata wymaga w swoim otoczeniu bardzo wysokiej wilgotności, jednakże przy niskiej wentylacji szybko dochodzi do psucia się podłoża lub konarów oraz zwiększa się ryzyko wystąpienia chorób. Wilgotność należy utrzymywać na poziomie 70–80% i nie powinna ona spadać poniżej dolnej granicy. Terrarium najlepiej spryskiwać kilka razy dziennie. Doskonale sprawdzają się również wodospady i foggery. Jaszczurki te spijają wodę z konarów i liści, rzadziej z miseczki, jednak najlepiej umieścić w terrarium również płytki basen z wodą. Jak wiele innych gatunków agam również A. capra często załatwia swoje potrzeby fizjologiczne w basenie. Temperatura w terrarium powinna oscylować w zakresie 20-25°C, w najcieplejszym miejscu około 28-30°C. Jest to gatunek bardzo wrażliwy na przegrzania. Temperatura powyżej 30°C powoduje, że agamy bardzo szybko odwadniają się i dostają szoku termicznego, co często kończy się śmiercią. W nocy temperatura w terrarium może spadać nawet do 16–18°C. Koniecznie należy zapewnić tym jaszczurkom naświetlanie promieniami UVB na poziomie 5%. W terrarium można posadzić także żywe rośliny pochodzące z klimatu tropikalnego. Należy jednak pamiętać aby przy doborze gatunków unikać roślin zawierających toksyczne alkaloidy, gdyż jaszczurki spijając wilgoć z liści bardzo łatwo mogą się zatruć. Roślinność pomaga w utrzymywaniu mikroklimatu zbliżonego do naturalnego oraz stanowi ochronę dla zwierząt, które czują się znacznie bardziej komfortowo wśród zieleni. Polecane gatunki to wszelkiego rodzaju fikusy, nietoksyczne paprocie, epifity, bromelie oraz mchy. Jeżeli nie ma możliwości zakupu żywego mchu można zastąpić go martwym mchem torfowcem dostępnym w handlu, który doskonale utrzymuje wilgoć i stanowi ciekawy element wystroju. Zdecydowanie odradzam umieszczanie w terrarium mchów i porostów pobranych z natury, wiele z nich jest pod ochroną, a poza tym istnieje duże ryzyko zawleczenia do terrarium chorób, grzybów i pasożytów.

Żywienie

W warunkach terraryjnych najlepiej zapewnić tym jaszczurkom jak najbardziej urozmaicony pokarm. Podajemy wszelkiego rodzaju karaczany odpowiedniej wielkości, różne gatunki świerszczy, szarańcze, ćmy, larwy chrząszczy (w niewielkich ilościach) i plankton łąkowy, z zastrzeżeniem, że musi on pochodzić z czystych ekologicznie obszarów bez oprysków. Unikamy podawania owadów mogących wyrządzić agamom krzywdę (żądlówek, dużych ciem, gąsienic motyli) oraz pająków. Duże osobniki chętnie zjadają także oseski gryzoni i małe rybki. W naturze agamy zjadają również ślimaki, jednakże odradzam podawanie polskich gatunków pobranych z natury. Z doświadczenia mogę stwierdzić, że bardzo chętnie zjadają także dżdżownice i larwy kruszczyc. Niektóre osobniki uzupełniają dietę także liśćmi i owocami, jednakże są to raczej przypadki sporadycznie. Z kilku osobników, które znajdowały się w naszej hodowli jedynie jedna samica chętnie zjadała słodkie owoce (zwłaszcza maliny). Pokarm należy systematycznie suplementować preparatami witaminowo-mineralnymi.

Rozmnażanie

Ogromna większość osobników dostępnych w handlu pochodzi z odłowu, rozmnożenie w hodowlach występuje sporadycznie. W przypadku godów samiec przybiera bardziej intensywne barwy, stroszy się i wykonuje charakterystycznie ruchy głową w celu wzbudzenia zainteresowania samic. Samica w ciągu 3-4 miesięcy po kopulacji znosi 2-4 jaja, które ukrywa w płytkim gnieździe wykopanym w ściółce lub ukrytym w mchu. Jaja należy jak najdelikatniej przenieść do oddzielnego zbiornika inkubacyjnego na podłoże z wermikulitu lub sterylnego mchu. Temperatura podczas inkubacji powinna wynosić 23-25°C, a wilgotność ok. 70%. Młode wykluwają się po ok. 70–80 dniach od zniesienia. Po wykluciu najlepiej trzymać je osobno, gdyż w początkowym okresie są bardzo żarłoczne i agresywne w stosunku do siebie. Koniecznie należy zapewnić im dostęp do oświetlenia UVB oraz suplementować dietę.

Uwagi

Chińska agama rogata nie należy do kłopotliwych gadów w hodowli, jednakże nie polecam tego gatunku dla początkujących terrarystów. Podstawowym problemem jest to, że ogromna większość okazów pochodzi z odłowu i bardzo źle znosi transport oraz początkowy okres hodowli. Występuje wysoka śmiertelność związana ze stresem i przede wszystkim przegrzaniem podczas transportu. Wiele osobników podczas doznaje kontuzji, częste są połamane palce i kończyny, obtarcia. Po ewentualnym zakupie należy poddać agamy oględzinom w celu stwierdzenia obecności pasożytów zewnętrznych (kleszcze, roztocz). Odchody należy zbadać na obecność pasożytów wewnętrznych. Nigdy nie należy odrobaczać zwierząt na własną rękę, zawsze po konsultacji i pod kontrolą weterynarza. Po zakupie należy poddać agamy kwarantannie w sterylnych warunkach (zastosowanie ręczników papierowych ułatwia pobranie próbek odchodów oraz zauważenie infekcji roztoczowej). Koniecznie trzeba zapewnić jaszczurkom źródło wody, gdyż często po transporcie są silnie odwodnione. Po okresie aklimatyzacji, usunięciu pasożytów i zaleczeniu ewentualnych kontuzji można przenieść gady do zbiornika biotopowego. Chińskie agamy rogate są niewątpliwie bardzo atrakcyjne wizualnie i wykazują szereg ciekawych zachowań. Przy odpowiedniej opiece mogą przeżyć nawet kilkanaście lat w hodowli terrarystycznej.
Opracowanie i źródła informacji
Monika Strzelecka, Jakub Kowalski, sklep zoologiczny Drakun z Lublina

Źródła:
Obserwacje i spostrzeżenia na podstawie wlasnych doświadczeń
Literatura
Philippe deVosjoli, Advanced Vivarium Systems, California, 1994. Lizard Keeper’s Handbook
K R G Welch, KCM Books, Somerset, England, 1994., Lizards of the World: A Checklist. 5: Agamidae, Chamaeleonidae, Cordylidae and Gerrhosauridae.
Ulrich Manthey and Norbert Schuster, TFH 1996., Agamid Lizards.
Tanya Chan-ard, Wolfgang Grossmann, Andreas Gumprecht, Klaus Dieter Schulz., Amphibians and Reptiles of Peninsular Malaysia and Thailand, An Illustrated Checklist.

Liczba wyświetleń: 12985