Basiliscus plumifrons – bazyliszek płatkogłowy

Nazewnictwo

Nazwa polska: Bazyliszek płatkogłowy

Nazwa angielska: The plumed basilisk, Green basilisk, Double crested basilisk, Jesus Christ Lizard

Nazwa niemiecka: Der Stirnlappenbasilisk

Nazwa czeska: Bazilišek zelený

Wielkość

Maksymalna długość ciała bazyliszka płatkogłowego (Basiliscus plumifrons Cope, 1876) to 92 cm, zwykle dorasta jednak do 75-80 cm długości.

Długość życia

Śmiertelność w warunkach naturalnych jest duża, szczególnie młodych, które są ofiarą wielu gatunków zwierząt. W przypadku Basiliscus plumifrons około 2% osobników żyje dłużej niż 2 lata. Dotychczas znany z literatury maksymalny wiek tego gatunku w terrarium wynosił 6 lat. Doniesienie z 1999 roku mówi o odłowionym dorosłym osobniku, który w terrarium przeżył jeszcze ponad 15 lat.

Wygląd

Podstawowa barwa ciała zielona, u niektórych osobników zielono-niebieska. Wzdłuż ciała biało-żółte lub niebieskawe plamki ułożone najczęściej w jeden lub dwa pasma na każdym boku ciała. Na grzebieniu grzbietowym występuje zwykle 3-5 czarnych, podłużnych pasów. Świeżo wylęgłe młode są brązowe lub oliwkowozielone z kilkoma ciemnymi, poprzecznymi pasami na grzbiecie i ogonie. Spód ciała jest jasnozielony. Dorosłe samce posiadają grzebienie na grzbiecie i na ogonie. Jego wysokość w środkowej części grzbietu równa jest w przybliżeniu średnicy ciała. Samce posiadają na głowie dwuczęściowy, lekko zaokrąglony płatek. U młodych i samic płatek na głowie jest mały i ma kształt trójkąta.

Występowanie

Na stosunkowo niewielkim obszarze Ameryki Środkowej rozciągającym się od wschodniej części Hondurasu przez Nikaraguę, Kostarykę do Panamy.

Cechy szczególne

Bazyliszki w momencie zagrożenia mają zdolność biegania na dwóch tylnych kończynach zarówno po lądzie jak i po wodzie. Odpowiednia budowa łusek na tylnych brzegach palcach powoduje opór w czasie uderzania o powierzchnię wody. Podmuch powietrza pod stopą formuje się w kształt kieszonki, która zapobiega stykaniu się z wodą. Ta właściwość przyczyniła się nawet do nadawania bazyliszkom lokalnej nazwy: jaszczurka Jezusa Chrystusa. W warunkach terrarium taki bieg na dwóch kończynach możliwy jest to zaobserwowania tylko w bardzo dużych terrariach.

Aktywność

Dzień. W nocy jest czujny i bardzo łatwo się budzi.

Biotop

Żyje w środowisku wilgotnego lasu deszczowego na wysokości do 250 m n.p.m. Wybiera miejsca w pobliżu wody. Często jedna para tego gatunku zasiedla jedno duże, obrośnięte lianami, bromeliami i storczykami, drzewo rosnące na brzegu rzeki. Dystans ucieczki wynosi 4-10 m. Na miejsce noclegu gatunek ten wybiera zwykle stale tę samą gałąź wiszącą nad powierzchnią wody.

Terrarium

Wilgotne i silnie zarośnięte roślinnością. Jako podłoże poleca się mieszanki ziemi ogrodowej, torfu i mchu. Konieczny basen z wodą. Bazyliszki ze względu na swoją wielkość i usposobienie potrzebują bardzo obszernego terrarium, które praktycznie nigdy nie jest za duże. Wysokość terrarium dla tych nadrzewnych zwierząt ma duże znaczenie. Szczególnie korzystna byłaby szklarnia z tropikalnym, wilgotnym mikroklimatem, silnie zarośnięta i zaopatrzona w duży basen. Ze względu na zdolności wspinania się bazyliszków w terrarium powinny być gałęzie, liczne i dość odporne rośliny (np. Philodendron, Monstera, Maranta, Scindapsus, Ficus, Bromeliaceae). Ściany można pokryć korkiem, korą. Żywe rośliny wpływają korzystnie na mikroklimat terrarium, przyczyniając się do zwiększania wilgotności powietrza. Nie powinno zabraknąć ciemnych kątów i gęstej roślinności, gdzie bazyliszki mogą się ukryć. Duży i łatwy do czyszczenia basen jest konieczny. Woda służy bazyliszkom do picia, pływania, oddawania odchodów. Basenu nie należy ogrzewać grzałkami akwarystycznymi, ogrzewanie, jeżeli jest konieczne należy umieścić pod basenem. Jako podłoże w terrarium poleca się mieszanki ziemi ogrodowej, torfu i mchu.

Wielkość terrarium

Bazyliszki ze względu na swoją wielkość i usposobienie potrzebują bardzo obszernego terrarium, które praktycznie nigdy nie jest za duże. Jes (1994) proponuje wymiary: 90/90/120 cm dla samca i trzech samic, Köhler (1999): 150/80/180 cm, Kober (1998): 170/80/115 cm, autor niniejszego opracowania hoduje swoje bazyliszki w terrarium o wymiarach 100/45/150 cm.

Oświetlenie

Cykl 12-14 godzinny, regularne naświetlanie UV wpływa pozytywnie na żywotność, barwę i rozmnażanie. Poleca się stosowanie żarówki Osram-Ultravitalux (300 W), naświetlanie codziennie po 20 minut z odległości 1m.

Temperatura

W dzień od 28 do 30°C, a pod promiennikiem ciepła temperatura może dochodzić nawet do 40°C, nocą koło 22-25°C, wody natomiast 24-28°C.

Wilgotność

Wilgotność powietrza w dzień 70-90%, w nocy 90-100%. W czasie pory deszczowej (od maja do listopada) wskazane jest spryskiwać terrarium 2-3 razy dziennie, przez pozostałą część roku 3-4 razy w tygodniu. U dorastających młodych wskazana jest modyfikacja wilgotności (bardziej suche warunki) w celu zapobiegania zbyt wczesnemu składaniu jaj.

Żywienie

W naturze, w żołądkach bazyliszków badanych w latach siedemdziesiątych znaleziono około 70 gatunków stawonogów, ponadto mięczaki, jaszczurki, ryby, żaby, a nawet nietoperza. U większości dorosłych stwierdzono szczątki pokarmu roślinnego w postaci nasion, owoców i liści. W hodowli zjada praktycznie wszystko co żywe i możliwe do połknięcia chociaż poszczególne osobniki mają indywidualne upodobania. Bazyliszek zielony znany jest ze swoich zdolności łowienia ryb, w warunkach terrarium nie wolno jednak tych zdolności przeceniać i zbiornik w którym umieszczamy żywe ryby nie powinien być zbyt duży. Pokarm roślinny (owoce, kwiaty, nasiona) stanowi uzupełnienie diety, przede wszystkim dorosłych bazyliszków. Bazyliszki nie są aktywnymi myśliwymi; zwykle nieruchomo obserwują otoczenie i atakują dopiero w momencie pojawienia się zdobyczy. Często po złapaniu zdobyczy wracają na swoje stanowisko obserwacyjne i dopiero tam spożywają ofiarę. W hodowli jedzą m.in. świerszcze, szarańczę, mole woskowe, Zophobas (tzw. drewniaki), mączniki (stosować ostrożnie ze względu na możliwość zaczopowania jelit przez osłonki chitynowe i otłuszczenie), dżdżownice, młode osobniki zjadają także muchy. Dodatkowo 2-3 razy w tygodniu powinno podawać się mieszankę owoców (banany, gruszki, melony, maliny, jabłka, śliwki, winogrona i inne), warzyw(tarta marchew, ogrodowe zioła), kwiaty. Ponadto dietę należy wzbogacać w kręgowce, mogą to być noworodki mysie, żaby, ryby. Spożywanie różnych typów pokarmów ma bardzo indywidualny charakter. Niekiedy pomaga jednorazowe karmienie „na siłę”, dorosły samiec po takim podaniu noworodka mysiego rozpoczął samodzielne jedzenie tego typu pokarmu. Bazyliszki wszystkich gatunków mają duże zapotrzebowanie na wodę. Piją ją codziennie albo z basenu, albo krople spływające ze zroszonych roślin. Dorosłe bazyliszki należy karmić 4-5 razy w tygodniu. Przy karmieniu codziennym istnieje ryzyko otyłości. Młode karmi się codziennie. Niezwykle ważny jest dodatek witamin i wapnia. Z witaminami trzeba jednak uważać, przedawkowanie witaminy A i D może być tak samo groźne jak ich brak. Różni autorzy polecają od 50 do 3 000 jednostek międzynarodowych (I.E.) wit. D₃ na kg wagi ciała na tydzień. Kohler poleca się m.in. preparaty Multimuslin, Multibionta, Crescovit. Szczególnie niebezpieczny jest niedobór wapnia, powoduje on śmierć zwłaszcza u młodych i ciężarnych samic. Proponuje się stosowanie jednocześnie dwóch sposobów jego podawania: posypywanie pokarmu (w tym obtaczanie owadów) oraz karmienie owadów przed podaniem bazyliszkom pokarmem szczególnie bogatym w wapń i witaminy (można robić mieszanki – pasty składające się z warzyw, mięsa oraz w dużej części wapnia i witamin i podawanie tego owadom). W ciągu dwóch dni karmienia owadów odpowiednią mieszanką proporcja wapń-fosfor może zmienić z niekorzystnej 0,1-1 (taka proporcja jest zwykle w ciele świerszczy) na korzystną 1,5:1. Przy prawidłowym „zasilaniu” zwierząt witaminami i wapniem możliwe jest utrzymywanie ich w dobrej kondycji.

Dymorfizm płciowy

U dorosłych bezproblemowe. U samców grzebienie i duże płatki na głowie, a ponadto rozszerzona nasada ogona, gdzie mieści się narząd kopulacyjny, hemipenes. U młodych do 6-7 miesięcy brak dymorfizmu płciowego.

Rozmnażanie

Regularne w terrarium. Rozród odbywa się cały rok, najczęściej przypada jednak na miesiące od lutego do września. W czasie godów samce szczególnie często kiwają głowami. Niekiedy kopulacja następuje bardzo szybko, bez wstępnych prób podejmowanych przez samca. W czasie kopulacji samiec przytrzymuje samicę pyskiem w okolicy szyi, sam akt trwa tylko 20-60 sekund. Skuteczna, pojedyncza kopulacja wystarcza na zapłodnienie kilku kolejnych złożeń jaj. Samica ma bowiem zdolność gromadzenia nasienia (zjawisko amphigonia retardata). Okres od kopulacji do złożenia jaj jest bardzo różny i wynosi od 10 do 65 dni. Zwykle jest to 40-45 dni. Być może jego wydłużenie wiąże się ze zdolnością samicy do przetrzymywania nasienia. Przez cały okres ciąży samica przyjmuje pokarm. W tym czasie trzeba szczególnie uważać na podawanie witamin i wapnia. Samica w czasie ciąży często staje się agresywna względem innych osobników. W ciągu sezonu samica składa jaja 3-5 razy, wyjątkowo 6-7 razy. Między poszczególnymi zniesieniami upływa 45-65 dni, ale notowano przypadki gdy upłynęło zaledwie 9 dni. Na miejsce złożenia samice wybierają często wilgotną ziemię w podłożu lub w doniczkach zawieszonych wysoko w terrarium. W dużych terrariach znalezienie jaj nie jest proste, dlatego poleca się wcześniej wstawić duży pojemnik z lekko wilgotnym piaskiem w ciemny kąt terrarium, a samica z dużym prawdopodobieństwem wybierze go do złożenia jaj. Większość samic składa jaja przed południem i w nocy. Początkowo samica podejmuje próby wygrzebania norki w różnych miejscach terrarium. Poszukiwania odpowiedniego miejsca trwają zwykle 2-3 dni. Samica składa kolejne jaja w odstępach około 5 sekund. Samica zagrzebuje norkę. Cała operacja trwa zwykle 2-3 godziny. Samica składa jednorazowo 4-17 jaj, młode samice zwykle tylko 4-8 jaj. Jaja po złożeniu mają 20-24 mm długości i 12-15 mm szerokości, ważą 2,2-4 g. Wielkość samicy nie wpływa na wielkość jaj a jedynie na ich liczbę. W trakcie inkubacji jaj zwiększają objętość, tak, że przed wykluciem mierzą 24-34 mm długości, 19-25 mm szerokości, ważą 4,8-13 g. Długość inkubacji przy 24-25°C wynosi 90-105 dni, przy 27-28°C wynosi 65-75 dni, a przy 29-30°C sięga 55-65 dni. Trwające ponad tydzień poszukiwanie miejsca do złożenia jaj jest patologiczne i prowadzi do śmierci samicy z powodu zatrzymania jaj. W takiej sytuacji, jeżeli występują jeszcze dodatkowe objawy tego schorzenia należy podać oksytocynę i wapń. Zatrzymanie jaj jest najczęstszą przyczyną śmierci samic w terrarium. Szczególnie samice, które zbyt wcześnie przystąpiły do godów cierpią na zatrzymanie jaj kończące się najczęściej śmiercią. W przypadku nieskuteczności oksytocyny pozostaje w ostateczności zabieg chirurgiczny. Pojedyncze jaja rozrzucone po terrarium też mogą świadczyć o tym schorzeniu. Wówczas trzeba wykonać badania czy pojedyncze jaja nie pozostały w jajowodach. Złożone jaja należy przenieść do inkubatora. Jako substrat do inkubacji można stosować vermiculit, perlit, torf lub mieszankę torfu i piasku. Jaja w połowie powinny być zakopane w lekko wilgotnym substracie i nie należy ich odwracać w czasie całego okresu inkubacji. Temperatura inkubacji powinna być stała i utrzymywać się na poziomie 27-30°C, wilgotność 90-100%. Temperatura powyżej 30°C prowadzi w ciągu kilku dni do obumarcia embrionów. Wielu hodowców poleca zmniejszać wilgotność substratu w miarę inkubacji tak, aby przed wylęgiem wynosiła ok. 60%. Infekcje grzybowe zdarzają się zwykle w jajach uszkodzonych i obumarłych. W przypadku ataku grzybów na zdrowe jaja poleca się stosowanie środków przeciwgrzybiczych stosowanych w leczeniu grzybic u ludzi, (np. kremów Canesten lub Exoderil). Jaja martwe są żółte lub zielonkawe. Inkubowane jaja należy codziennie kontrolować i w razie potrzeby izolować szybko „podejrzane” jaja aby uniknąć rozprzestrzeniania się infekcji. W trakcie inkubacji jaja stają się brązowawe i zwiększają swoją objętość wskutek wchłaniania wody z substratu. Przy prawidłowej technice inkubacji i zapłodnionych jajach procent wylęgłych młodych jest u bazyliszków wysoki i sięga 80-100%.

Najważniejsze dla uzyskania sukcesu w rozrodzie jest:

optymalne karmienie rodziców (szczególnie uwzględnienie witamin i wapnia)
odpowiednie miejsce inkubacji (profilaktyka zatrzymania jaj)
dobre warunki inkubacji (w szczególności nie za wysoka wilgotność substratu)

Młode rozrywają osłonkę jaja za pomocą zęba jajowego, po wystawieniu głowy zwykle tkwią w tej pozycji przez kilka godzin. Po wydostaniu się z jaja resztki woreczka żółciowego wystają z brzucha jeszcze zwykle przez 1-2 dni. Jeżeli znaczna część woreczka pozostaje na zewnątrz (2-6 mm) młode przez pierwsze dni powinny przebywać w sterylnym terrarium wyłożonym wilgotnym papierem w temperaturze inkubacji jaj. Kiedy resztki zanikną można je przenieść do terrarium dla młodych. W przypadku wahań w temperaturze inkubacji jaj lub genetycznych wad rodziców znaczna część młodych może mieć pokrzywione kręgosłupy lub inne zniekształcenia. Młode mają 95-135 mm długości (bez ogona 35-42 mm) i ważą 1,7-3,2 g. Pierwsze linienie ma miejsce dopiero w wieku 6-8 tygodni. Po 6 miesiącach sięgają zwykle 28-42 cm (średnio 32 cm) przy wadze 19-60 g (średnio 45 g). W wieku 5-6 miesięcy można rozpoznać płeć młodych.U samców zaczynają rosnąć płatki na głowie, rozszerzenie nasady ogona gdzie mieści się hemipenes staje się wyraźniej widoczne. Do wychowu grupy młodych poleca się terrarium o wymiarach 100/60/100 cm. Warunki powinny być takie same jak w terrarium dla dorosłych. Ważne jest utrzymywanie odpowiedniej wilgotności (70-100%), codzienne zraszanie i duży basen. Młode przyjmują pokarm często już dzień po wylęgu. Należy podawać odpowiednie do ich wielkości owady. Przez pierwsze pół roku młode mogą przebywać w grupie rodzeństwa, ale czasami trzeba oddzielać osobniki słabsze, zdominowane przez inne. Są one często mniejsze, mają objawy krzywicy. Po umieszczeniu ich w oddzielnym terrarium należy rozpocząć intensywne karmienie i dostarczanie zwiększonej ilości witamin i wapnia. Po ujawnieniu się cech dymorfizmu płciowego (w wieku 4-6 miesięcy należy oddzielić samce i samice, aby uniknąć zbyt wczesnego godowania. Powszechnym zjawiskiem w hodowli jest śmierć samic z powodu częstych, kolejno następujących ciąż, wskutek czego występuje wyczerpanie organizmu, nawet pomimo podawania znacznych ilości wapnia i witamin. Należy wziąć pod uwagę okresowego oddzielania samca od samic. W hodowli znane są przypadki przystępowania do godów osobników nawet 9-miesięcznych. Zbyt wczesne zajście w ciążę prowadzi u samic do zatrzymania jaj, zahamowania wzrostu i wyczerpania. Samice powinny przystępować do rozrodu w najwcześniej w wieku 12, a jeszcze lepiej 15 miesięcy. Duży problem z tym związany polega na tym, że wiele samic również bez kontaktu z samcami zachodzi w ciążę w młodym wieku (8-11 miesięcy) i składa oczywiście niezapłodnione jaja. Znaczna część tych samic cierpi na zatrzymanie jaj i ginie. Pierwsze doświadczenia w celu zapobiegania takiej sytuacji wskazują, że w krytycznym okresie, czyli między 6 a 12 miesiącem życia samice należy hodować w znacznie suchszym środowisku (mały pojemnik z wodą, rzadkie i niewielkie spryskiwanie terrarium). Prawdopodobnie może to zapobiegać składaniu jaj, ponieważ w naturze okres godowy jest mocno skorelowany z porą deszczową. Młode linieją pierwszy raz w wieku 4-6 tygodni, a cały proces może trwać nawet 3 tygodnie. Młode linieją 3-5 razy, dorosłe 1-2 razy w roku.

Uwagi

Gatunek płochliwy, nie należy brać go na ręce. Nie można hodować kilku samców w jednym terrarium. Samiec niedominujący stopniowo traci barwy, staje się ciemniejszy, coraz mniej je, przebywa na dnie terrarium, aż w końcu ginie. Natomiast na jednego samca może przypadać 2-3 samice. W żadnym wypadku nie należy umieszczać młodych z dorosłymi, te pierwsze zostaną użyte przez dorosłe jako pokarm. Większa liczba samic jest korzystna z tego powodu, że duże potrzeby seksualne samca rozkładają się wtedy na wiele samic. Gatunek dość łatwy w hodowli przy zapewnieniu odpowiednich warunków. Największym problemem jest zapewnienie odpowiedniej przestrzeni oraz zapobieganiu zbyt wczesnemu i zbyt częstemu składaniu jaj przez samice, co prowadzi łatwo do ich wyczerpania i śmierci.

Opracowanie i źródła informacji
Opracował dr Robert Maślak na podstawie własnych doświadczeń oraz literatury:
Bech R., Kaden U. (1990): Echsen. Urania Verlag.
Jes H. (1994): Echsen als Terrarientiere. Gräfe und Unzer Verlag.
Kober I. (1998): Stirnlappenbasilisken in Terrarium. Elaphe 6/3: 9-14. Köhler G. (1999): Basilisken, Helmleguane, Kronenbasilisken. Herpeton, wydanie II.
Vosjoli P. (1992): Green Water Dragons, Saifin Lizards and Basilisks. Advanced Vivarium System.
Pough F.H., Andrews R.M., Cadle J.E., Crump M.L., Savitzky A.H., Wells K.D. (2001): Herpetology. Prentice Hall.

Liczba wyświetleń: 31309