Tiliqua scincoides – tilikwa scynkowa

Tiliqua scincoides – tilikwa scynkowa

Nazewnictwo

• Tiliqua scincoides scincoides

  • Nazwa angielska – Eastern Bluetongue
  • Nazwa niemiecka – Östlisches Blauzungeskink

• Tiliqua scincoides intermedia

  • Nazwa angielska – Nothern Bluetongue
  • Nazwa niemiecka – Nördlicher Blauzungeskink

• Tiliqua scincoides chimaerea

  • Nazwa angielska – Sunda Islands Bluetongue
  • Nazwa niemiecka – Sunda-Blauzungenskink

Systematyka

Tiliqua scincoides (Hunter, 1790) należy do rodziny scynków (Scincidae) liczącej blisko 1200 gatunków podzielonej na prawie 130 rodzajów. Do rodzaju Tiliqua należy 7, lub według innych badaczy, 8 gatunków spośród których najbardziej podobny do tilikwy scynkowej jest Tiliqua gigas.

Występowanie

Tiliqua scincoides dzieli się na 3 podgatunki Tiliqua scincoides scincoides, Tiliqua scincoides intermedia i Tiliqua scincoides chimaerea. Tiliqua scincoides scincoides jest podgatunkiem zasiedlającym wschodnią Australię (wzdłuż wybrzeża pas szerokości do 700 km) i jest podgatunkiem najczęściej spotykanym w hodowlach amatorskich. Tiliqua scincoides intermedia zamieszkuje północną Australię, a nowo opisany podgatunek Tiliqua scincoides chimaerea niewielkie indonezyjskie wyspy Tanimbar i Baber. Poszczególne podgatunki różnią się wieloma cechami morfologicznymi, wielkością oraz barwą. Zainteresowani powinni zaopatrzyć się w monografię „Blauzungeskinke. Beiträge zu Tiliqua and Cyclodomorphus” wydaną w 2000 roku przez wydawnictwo Natur und Tier – Verlag, w której znajduje się szczegółowy klucz do oznaczania gatunków i podgatunków z rodzaju Tiliqua.

Niniejszy opis dotyczy podgatunku nominatywnego (Tiliqua scincoides scincoides).

Wygląd

Tiliqua scincoides scincoides jest gatunkiem dorastającym do 45-50 cm, z czego ogon stanowi 1/3 długości. Podobnie jak inne scynki z tej grupy także tilikwa scynkowa ma duży, niebieski język, masywne ciało i drobne kończyny zakończone pazurkami. Niebieski język pokazywany w czasie zagrożenia ma działać odstraszająco na agresora. Płeć jest trudno rozróżnić. Samice mają generalnie krótsze głowy, dłuższy tułów, krótsze kończyny i ogony niż samce. Nie są to jednak cechy wyraźnie widoczne. Warto zwrócić uwagę na szerokość głowy, u samców jest ona szersza. Metody takie jak sondowanie, endoskopowanie, gdy płeć ocenia się na podstawie obecności hemipenisa czy wielkości żyły vena cloacalis są pewniejsze, ale mało bezpieczne gdy wykonuje je osoba o małym doświadczeniu. W przypadku scynków z rodzaju Tiliqua może dojść do pomyłki gdyż u samic występuje dość duża hemiclitoris i osoba nieprzygotowana może łatwo uznać ten narząd za hemipenis samca. Płeć, szczególnie w okresie godowym można poznać również po zachowaniu. Samce są wówczas bardziej aktywne i agresywne względem innych osobników. Niestety słabsze samce przybierają wówczas często typy zachowań samic i są trudne do rozpoznania. Podrośnięte i dorosłe samce mogą wydalać białą substancję powstałą ze złuszczania naskórka na hemipenisie, długości 1-3 cm, często obok odchodów, ale też niezależnie (często poprzedzone jest to wycieraniem kloaki o podłoże). Metody laboratoryjne rozpoznawania płci są słabo opracowane. Jedną z metod jest oznaczanie poziomu testosteronu. Krew pobiera się z vena coccygea ventralis od spodu ogona. U pokrewnego gatunku, scynka krótkoogonowego (Tiliqua rugosa) poziom testosteronu w surowicy wynosił poniżej 0,5 nanograma u samic i ponad 2,5 nanograma u samic. Brak danych dla T.scincoides, nie jest też wiadomo w jaki sposób poziom testosteronu zmienia się w ciągu roku, w cyklu reprodukcyjnym. Obecnie trwają prace na temat oznaczenia płci na podstawie hormonów zawartych w kale. Podobnie prace związane z rutynowym określaniem płci na podstawie badań DNA są w początkowej fazie. Ze względu na brak morfologicznie wyróżnianych chromosomów płci u Tiliqua niemożliwe jest określenie płci na podstawie chromosomów.

Biotop

Tiliqua scincoides scincoides zasiedla różnorodne środowiska, unika tylko tropikalnych lasów deszczowych i chłodnych regionów górskich. Występuje w okresowo wilgotnych i suchych lasach typu sawannowego, na brzegach lasów, w zakrzaczeniach przydrożnych. Jest mile widzianym gościem w ogrodach i parkach ze względu na tępienie ślimaków. Jest to gatunek wybitnie naziemny i dzienny. Noc spędza w ukryciu: w norach ssaków, jamach pod kamieniami, stertami drewna, suchych liści, pod korzeniami drzew. Pomimo masywnego ciała potrafi wcisnąć się w wąskie zakamarki. Przy jedzeniu nie jest wybredny, obok ulubionych ślimaków zjada niemal wszystko, także padlinę. Około 40% (u młodych 20-40%) diety stanowi pokarm pochodzenia roślinnego. W naturze scynki te są samotnikami, pary spotyka się tylko w czasie australijskiej wiosny (wrzesień-listopad). W lecie samica rodzi 10-25 młodych. Młode są od razu aktywne i samodzielnie jedzą. Tiliqua scincoides jest gatunkiem licznym i często spotykanym. Ze względu na wielkość ciała nie ma wielu naturalnych wrogów, należą do nich: psy dingo, większe ptaki drapieżne, pytony i duże warany. W momencie zagrożenia scynki syczą, otwierają pysk i pokazują niebieski język, a jeśli to nie pomaga próbują ugryźć. Długość życia w naturze nie jest znana, w hodowli wynosi 17-25 lat.

Terrarium

Ponieważ są to zwierzęta dość duże i poruszające się wyłącznie po podłożu, terrarium powinno mieć możliwie dużą powierzchnię. W mojej hodowli cztery podrośnięte (1,5-roczne) osobniki przebywają w terrarium o rozmiarach 110x70x50 cm. Według norm niemieckich minimalne terrarium dla jednego osobnika powinno mieć rozmiary: długość terrarium równe 6-krotnej długości ciała, szerokość terrarium 4-krotnej długości ciała, wysokość terrarium równe 3-krotnej długości ciała, przy czym przez długość ciała rozumie się tutaj długość ciała bez ogona. A więc dorosły 45 cm samiec (z czego 2/3 czyli 30 cm to długość ciała bez ogona) powinien mieć terrarium o minimalnych rozmiarach równych 180x120x90 cm, jeżeli hodowany jest z samicą to powierzchnia powinna być większa o 15%. Według polskich norm opracowanych dla ogrodów zoologicznych odpowiednie wymiary terrarium dla rodzaju Tiliqua wynoszą 5x3x3 dla dorosłej pary (sposób liczenia jak w normach niemieckich). Oznacza to, że dla pary Tiliqua scincoides w którym osobniki mają długość ciała bez ogona równą np. 30 cm terrarium powinno mieć wymiary 150×90 i wysokości 90 cm. Jako podłoże stosowany jest piasek, mineralne podłoże stosowane dla kotów (ale nie robione na bazie drewna), korę, darń, suche liście. Z moich doświadczeń wynika, że najlepiej sprawdzają się piasek i kora. Generalnie podłoże powinno być suche, ale w jednym miejscu terrarium lekko wilgotne. Jako miejsca do odpoczynku stosuje się płaskie kamienie, korek. Jeśli w terrarium chcemy mieć rośliny doniczki powinny być zawieszone wyżej gdyż zwierzęta rozkopują ziemię w doniczkach. Niezbędne są kryjówki; mogą to być wyszczerbione gliniane doniczki, sterty suchych liści, płaskie kawałki kory, norki zrobione z kamieni itp. Scynki ze względu na niewielkie kończyny w naturze nie kopią własnych nor, chyba, że podłoże jest wyjątkowo miękkie, ale wówczas raczej wciskają się w nie niż kopią jak inne jaszczurki.

Tilikwa scynkowa jest gatunkiem dziennym o dużym zapotrzebowaniu na światło, dlatego oświetlenie musi być silne, o ile to możliwe terrarium powinno być umieszczone w pobliżu okna. Stosujemy ogrzewanie punktowe (żarówka, promiennik skierowany w jedno miejsce terrarium).

W ciągu lata scynki mogą przebywać na balkonie lub w ogrodzie. Naturalne promieniowanie słoneczne wpływa pozytywnie na ich kondycję. Najlepsza jest do tego woliera zrobiona z siatki. Wolierę należy odpowiednio zabezpieczyć, gdyż tilikwy bardzo łatwo wciskają się w najmniejsze nawet szczeliny. Woliera nie musi być wysoka, scynki słabo się wspinają. Obok miejsc do wygrzewania się muszą być miejsca cieniste. Należy także pamiętać o zabezpieczeniu woliery przed kotami, szczurami i ptakami drapieżnymi. Szklane terraria są w tym przypadku zupełnie nieprzydatne, bardzo łatwo się przegrzewają, potrzebne promieniowanie UVB nie przechodzi przez szkło.

Temperatura

Temperatura w różnych miejscach terrarium powinna wahać się w dzień od 22 do 30°C, pod promiennikiem ok. 40°C, w nocy 17-20°C.

Wilgotność

40–60%

Żywienie

Zapewnienie właściwego pokarmu nie jest trudne. W ok. 60% dieta powinna składać się z pokarmu pochodzenia zwierzęcego: ślimaków (zarówno ze skorupkami jak i bez), wszelkich innych bezkręgowców (świerszcze, pasikoniki i in.), drobnych ssaków (noworodki mysie), jaj surowych i gotowanych, ryb, surowego, chudego mięsa (np. serca). Od czasu do czasu można podawać pokarm dla kotów (z puszek).

Ślimaki, które są ulubionym pokarmem tilikwy scynkowej powinno zbierać się tylko z terenów na których nie stosuje się chemicznych środków do ich zwalczania. Najłatwiej zrobić to po deszczu lub rano gdy jeszcze jest rosa. Warto w lecie i jesienią zamrozić w oddzielnych pojemniczkach ślimaki aby można było karmić nimi scynki również w zimie.

Pozostałe 40% diety to rośliny: różnorodne owoce (np. banany, brzoskwinie, winogron), warzywa (np. tarta marchew), gotowany ryż, kwiaty, mlecz i inne rośliny zielone (np. bardzo bogata w wapń lucerna), grzyby (tylko dla dorosłych scynków). Można robić różnorodne sałatki łącząc różne owoce i warzywa ze sobą, dobre są też przeciery owocowe dla niemowląt. Niektórzy podają owocowe jogurty, należy jednak podkreślić, że jest to pokarm mało naturalny i może być podawany tylko wyjątkowo, często zresztą powoduje u zwierząt biegunkę. Podobnie trzeba zwrócić uwagę czy biegunka nie występuje po surowych jajach i innych pokarmach, należy wówczas eliminować je z diety. Ze względu na żarłoczność i małą wybredność przy doborze pokarmu scynki są często źle karmione co prowadzi do otłuszczenia, chorób nerek i przewodu pokarmowego. Nie można akceptować takich pokarmów jak bita śmietana, czekolada, kompoty, chleb, sery, ziemniaki – są one chętnie zjadane przez scynki, ale zupełnie dla nich nieodpowiednie i szkodliwe. Wskazane są pokarmy o dużej zawartości wapnia, szczególnie młodym trzeba koniecznie 1-2 razy w tygodniu dodawać do pokarmu sproszkowaną sepię, zmielone skorupki jaj lub preparaty wapnia. Podawanie nie tylko mięsa, ale także np. noworodków mysich czy ślimaków ze skorupkami zwiększa udział wapnia w diecie. Aby wchłanianie wapnia odbyło się bez zaburzeń w czasie ciepłej pory roku wskazane są kąpiele słoneczne (terrarium musi być całkowicie odkryte i stać w miejscu częściowo ocienionym – niebezpieczeństwo przegrzania!), a przez cały rok lampa UV.

Przy karmieniu należy uważać, aby wszystkie osobniki otrzymały podobną ilość pokarmu. Jeśli jedne nie dopuszczają drugich do miski z pokarmem trzeba podawać go w kilku miejscach. Częstotliwość podawania pokarmu i jego wielkość zależy od wieku zwierząt i pory roku (temperatury). Młode karmi się zwykle codziennie lub co drugi dzień. Dorosłe 2 razy w tygodniu, gdyż przy częstszym karmieniu grozi im przetłuszczenie. Samice w ciąży karmi się 3-4 razy w tygodniu. Częstotliwość karmienia dorosłych powinna zmieniać się w ciągu roku. Karmienia zaprzestaje się całkowicie w czasie zimowania, niektórzy stosują też mniejsze dawki pokarmu w lecie utrzymując jednocześnie wysoką temperaturę w terrarium w czasie lata zmuszając zwierzęta do płytkiej estywacji. Zabiegów tych nie stosuje się u młodych (do pierwszego roku życia) oraz u ciężarnych samic.
Większość scynków z rodzaju Tiliqua to gatunki terenów suchych, ale w terrarium musi być miseczka z wodą do picia, jest ona niekiedy wykorzystywana także do kąpieli czy oddawania odchodów. Należy dbać, aby zawsze była w niej czysta woda.

Zachowanie

Według relacji różnych hodowców w terrarium scynki te zachowują się rozmaicie względem siebie. W naturze żyją samotnie, ale w wielu hodowlach pary lub grupy złożone z samca i kilku samic żyją zgodnie. W niektórych dochodzi do stałych konfliktów i wzajemnego gryzienia się. Szczególnie samce bywają agresywne względem siebie i dlatego należy unikać trzymania dwóch samców w jednym terrarium. W przypadku zaobserwowania zachowań agresywnych scynki należy rozdzielić do oddzielnych terrariów.

Rozmnażanie

Scynki hodowane w terrariach pochodzą w większości z hodowli, import z Australii jest całkowicie zakazany. Zwykle nie ma więc potrzeby aklimatyzacji ich do odwróconych pór roku panujących w Europie w stosunku do cyklu rocznego półkuli południowej. Osobniki trzymane w warunkach stałych przez cały rok (bez zimowania) mogą jednak zachować naturalny cykl roczny tzn. przystępować do godów w czasie gdy w Australii panuje wiosna, a w Europie jesień. Aby ten cykl odwrócić należy stosować przynajmniej płytkie zimowanie. Zimowanie najlepiej rozpocząć w styczniu, stopniowo w ciągu dwóch tygodni skraca się długość dnia w terrarium, lampy grzewcze włącza się na 1-2 godziny dziennie, aż zaprzestaje się ich zapalania. Wraz ze skracaniem dnia zaprzestaje się karmienia zwierząt. Jaszczurki bardzo rzadko opuszczają wówczas kryjówkę. Zimowanie przeprowadza się w plastikowych pojemnikach – skrzynkach (ok. 50×40 cm) z siatką wypełnionych kilkucentymetrową warstwą suchych trocin i z umieszczonym wewnątrz kawałkiem kory oraz pojemniczkiem z wodą w temperaturze 13-16°C . Kilka razy w tygodniu sprawdzamy skrzynki, zwierzęta które w ciągu pierwszego tygodnia nie zakopią się w trocinach zabieramy do normalnego terrarium. Samce zimuje się ok. 5 tygodni, samice 10-14 tygodni. Zwierzęta przenosi się do stałego terrarium i stopniowo zwiększa temperaturę i długość dnia. Po ok. tygodniu od momentu powrotu do stałej temperatury samicę przenosi się do terrarium samca (o ile są trzymane oddzielnie). Kopulacja może odbywać się kilka razy dziennie, zwierzęta oddzielamy po kilku tygodniach, gdy zaczynają się gryźć. Osobniki zgodne mogą stale pozostawać razem. Opisana powyżej metoda zimowania nie jest stosowana przez wszystkich hodowców. Niektórzy stosują znacznie płytszą przerwę w aktywności (pozostawienie zwierząt w stałym terrarium, skrócenie dnia i obniżenie temperatury do 17-20°C przez okres kilku tygodni), w celu synchronizacji cyklów reprodukcyjnych wskazane jest jednak zastosowanie krótszego zimowania dla samców niż dla samic. Niektórzy hodowcy uważają, że czasowe rozdzielenie pary na okres zimowania może sprzyjać później skuteczniejszym godom. W warunkach naturalnych samce w okresie godowym aktywnie poszukują samic, które zwykle pozostają na swoich niewielkich areałach osobniczych. Wędrujące samce stają się w tym okresie bardziej narażone na ataki drapieżników, wiele z nich ginie także pod kołami samochodów. Areał osobniczy samca pokrywa się z areałami 5-6 samic. Samiec patroluje ten teren i przegania wszelkie inne samce. Samica w ciąży dużo czasu spędza na wygrzewaniu się, ma też większy apetyt, stopniowo staje się coraz bardziej gruba, walcowata, porusza się wolniej, masa ciała może przed porodem podwoić się. Samica w ciąży z 10 młodymi waży ok. 800 g (normalnie ok. 400 g). Bardzo ważne jest właściwe żywienie samicy i dodawanie do posiłków wapnia – jest to jeden z warunków urodzenia zdrowych młodych. Prawdopodobnie samica jest zdolna do przetrzymywania nasienia samca co najmniej do kolejnego sezonu rozrodczego, do tej pory udokumentowano jeden taki przypadek, jednak dalsza hodowla powinna odpowiedzieć na pytanie czy możliwe jest dłuższe utrzymywanie się nasienia w układzie rozrodczym samicy. W naturze po kopulacji samce pozostają w pobliżu samic przez ok. 25 dni. Samica rodzi młode raz w roku lub raz na dwa lata. Ciąża trwa ok. 100 dni. Młode mają ok. 13-15 cm długości i ważą 10-20 g. Kolejne młode rodzą się w odstępach niekiedy nawet dwóch godzin. Zwykle oddziela się je od matki, ale są pozytywne doświadczenia z pozostawieniem ich w terrarium matki przez pierwszych kilka tygodni. Pierwsze linienie następuje zwykle po kilku godzinach. Pokarm w formie świerszczy i/lub papki z owoców podajemy młodym po 2-3 dniach. Rosną szybko, osiągając w wieku jednego roku długość 35-38 cm i wagę nawet 300g. W przypadku gdy młode gryzą się lub wzajemnie nie dopuszczają się do pokarmu należy je oddzielić. W pierwszym roku życia nie ma potrzeby zimowania młodych. Dojrzałość płciową w naturze osiągają w trzecim roku życia w warunkach hodowli niekiedy wcześniej.

Uwagi

Większość gatunków z rodzaju Tiliqua ma opinię gatunków łatwych i przyjaznych człowiekowi, idealnych jako tzw. pet lizard. Trzeba jednak podkreślić, że jak każde zwierzę scynki te wymagają właściwej opieki i wszelkie zaniedbania kończą się problemami ze zdrowiem czy nawet śmiercią zwierzęcia. Są to jaszczurki godne polecenia zwłaszcza dla osób, które chciałyby mieć w domu gady, a nie godzą się na odławianie osobników ze środowiska naturalnego. Ze względu na surowe przepisy obowiązujące w Australii dotyczące wywozu rodzimych gatunków (całkowity zakaz za wyjątkiem zwierząt do celów naukowych) właściwie wszystkie scynki dostępne poza Australią pochodzą z hodowli. Wyjątkiem jest podgatunek Tiliqua scincoides chimaerea oraz pokrewny i podobny do tilikwy scynkowej Tiliqua gigas importowane odpowiednio z Indonezji i Nowej Gwinei. Zwierzęta pochodzące z hodowli są też zwykle w lepszej kondycji zdrowotnej niż pochodzące z odłowu. Tiliqua scincoides łatwo się oswaja, przyjmuje pokarm z ręki, jest gatunkiem ciekawskim i zawsze zainteresowanym tym co dzieje się poza terrarium. Wielkość tego scynka (jest jednym z większych gatunków scynków na świecie), piękny niebieski język, którym bada otoczenie oraz łatwość zapewnienia właściwego pokarmu w warunkach terrarium, a także szybkość oswajania się czynią z Tiliqua scincoides gatunek godny polecenia nawet dla mniej doświadczonych hodowców. Scynk ten jest rozmnażany w wielu hodowlach amatorskich w Europie i USA. Kilkaset osobników przebywa w wielu ogrodach zoologicznych świata. W Polsce w posiadaniu tego gatunku są ogrody zoologiczne w Chorzowie, Wrocławiu i Poznaniu. W Poznaniu uzyskuje się przychówki.

 

Opracowanie
Na podstawie własnych doświadczeń oraz poniżej wymienionej literatury opracował Robert Maślak.

BML (Bundesministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Forsten): Gutachten über Mindestanforderungen an die haltung von Reptilien vom 10.Januar 1997. – Sonderausgabe der DGHT, Rheinbach, 78 S.
Dennert C. (2000): Ein Beitrag zur Ernährung der Blauzungeskinke. In: Hauschild A., Henle K., Hitz R., Shea G., Werning H.: Blauzungeskinke. Beiträge zu Tiliqua and Cyclodomorphus. S. 58-67. Natur und Tier – Verlag.
Hitz R., Ziegler T. (2000): Zur Geschlechtunterscheidung bei Blauzungeskinken (Sauria: Scincidae: Tiliqua). In: Hauschild A., Henle K., Hitz R., Shea G., Werning H.: Blauzungeskinke. Beiträge zu Tiliqua and Cyclodomorphus. S.35-44. Natur und Tier – Verlag.
Hoser, R., Simpson N. (1997): Sperm storage in the Eastern Blue-Tongued Skink Tiliqua scincoides. The Bulletin of the Chicago Herpetological Society 32(4): 84. (dostępne: http://www.smuggled.com/easblu1.htm)
Lissone I. (2001): Tiliqua scincoides. James Cook University.
http://www.jcu.edu.au/school/tbiol/zoology/herp/Tiliquascincoides.pdf
Shea G.M. (2000): Der Sunda-Blauzungeskink Tiliqua scincoides chimaerea subsp.nov. In: Hauschild A., Henle K., Hitz R., Shea G., Werning H.: Blauzungeskinke. Beiträge zu Tiliqua and Cyclodomorphus. S.157-160. Natur und Tier – Verlag.
Unverzagt T. (2000): Kontinuierliche Haltung und Fortpflanzung von Tiliqua scincoides scincoides (Hunter, 1790) im Terrarium. In: Hauschild A., Henle K., Hitz R., Shea G., Werning H.: Blauzungeskinke. Beiträge zu Tiliqua and Cyclodomorphus. S.169-176. Natur und Tier – Verlag.

http://www.nafcon.dircon.co.uk/skinks_tiliqua.htm
http://www.embl-heidelberg.de/~uetz/families/Scincidae.html
http://www.mos.gov.pl/1akty_prawne/rozporzadzenia_ms/03.99.916.shtml

http://www.nafcon.dircon.co.uk/skinks_tiliqua.htm

Liczba wyświetleń: 20940