Intellagama (Physignathus) lesueurii – australijska agama wodna*

Intellagama (Physignathus) lesueurii – australijska agama wodna* (Gray, 1831)

* Australijska agama wodna jako bezpośrednie tłumaczenie z języka angielskiego jest nazwą niepoprawną ze względu na to że w polskiej nomenklaturze nie używa się nazw trójczłonowych. Zalecamy używanie nazwy łacińskiej.

Jest uważana za największego przedstawiciela rodziny Agamidae na tym najmniejszym kontynencie świata (Greer, 1990). Samce tego gatunku mogą dorastać nawet do ok. 100 cm długości całkowitej (choć zazwyczaj osiągają mniejsze rozmiary), przy długości tułowia (SVL) wynoszącej ok. 25 cm (Ehmann, 1992), a w rzadkich przypadkach nawet 30 cm (Thompson, 1993). Intellagama lesueurii morfologicznie jak i pod względem behawioru zbliżony jest do swego azjatyckiego kuzyna – Physignathus cocincinus – agamy błotnej, ale nie posiada już aż tak widocznego, imponującego z wyglądu grzebienia na głowie i karku (niedawno oba gatunki były zaliczane do Physignathus, jednak w tym ujęciu takson ten nie był monofiletyczny).

Kończyny silne, a każda z pięcioma palcami wyposażonymi w długie i ostre pazury ułatwiające sprawne poruszanie się po drzewach czy skałach. Ogon długi i bocznie spłaszczony – występuje zjawisko tzw. międzykręgowej pseudoautotomii (ogon pęka pomiędzy kręgami, a nie „na kręgu” jak w klasycznej autotomii), a utracona część zostaje zastąpiona nowym, który jednak różni się znacznie od pierwotnego.

Nazewnictwo agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Nazwa polska: –

Nazwa angielska: Australian Water Dragon, Eastern Water Dragon (I. l. lesueurii), Gippsland Water Dragon (I. l. howittii)

Nazwa niemiecka: Die Australische Wasseragame

Intellagama lesueurii – nazwana tak dla uczczenia pamięci francuskiego przyrodnika, artysty i podróżnika Charlesa Lesueur’a, który jako pierwszy w trakcie ekspedycji po Terra Australis (w latach 1800-1803) zdobył okazy nieznanego ówczesnej nauce gatunku jaszczurek.

Synonimy agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Lophura lesueurii GRAY 1831: 60
Istiurus Lesueurii — DUMÉRIL & BIBRON 1837: 384
Iguana paramatensis FITZINGER 1843: 49 (nomen nudum)
Physignathus lesueurii — GRAY 1845
Amphibolurus maculiferus GIRARD 1857: 199
Amphibolurus heterurus PETERS 1866: 86
Amphibolurus branchialis DE VIS 1884
Physignathus lesueurii — BOULENGER 1885: 398
Physignathus lesueuri — DE ROOIJ 1915: 133
Physignathus lesueurii — COGGER 1983
Intellagama lesueurii — WELLS & WELLINGTON 1985
Physignathus lesueurii lesueurii — MANTHEY & SCHUSTER 1999: 93
Physignathus lesueurii — COGGER 2000: 345
Physignathus lesueuerii [sic] — PIANKA & VITT 2003: 147
Istiurus lesueurii — TOWNSEND et al. 2011
Intellagama lesueurii — AMEY et al. 2012

Systematyka agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Gromada: Reptilia – gady
Podgromada: Lepidosauria – lepidozaury
Rząd: Squamata – łuskonośne
Podrząd: Sauria – jaszczurki
Infrarząd: Iguania
Rodzina: Agamidae – agamy
Podrodzina: Amphibolurinae
Rodzaj: Intellagama
Gatunek: Intellagama lesueurii

Podgatunki agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

W samym gatunku wyróżniamy dwa podgatunki:

• Intellagama lesueurii lesueurii
  Obszarem występowania tego podgatunku jest pas wzdłuż wschodniego wybrzeża kontynentu australijskiego – od półwyspu York na północy aż po Sydney na południu; występuje również w południowej części Nowej Gwinei (znalezione w Arfak Mountains).
• Intellagama lesueurii howitii
  Występuje w południowo-wschodniej części stanu NSW – Nowa Południowa Walia i we wschodniej części stanu Victoria.

Obydwa podgatunki występują sympatrycznie w części obszarów zalewowych u ujścia rzeki Shoalhaven w NSW.

Między podgatunkami występują różnice zarówno w kolorystyce ubarwienia jak i w samym rysunku wzoru.

• Intellagama lesueurii lesueurii (Eastern Water Dragon)
  Od szarego po szarawo-brązowy z ciemniejszym paskowaniem na grzbiecie i ogonie; strona brzuszna biaława lub jasnobrązowa. Pysk i głowa jasna z czarnym, poziomym pasem biegnącym od oka po szyję. O czerwonawym zabarwieniu klatki piersiowej i części brzucha – w okresie aktywności seksualnej kolorystyka ta nabiera dodatkowej intensywności barw.
• Intellagama lesueurii howitii (Gippsland Water Dragon)
  Od oliwkowozielonego po brązowe ubarwienie z widocznymi, czarnymi pasami w części grzbietowej. Okolice gardła i szyi z żółtą, żółtawo-pomarańczową, niebiesko-zieloną kombinacją znaczeń, w postaci smug (Cogger, 2000).

Ubarwienie samic obu podgatunków jest bardziej stonowane i zazwyczaj nie występuje u nich tak kontrastowe połączenie barw.

Biotop agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

To dość plastyczny ekologicznie gatunek, łatwo adaptujący się do różnych środowisk – występują na obszarach do ok. 1250 m n.p.m. (Thompson, 1993; Doody i współ., 2006)., a to co je łączy to bliskość zbiorników i cieków wodnych. Różnią się również warunki klimatyczne ich siedlisk – w niektórych rejonach występowania Intellagama lesueurii temperatury w okresie zimy spadają do ok. 0°C, stąd konieczność zapadania w sen zimowy niektórych populacji, który spędzają w norach lub szczelinach. Preferują zarówno tereny leśne nad brzegami wód – od tropikalnych, wilgotnych lasów przez te bardziej suche strefy umiarkowanej o pokrywie roślinnej zdominowanej przez gatunki o twardych, skórzastych liściach jak i skaliste obszary nad strumieniami i in. ciekami, również te nadmorskie (Hoser, 1989) – w razie zagrożenia mogą ratować się ucieczką – wprost do wody. Młode, świeżo wyklute osobniki zazwyczaj przebywają na ziemi wśród gęstej roślinności – np. w poszyciu dna lasu, które daje im poczucie bezpieczeństwa i ochronę przed licznymi drapieżnikami, w tym przed przedstawicielami własnego gatunku. Kolorystyka ubarwienia (w odcieniach szarości, brązu i zieleni) młodych osobników doskonale współgra z otoczeniem, pozwalając im na zakamuflowanie swej obecności w siedliskach, czyniąc je prawie niezauważalnymi dla potencjalnych drapieżników.

Agamy te równie dobrze zaadaptowały się na terenach przybrzeżnych bagien namorzynowych o dość znacznym zasoleniu wód, a istnieją ich populacje w których jaszczurki te polują w strefie pływów, przy dość silnej fali przybojowej. Są też często spotykane w środowisku antropogenicznym – na obszarach zabudowanych i zamieszkałych.

Doskonale biegają (często w pozycji dwunożnej), wspinają się po drzewach i skałkach, pływają oraz nurkują – zanurzone pod wodą mogą wytrzymać nawet około 1 godziny (Wilson & Knowles, 1992). Często obserwowane są w trakcie wygrzewania się w godzinach porannych lub popołudniowych na nasłonecznionych, szybko nagrzewających się skałach, powalonych drzewach czy wręcz na ziemi, ale zawsze w pobliżu wody. Najgorętszą porę dnia przeczekują chroniąc się pod osłoną listowia wśród roślinności, w skalnych szczelinach oraz w wykopanych przez siebie norach.

Mają wielu wrogów – szczególnie narażone na drapieżnictwo są młodziutkie osobniki, które stają się często ofiarami polowań innych, większych gadów (w tym niektórych węży), agamy te są też przedmiotem polowań wielu ptaków (m.in. Kokkaburry Dacelo gigas). Natomiast jaja Intellagama lesueurii są przysmakiem niektórych ssaków, w tym tak rozpowszechnionych lisów.

Dieta  agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Ich dieta w warunkach naturalnych jest niezwykle zróżnicowana – pożywienie znajdują zarówno na ziemi, wśród koron drzew, jak i czasem w wodzie. W jej skład wchodzą wszelkiego rodzaju bezkręgowce – od owadów po mięczaki i skorupiaki, płazy -żaby i ich kijanki, ryby, inne gady oraz małe gryzonie; nie pogardzą również napotkaną padliną, często w rozkładzie o znacznym stopniu. Spożywają również materiał roślinny – w szczególności owoców roślin z rodzaju Syzygium, Ficus oraz kwiatów innych roślin (Ehmann, 1992), który może stanowić nawet znaczny procent diety.

W warunkach niewoli podajemy wszelkie łatwo dostępne owady karmowe, podstawą diety mogą być zarówno świerszcze, karaczany, szarańczaki, a jako jej urozmaicenie larwy drewnojadów i mola woskowego, noworodki myszy i szczurów oraz małe rybki akwariowe. W okresie lata dobrze sprawdzi się plankton łąkowy, który zbieramy w czystych ekologicznie miejscach: koniki polne, pasikoniki, ślimaki skorupowe, ćmy i motyle. Uzupełnieniem diety będzie urozmaicony gatunkowo materiał roślinny w postaci liści np. mniszka, babki, endywii, jarmużu i kwiatów (szczególnie tych o żółtym zabarwieniu)oraz drobno posiekanych owoców – z tych ostatnich dobrze sprawdzą się figi, mango, papaja, a w mniejszym stopniu maliny, banany, truskawki, brzoskwinie, nektarynki czy też kawon (arbuz). Przy podawaniu pokarmu roślinnego powinniśmy zwracać uwagę na wartości odżywcze danej rośliny, odpowiedni stosunek Ca:P jak i na zawartość czynników antyżywieniowych np. poziomu szczawianów, glikozydów, goitryn, saponin itp., które przy dłuższym stosowaniu mogą mieć negatywny wpływ na prawidłowe funcjonowanie narządów jak i całego organizmu.

Należy pamiętać, że młode osobniki tego gatunku spożywają wyłącznie pokarm pochodzenia zwierzęcego i dopiero w miarę dorastania decydują się na próbowanie i spożywanie materiału roślinnego.

Pokarm suplementujemy regularnie (do każdego posiłku) preparatem wapniowym lub startą sepią, natomiast witaminowo-mineralnym 1 raz w tygodniu. Największe zapotrzebowanie organizmu na witaminy i makro- mikroelementy mają młode osobniki w okresie największego wzrostu oraz samice w okresie rozrodczym.

Dymorfizm płciowy agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Dorosłe samce wyróżnia mocniejsza budowa ciała, większa i znacznie szersza głowa, bardziej okazały grzebień z tyłu głowy i na karku niż u samic oraz mocniejszy zarys szczęk (Wilson & Knowles, 1992). Widoczne są również różnice w ubarwieniu dorosłych osobników obu płci – są one zazwyczaj na tyle znaczne, że nie powinny wymagać potwierdzenia przez przeprowadzanie badań diagnostycznych – samce w okresie rozrodczym przybierają jeszcze bardziej kontrastowe ubarwienie niż zwykle.

Długość życia  agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Co najmniej 15 lat, istnieją udokumentowane przypadki dożywania przez pojedyncze osobniki wieku 25 – 28 lat, a nawet więcej (Harlow, 1997).

Warunki chowu  agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

W naturalnym środowisku tworzą grupy, w których zawsze jest jeden dorosły, dominujący samiec. Wielkość haremu jak i zajmowanego terytorium jest prawdopodobnie uzależniona od wielkości i siły samego przywódcy takiej grupy. Samice jak i terytorium jest bronione przed dostępem innych samców z wielką zaciekłością. Podobnie jak w przypadku innych jaszczurek z rodziny Agamidae u tego gatunku występuje typowe zachowanie – energiczne kiwanie głową, nadymanie gardła i otwieranie pyska mające na celu zastraszenie potencjalnego intruza/konkurenta. W przypadku braku reakcji dochodzi do zawziętej walki, w trakcie której mogą być zadawane poważne i krwawiące rany. Ze względu na rozbudzony instynkt terytorialny u dorosłych samców jest potrzeba utrzymywania w jednym terrarium grupy hodowlanej złożonej zawsze tylko z jednego samca i jednej lub kilku samic – między którymi również zdarzają się agresywne zachowania. W przypadku nadmiernego zagęszczenia – w zbyt małym zbiorniku poziom wewnątrzgatunkowej agresji może gwałtownie wzrosnąć i będzie dotyczył również zachowań samca w stosunku do samic.

W chowie tego gatunku wymagany jest przestronny i wysoki zbiornik o dobrej wentylacji, która zapewni wewnątrz odpowiednią cyrkulację powietrza, zapobiegając tym samym rozwojowi chorobotwórczych grzybów i bakterii tak niezwykle groźnych dla zdrowia, a nawet życia jego mieszkańców. Odpowiednim terrarium dla pary/haremu 1.2 jest takie o wymiarach 200x100x200 cm (dł.x szer. x wys.). Oczywiście i w przypadku tego gatunku sprawdzi się powiedzenie „im większe tym lepsze”. Tylna i boczne ściany powinny zostać wyłożone płytami korkowymi lub ściankami strukturalnymi, z półkami na różnych wysokościach.

Z dużą częścią wodną – co najmniej 1/3 powierzchni dna, o głębokości (ok. 30 cm) pozwalającej na całkowite zanurzenie się podopiecznych. Woda to niezwykle ważny aspekt w chowie tych jaszczurek (zawsze musi być czysta i regularnie wymieniana, najlepsza będzie o neutralnym pH – 7) – zaspokaja pragnienie, wspomaga proces wylinki, czasem zdarza się im nawet zasnąć w basenie jak również załatwić swoje potrzeby fizjologiczne – defekacja w wodzie nie jest u tego gatunku nagminnym zjawiskiem tak jak w przypadku agamy błotnej. Ze względu na swoje zamiłowanie do kopania dobrze sprawdzi się podłoże w postaci co najmniej kilkucentymetrowej warstwy włókna kokosowego czy też piasku lub jego mieszanki z torfem/włóknem kokosowym. Z racji swego w znacznej części nadrzewnego trybu życia wymagają aby podstawą wystroju były solidne konary umożliwiające wspinanie się, a ich grube gałęzie pozwolą na wylegiwanie się i wygrzewanie pod zainstalowanymi promiennikami. Pożądana jest naturalna roślinność – zwiększy ona efekt wizualny samego zbiornika jak również stworzy swoisty mikroklimat. Ponadto zapewni mieszkańcom możliwość schronienia się w jej gąszczu co z pewnością pozytywnie wpłynie na ich kondycję psychofizyczną. Wybierajmy gatunki roślin które będą w stanie wytrzymać przez dłuższy czas niesprzyjające warunki do rozwoju, w tym zarówno ciężar jaszczurek jak i kontakt z ich długimi, ostrymi pazurami – dobrym wyborem będą fikusy, juki, draceny. Dodatkowo do wystroju możemy użyć sztucznych roślin – mniej efektowne z wyglądu, ale za to o wiele bardziej wytrzymałe.

W okresie letnim dla osobników niepłochliwych oraz akceptujących kontakt z opiekunem możemy skonstruować zewnętrzną wolierę – ogrodową/balkonową, w której to będą przebywać nasze jaszczurki w ciepłe, słoneczne dni. Woliera taka powinna być odpowiednio zabezpieczona przed ewentualną ucieczką podopiecznych, jak i przed dostaniem się drapieżników – psów, kotów czy ptaków. Powinna być wyposażona w basenik (choćby zrobiony z większej miski), w kilka konarów czy gałęzi oraz kamienie dające możliwość wygrzewania się czy też schronienia w ich cieniu, w trakcie największych upałów.

Przynajmniej 1 raz w roku jesteśmy zobowiązani do przeprowadzenia badań kału na obecność endopasożytów i to bez względu na gatunek posiadanego gada. W przypadku ich wykrycia podejmujemy leczenie preparatami wskazanymi przez lekarza weterynarii i pod jego nadzorem.

Oświetlenie dla agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Cykl oświetlenia 12-13 godzin w ciągu doby. W okresie zimy, w celu stymulacji do rozrodu powinniśmy skrócić dzień do ok. 6-8 h. UVB 10%, wymieniane co ok. 6 miesięcy – w przypadku stosowania świetlówek lub żarówek kompaktowych i naświetlanie nimi powinno się odbywać przez cały dzień. Możemy też używać promienników o dużej mocy np. Ultra Vitalux o znacznie większym zasięgu i żywotności. Natomiast naświetlanie tego rodzaju promiennikami powinno odbywać się zawsze pod naszą, stałą kontrolą, a jednorazowa sesja powinna trwać 30 minut, 3-4x w tygodniu.

Temperatura dla agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

W dzień 25-31°C, lokalnie pod promiennikiem do ok. 35°C. Z nocnym spadkiem temperatury do ok. 20-22°C.

Wilgotność dla  agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Intellagama lesueurii w odróżnieniu od swego azjatyckiego kuzyna – agamy błotnej nie wymagają aż tak wysokiej wilgotności – nie ma potrzeby regularnego zraszania zbiornika. Dłuższe przebywanie w warunkach o niższej wilgotności nie powinno mieć jakiegokolwiek negatywnego wpływu na zdrowie czy samopoczucie podopiecznego – oczywiście pod warunkiem zapewnienia im stałego dostępu do części wodnej w terrarium. O wiele groźniejsze w skutkach może być stałe przetrzymywanie osobników tego gatunku w warunkach ze zbyt wysoką wilgotnością. Należy pamiętać o tym, że znaczne wahania poziomu wilgotności występują równie często w ich środowisku naturalnym i to zarówno w ciągu doby jak i sezonowe – na przestrzeni nawet wielu dni.

Rozmnażanie agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

W warunkach terraryjnych, osobniki tego gatunku mogą dojrzewać znacznie wcześniej niż w naturze, bo już w wieku kilkunastu miesięcy. Do rozmnażania mogą przystępować jedynie osobniki w pełni dojrzałe, zdrowe i w doskonałej kondycji. Przed sezonem rozrodczym powinniśmy poddać jaszczurki lekkiemu zimowaniu, dzięki któremu możemy dokładniej zsynchronizować cykl płciowy samicy i samca, a ponadto stymulujemy jaszczurki do typowych zachowań godowych. Kilkutygodniowy spoczynek zimowy ze skróconym dniem i obniżoną temperaturą do ok.15°C będzie wystarczający. Na dwa tygodnie przed zimowaniem zaprzestajemy karmienia jaszczurek. Po przywróceniu optymalnych warunków w zbiorniku jaszczurki powinny przystąpić do godów z agresywnymi zachowaniami samca – gonitwami za samicą, gryzieniem jej w szyję i barki w celu jej unieruchomienia i wprowadzenia do kloaki samicy jednego z narządów kopulacyjnych – hemipenisa i zapłodnienie. W kilka tygodni później (zazwyczaj po 4-6 tygodniach) samica składa jaja w wykopanej przez siebie norze – jednorazowo do 18 sztuk, ale zwykle ich ilość jest znacznie mniejsza (Langerwerf, 2006). W środowisku naturalnym składa je na terenach otwartych, relatywnie wolnych od roślinności zacieniającej, często w piaszczystym podłożu (Harlow, 2001). W ciągu całego sezonu może składać ich więcej 1 raz – najczęściej dwukrotnie (Harlow, 1976). Na krótko przed złożeniem jaj samica będzie wielokrotnie przekopywać podłoże w celu znalezienia najbardziej odpowiedniego miejsca do ich złożenia. Aby ułatwić jej to niezmiernie wyczerpujące zajęcie możemy wstawić do zbiornika głęboki, wypełniony wilgotnym substratem np. włóknem kokosowym pojemnik.

Jaja przenosimy do wcześniej przygotowanego inkubatora z ustaloną temperaturą 29-30°C. Jako substrat dobrze sprawdzi się wilgotny wermikulit, perlit, w ostateczności może być i piasek. Czas inkubacji jaj w takich warunkach wynosi około 2 miesięcy z możliwością wydłużenia się o kolejnych kilka dni. Inkubowanie jaj w niższych temperaturach wydłuża ten proces do 85, a nawet do 120 dni.

Opieka nad świeżo wyklutymi maluchami nie powinna nastręczać problemów. Przenosimy je do terrarium z warunkami klimatycznymi zbliżonymi do tych jak u dorosłych (oświetlenie do 14 godzin w ciągu doby, z temperaturą w dzień 26-30°C, a w nocy 20-23°C). Przez pierwsze dni jako podłoże dobrze sprawdzą się ręczniki papierowe, nieodzowne w odchowaniu maluchów jest zapewnienie im stałego dostępu do wody w postaci dość płytkiego pojemnika z zawsze czystą, odstaną wodą. Konieczne jest też regularne naświetlanie promieniami UVB, które wspomogą prawidłowy rozwój kośćca. Młode osobniki karmimy codziennie owadami z dodatkiem suplementów, w szczególności wapnia. Interesującym jest fakt widocznych już od pierwszych dni życia, typowych zachowań dla tego gatunku – na porządku dziennym są próby straszenia opiekuna jak i rodzeństwa kiwaniem głowy – sprawia to niezwykle komiczne wrażenie u takich malców. Z doświadczeń hodowców wynika, że maluchy dość łatwo akceptują kontakt z opiekunem i szybko uczą się pobierać pokarm wprost z dłoni czy pęsety.

Podsumowanie agamy Intellagama (Physignathus) lesueurii

Intellagama lesueurii to wyjątkowo inteligentne i odporne jaszczurki – dobrze znoszą chów w warunkach terraryjnych. Nie należą też do nadmiernie płochliwych czy agresywnych gadów. Z racji swego atrakcyjnego wyglądu i interesującego behawioru są doskonałym obiektem do obserwacji, zarówno dla tych stawiających pierwsze kroki w terrarystce jak i dla bardziej zaawansowanych terrarystów.

Opracowanie i źródła informacji

Paweł Kaczmarek 'jaszczur’ i Piotr Prokulewicz 'kurimu’
na podstawie:
1. Physignathus lesueurii Joan Egert
2. Ecological Society of Australia J.S.Doody
3. http://reptile-database.org/
4. http://www.mapress.com/zootaxa/2012/f/zt03390p067.pdf

Liczba wyświetleń: 6499