Loading...
Góry nie są odizolowane od nizin, zmiany środowiskowe zachodzą tu stopniowo wraz ze wzrostem wysokości, by w końcu wytworzyć specyficzny klimat wysokogórski. Klimat taki charakteryzuje się przede wszystkim obniżoną zawartością tlenu, niższym ciśnieniem atmosferycznym, znacznie niższymi temperaturami średnimi oraz częstszymi i silniejszymi wiatrami, dłużej utrzymującą się pokrywą śnieżną, etc.
Na owady, które są zwierzętami zmiennocieplnymi największy wpływ mają warunki termiczne, co objawia się np. tym, iż ten sam gatunek na nizinach daje dwa pokolenia rocznie, a w górach tylko jedno. Wraz ze wzrostem wysokości spada liczba występujących gatunków, szczególnie o przeobrażeniu niezupełnym (wymagają więcej ciepła).
Wpływ wiatrów powoduje, iż w górach o można znaleźć więcej gatunków bezskrzydłych niż na nizinach.
Owady spotkać można nawet na wysokości 6000 metrów, jednak nie znaczy, to że żyją one na tej wysokości stale – dzięki pionowym ruchom powietrza (wiatrom konwekcyjnym) owady mogą być wznoszone na takie wysokości (i przez jakiś czas na nich przybywać), na których normalnie nie potrafią się rozwijać i utrzymać.
Innym czynnikiem powodującym zmiany w składzie gatunkowym owadów adaptacja do siedlisk lub do określonych gatunków roślin (pokarmowa), występujących tylko w górach.
Niestety, poza Alpami i Karpatami, entomofauna gór wysokich jest słabo poznana.
W niższych położeniach występują gatunki nizinne, wyżej dostrzega się zmiany ilościowe, brak niektórych gatunków i dopiero w wysokich położeniach pojawiają się taksony typowo górskie. Gatunki nizinne w Tatrach czy Alpach dochodzą nawet do 2000 m; europejskie gatunki występujące na nizinach i pogórzu spotyka się na wysokości nawet 3000 m w górach Środkowej Afryki.
Bardzo ciekawymi i specyficznymi grupami są owady naśnieżne oraz jaskiniowe, zostaną one omówione poniżej.
Powyżej granicy wiecznych śniegów żyją skoczogonki (Collembola) z rodzaju Isotoma. I. saltans osiąga 2,5 mm długości i jest zwykle czarny. Występują zazwyczaj w dużych ilościach, porusza się szybko. Pojawia się dopiero na śniegu, na lodzie nie spotyka się go – gdyż utrzymuje się w chodnikach wyżłobionych w lodzie. Stwierdzano również gatunki z rodzajów Onychiurus i Hypogastrura, a także Entomobrya nivalis i Podura aquatica.
Na powierzchni jednego metra kwadratowego śniegu stwierdzano zagęszczenie osiągające 2000 osobników.
W warunkach swobodnego wyboru owady te dążą do niskich temperatur , z reguły jednak wyższych od 0oC.
Larwy jętek znajdują dobre warunki rozwoju w górskich potokach. W Tatrach pospolita jest Echyonurus venosus. Postatcie dorosłe występują od połowy maja do końca września.
Ważki zalatują z wiatrem na wysokość do 2000 metrów. Ich larwy rozwijają się w położonych niżej (ok. 1000 m) jeziorach, stawach i mokradłach, np. szablak Sympetrum flaveolum w Tatrach. Typową górską ważką jest będąca reliktem polodowcowym Samotochlora alpestris.
W potokach żyją larwy widelnic, z rodzajów widelnica Perla, szczetnica Chloroperla i widłogon Prelodes prowadzące drapieżny tryb życia.
Typowo wysokogórskimi owadami są przedstawiciele Notoptera. Odkryto je stosunkowo niedawno w górach Ameryki Północnej. W 1913 roku odnalazł je Kanadyjczyk Walker w Albercie i nazwał Grylloblatta campodeiformis. Nazwa ta sugeruje podobieństwo do świerszczy, karaczanów i widłogonkow z rodzaju Campodea. Zaliczone zostały do nadrzędu Blattopteriformia, a znane dziś wschodnioazjatyckie i nearktyczne, głównie wysokogórskie gatunki (ok. 20) tworzą jedyną rodzinę tego rzędu Grylloblattidae. Notoptera zaliczane są niekiedy do Orthoptera. Znane od permu.
Są to bezskrzydłe, żółtawe, nieprzekraczające 30 mm długości o bardzo powolnym rozwoju i przeobrażeniu niezupełnym. Odżywiają się drobnymi organizmami i cząstkami roślinnymi. Po kopulacji samice zazwyczaj zjadają samców, a jaja składają w mchu dopiero po upływie roku. Rozwój zarodkowy trwa ok. jednego roku, zaś larwalny nawet pięć lat. Owady te wyróżniają się dużą odpornością na wahania temperatury (od +6 do -16oC). Zamieszkują położenia górskie do górnej granicy lasu.
Licznie w górach reprezentowane są szarańczaki. Północnoamerykański, występujący od Teksasu po Minessotę pasikonik Anabrus simplex dociera do 4000. W czasie masowych pojawów podejmuje on wędrówki na niziny, gdzie czyni wielkie straty w uprawach rolnych. W drugiej połowie XIX w. posuwał się pasami o szerokości 0,5 i długości kilkunastu kilometrów. W czasie wędrówek zdarzają się przypadki kanibalizmu, któremu padają zazwyczaj osobniki słabe. Jeśli owady napotkają na swej drodze rzeki, przebywają je wpław.
W górach całej Europy, Kaukazu oraz środkowej Azji na łakach do wysokości 1500-2000 m występuje ciemnobrunatny z żółtą plamą na każdej pokrywie skorek (Dermaptera) Anechura bipunctata. Żyje pod kamieniami, mierzy do 15 mm. Samica dostarcza pożywienie w postaci rozdrobnionych tkanek roślinnych nie wychodzącym spod kamieni larwom.
Spośród chrząszczy w położeniach górskich licznie reprezentowane są biegacze Carabus, np. w Alpach endemicznie występuje C. auronitens. W Karpatach pośród kosodrzewiny pospolity jest szykoń Pterostichus fossulatus, natomiast po turnie sięgają w Tatrach pokrewne P. blandulus oraz Nebria tatrica.
Do życia w jaskiniach przystosowały się biegacze z rodzaju Trechus. Występują w Europie, ale także na innych kontynentach. W wyniki przystoswań do specyficznych warunków panujących w jaskiniach (brak światła) występuje u nich zanik oczu oraz pigmentu.
W jaskiniach południowej Europy żyje odżywiający się kałem nietoperzy Leptoderus hohenwartii, należy do rodziny omarlicowatych. Ze względu na istotne różnice zaliczany jest również do niedawno wyodrębnionej rodziny Anisotomidae – nie przypominają one pozostałych omarlicowatych m.in. ze wzgl. na kulisty odwłok.
Wyłącznie górską biedronką jest środkowoeuropejski gatunek Brumus oblongus. W górach żyją także Coccinella canalomerata oraz Aphidecta obliterata.
Ciemnobrunatny, pokryty włoskami jelonek Aesalus scaraboides, związany z bukiem, przypomina raczej żukowate niźli swych często okazałych pobratymców, szczególnie rozmiarami – mierzy zaledwie 6 mm – co znalazło wyraz w jego nazwie.
Związane z lasami kózki są licznie reprezentowane w górach przez gatunki występujące również na nizinach (np. żerdzianka krawiec). Typowo górskim chrząszczem jest namiętnie zbierana przez kolekcjonerów, chroniona nadobnica alpejska Rosalia alpina. Spotkać ja można w Tatrach, Pieninach oraz Bieszczadach, związana jest z bukiem.
Niemal wyłącznie na pogórzu i w górach występuje żerdzianka szewc Monochamus sutor, w Polsce pospolita w Beskidach.Na tatrzańskich łąkach spotyka się kwiatomira – Pachyta quadrimaculata.
Spośród stonkowatych do gatunków górskich zaliczają się liczne gatunki z rodzaju zmróżka Cryptocephalus oraz Chrysochloa.
Górskimi przedstawicielami ryjkowcowatych są m.in. opuchlak czarny Ottiorrhynchus niger, alpejski tutkarz Chonostropheus tristrs.
Nad potokami, na ogromnych, sięgających nieraz kilkudziesięciu centymetrów średnicy liściach lepiężnika białego (Petasites albus) żeruje rozpucz – jeden z największych przedstawicieli ryjkowcowatych w Polsce – ten brązowy chrząszcz z usianymi na pokrywach żółtawymi plamami osiąga długość 20 mm.
Obok przedstawionych poprzednio skoczogonków do owadów naśnieżnych należą przedstawiciele wojsiłków z rodziny pośnieżkowatych (Boreidae). Występują głównie w Europie i Ameryce Północnej. Te niewielkie (długości kilku mm) owady mają silnie zredukowane skrzydła, poruszają się za pomocą skoków, żyją wśród mchu. Postacie dorosłe pojawiają się pod koniec października i nie tracą aktywności przez całą zimę. Odżywiają się mchem i szczątkami owadów. Zapłodnienie odbywa się zimą, samice łatwo odróżnić po pokładełku. Z jaj składanych przez całą zimę wiosną legną się larwy. W sierpniu następuje przepoczwarzenie tuż pod powierzchnią ziemi. Do częściej spotykanych przedstawicieli należy Boreus westwoodi.
Również naśnieżny tryb życia prowadzą muchówki z rodzaju pośnieżka Chionea, rodziny kreślowatych Limoniidae. W Europie spotyka się je w Sandynawii oraz Alpach i Tatrach. Kilkumilimetrowe, brązowe, bezskrzydłe owady o bardzo długich nogach wyglądem na pierwszy rzut oka przypominają pajęczaki. Optymalnymi warunkami rozwoju jest dla nich temperatura ok. 0oC oraz wilgotność na poziomie 80-90%. W Alpach i Tatrach żyje Ch. lutescens a w Alpach Ch. alpina.
Błonkowki występują w górach rzadko – spotkać można przedstawicieli m.in. trzepienników Sirex oraz trzmiele Bombus. Na gniazdach tych ostatnich pasożytuje żronka Mutilla europaea. Należy ona do największych środkowoeuropejskich przedstawicieli rodziny Mutillidae, osiąga 16 mm. Długość żądeł samic żronkowatych przekracza nierzadko długość ich ciała, a ukłucia nimi są bardzo bolesne.
Obok chrząszczy w górach najpospolitsze są motyle.
Choć wydają się niedostosowane do warunków górskich motyle zamieszkują nie tylko dolne położenia, ale również wyższe partie gór. Do swych wędrówek, nierzadko na znaczne odległości wykorzystują wiatry.
Przeplatka Melitaea cynthia z rodziny rusałkowatych żyjąca w Alpach oraz Karpatach ukraińskich nie schodzi poniżej 1800 m.
Wiele górówek Erebia z rodziny oczennicowatych Satyridae żyje tylko w górach, np. E. pluto w Alpach żyje na wysokościach powyżej 2000 m, także w Alpach, ale i w Tatrach, Górach Harcu, Wogezach i Sudetach występuje E. epiphron, E. mnesta w Alpach, Tyrolu i Tatrach, E. manto w Alpach i Karpatach na wys. 1600 m, E. pronoe od 1000 m, E. gorge pow. 1800 m na Bałkanach, w Alpach i tatrach, E. lappona spotykano na szczytach alpejskich sięgających do 3000 m.
Z wapiennymi skałami związany jest chroniony w Polsce niepylak apollo Parnassius apollo z rodziny paziowatych Papillionidae; również górskim gatunkiem jest P. mnemosyne – niepylak mnemozyna.
Opracowanie Redan
Liczba wyświetleń: 85
