Król, czy rodzina królewska? Badania genetyczne wskazują na 4 gatunki kobry królewskiej.

W ostatnich latach dzięki badaniom genetycznym udało się opisać wiele gatunków kryptycznych, które pomimo podobnego wyglądu są w rzeczywistości odrębnymi gatunkami. Przykładami takich odkryć są: żółwie matamata, pytony zielone, czy panda mała.

Kobra królewska to ikoniczny gatunek. Zna go każdy, nawet jeśli nie ma zbyt wiele wspólnego z herpetologią, czy terrarystyką. Przyczyniły się do tego strach przed silnym jadem, charakterystyczna poza obronna z rozpostartym kapturem, a także wielkość samego zwierzęcia, którego długość ciała dochodzi do 5,8 m.

Uwagę naukowców przykuła jednak inna cecha kobry, a mianowicie: szeroki zasięg występowania. Szeroki zasięg występowania i bariery geograficzne stwarzają bowiem warunki do powstawania gatunków kryptycznych, które nie różnią się zbytnio od swoich pobratymców, jednak przez wiele lat ewolucji utworzyły odrębny gatunek.

O zawiłościach taksonomicznych w obrębie gatunku jakim jest kobra królewska (Ophiophagus hannah) było wiadomo już przynajmniej od 2021 roku. W tym czasie zespół naukowców Shankar i wsp. (2021) opublikowali pierwsze badania genetyczne wskazujące na istnienie przynajmniej 4 gatunków kryptycznych. Niedawno ten sam zespół opisał i nazwał poszczególne gatunki (Lalremsanga, 2024).

Nowe gatunki

Kobra królewska została podzielona na 4 odrębne gatunki:

• Ophiophagus kaalinga – Nowy gatunek
• Ophiophagus hannah
• Ophiophagus bungarus – Nowa kombinacja
• Ophiophagus salvatana – Nowy gatunek

Występowanie i filogeneza

• Ophiophagus kaalinga – to gatunek z rodzaju Ophiophagus, którego miejsce występowania jest najbardziej wysunięte na zachód ze wszystkich gatunków. Występuje tylko i wyłącznie w Ghatach Zachodnich, słynących ze swojej bioróżnorodności i z wielu endemicznych gatunków. Ponadto jest to gatunek, który jest najbardziej oddalonym geograficznie od pozostałych, oddzielony jest on bowiem suchymi terenami Indii które stanowią dla niego barierę nie do pokonania. Taksonem siostrzanym dla O. kaalinga jest O. hannah.
  

  

• Ophiophagus hannah – pomimo tego, że gatunek ten uległ podziałowi na 4, to nadal O. hannah pozostaje gatunkiem zasiedlającym największą powierzchnię. Jego zasięg występowania obejmuje tereny od wschodniego Pakistanu i Indii u podnóży Himalajów, poprzez Nepal, Bhutan, Bangladesz, południowe Chiny, aż po kraje południowo-wschodniej Azji: Birma (Mjanma), Laos, Wietnam, Kambodża. Południowa granica tego gatunku nie jest jednoznacznie wyznaczona i leży w okolicy przesmyku Kra. W obrębie tego gatunku można wyróżnić odizolowaną populację na wyspach Andamana i Nikobary, a także populację wzdłuż Ghat Wschodnich, populacje z południowych Chin wewnątrz kontynentu oraz kilka (prawdopodobnie artefakty próbek) populacji z Wietnamu i Tajlandii. Jednak badania genetyczne wskazują na zbyt małą różnorodność, by uznać je za osobny gatunek, czy podgatunek.

  

• Ophiophagus bungarus – gatunek ten swoim zasięgiem obejmuje przede wszystkim kraje wyspiarskie. Zaczynając od Tajlandii, na południe od przesmyku Kra, poprzez Malezję, Singapur, Indonezję, Brunei, aż po Filipiny w rejonie Palawan. Brak zróżnicowania na osobne gatunki w przypadku kobry żyjącej na wielu wyspach jest tłumaczone częstym opadaniem i podnoszeniem się wód oceanów w czasach zlodowaceń w plejstocenie. Dawało to możliwość mieszania się osobników zasiedlających obecnie odrębne wyspy.
  

  

• Ophiophagus salvatana – ostatni gatunek jest endemitem wyspy Luzon na Filipinach. Wyspa Luzon podobnie jak Ghaty Zachodnie jest znana z występowania licznych endemitów, nic zatem dziwnego, że kobra królewska z wyspy Luzon dołączyła do tej listy. Korytarze wód otaczające wyspę były najprawdopodobniej zbyt głębokie, by w epoce plejstocenu pozwolić na przepływ genów, między populacjami.
  

  

Nazewnictwo

• Rodzaj: Ophiophagus
  • Nazwa rzędu Ophiophagus wywodzi się od dwóch wyrazów ‘ophis’, czyli wąż i ‘phagos’, czyli pożerać. Odnosi się do częstych obserwacji kobry jedzącej inne węże. Nazwa rodzaju może kojarzyć się także z terminem ofiofagia, czyli żywienie się wężami.
• O. hannah
  • Chociaż sam Cantor osoba, która nadała nazwę pierwszej kobrze królewskiej nie podał skąd wywodzi się nazwa tego gatunku, to według niektórych źródeł epitet 'hannah’ wywodzi się prawdopodobnie od imienia kuzynki Cantor’a Hanny Sarah Wallich.
  • Nowa nazwa angielska: Northern king cobra (Północna kobra królewska)
• O. bungarus
  • Jako, że nie jest to nowo nadana nazwa, a nowa kombinacja pochodzenie tej nazwy również nie jest pewne. Autorzy domyślają się, że epitet 'bungarus’ może odnosić się do morfologii (częściowo nierozłączone łuski podogonowe), albo do zachowania żywienia się innymi wężami, co jest charakterystyczne także dla krajt (rodzaj Bungarus).
  • Nowa nazwa angielska: Sunda king cobra (Sundajska kobra królewska)
• O. kaalinga
  • Epitet 'kaalinga’ wywodzi się z języka kannada używanego w Indiach w rejonie Karnataka. Odnosi się on do ciemnego ubarwienia węży. ‘Kali’/’Kari’ oznacza ciemny/czarny. Nazwa ma także odniesienie do mitologii indyjskiej i jest skrótem od ‘Kaalinga Havu’.
  • Nowa nazwa angielska: Western Ghats king cobra (Królewska kobra Ghat Zachodnich)
• O. salvatana
  • Epitet salvatana wywodzi się z miejscowego języka tagalskiego, w ten sposób nazwane są kobry królewskie występujące na wyspie Luzon na Filipinach
  • Nowa nazwa angielska: Luzon king cobra (Luzońska kobra królewska)

Warto zaznaczyć, że zarówno nazwy angielskie jak ich dosłowne tłumaczenia są dość dalekie od ideału i mają się nijak do binominalnych zasad nazewnictwa linneuszowskiego, stąd też w przyszłości warto wypracować lepsze nazewnictwo.

Wygląd

Rodzaj Ophiophagus posiada kilka cech charakterystycznych wyróżniających go wśród innych węży:

• Posiada parę łusek potylicznych (okcypitalnych).
• Grzbiet pokryty jest jasnymi pasami występującymi u młodych osobników i mogą zanikać u dorosłych.
• Posiada niewielką ilość rzędów łusek w środkowej części ciała (około 15).
• Posiada nietypowy układ łusek podogonowych (subkaudalnych), składający się z serii podzielonych i niepodzielonych łusek.
• Posiada zredukowaną ilość zębów na kości skrzydłowej (ang. pterygoid teeth)
• Posiada rowkowane zęby podniebienne (ang. palantine teeth) i zęby osadzone na kości szczękowej (ang. dentary teeth).
• Posiada stosunkowo dłuższe i bardziej rozwidlone hemipenisy, w porównaniu do innych elapidae.
• Długość ciała dochodząca nawet do 5,6 m (wg niektórych źródeł do 5,8 m).
• Posiada stosunkowo wąską mózgoczaszkę.

Jak rozpoznać gatunek kobry?

Osobniki dorosłe i jasne pasy

W przypadku dorosłych osobników w pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na jasne pasy znajdujące się zazwyczaj na grzbietowej stronie kobry. Ophiophagus hannah posiada szczególnie charakterystyczne ciemne obramowanie wokół tych jasnych pasów, co odróżnia ten gatunek od wszystkich pozostałych i jest łatwą cechą pozwalającą na identyfikację tego gatunku. Dorosłe osobniki O. kaalinga posiadają jasne pasy bez dodatkowych ciemnych obramowań, dodatkowo ich pasy rozszerzają się po bokach. W ten sposób możemy odróżnić już dwa z czterech gatunków kobry królewskiej. O. bungarus dorastając zazwyczaj traci swoje pasy i wtedy wyglądem przypomina O. salvatana. Niemniej u osobników, które tych pasów nie utraciły paski są bardzo wąskie i mało kontrastowe. Są one bardzo słabo widoczne, praktycznie na grubość jednej łuski.

Młode osobniki – jasne i ciemne pasy

Pozostają nam osobniki O. bungarus, które utraciły charakterystyczne pasy stając się dorosłymi osobnikami oraz osobniki z gatunku O. salvatana, u których utrata pasów z wiekiem występuje zawsze. Niestety te dwa gatunki w dorosłym stadium są bardzo ciężkie do odróżnienia. O wiele łatwiej sprawa wygląda u młodych tego gatunku. Młode osobniki O. bungarus posiadają od 57 do 87 jasnych pasów, które swoim kształtem przypominają łuk (są zaokrąglone). Zaś młode osobniki O salvatana posiadają 85-86 jasnych pasów, które są mocno zakrzywione/zgięte. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na ciemne pasy pomiędzy, które są o wiele grubsze u O. bungarus. Zajmują 4-9 łusek, w przeciwieństwie do cienkich, ciemnych pasów u O. salvatana zajmujących tylko 2-3 łuski.

Warto dodać, że od powyższych dwóch gatunków O. kaalinga i O. hannah wyróżnia się posiadaniem znacznie mniejszej ilości jasnych pasów i jest to kolejno 28-48 pasów i 27-48 pasów. Pozwala to na łatwe odróżnienie tych dwóch grup gatunków od siebie w razie wątpliwości.

Ilość zębów w kości skrzydłowej

Jedną z dodatkowych cech pozwalającą odróżnić gatunki np. w przypadku młodych O. kaalinga i O. hannah jest ilość zębów w kości skrzydłowej. O. hannah posiada największą ilość tych zębów w okolicy 18-21 zębów, zaś O. kaalinga posiada 12 zębów. Niestety za pomocą tej cechy nie da się odróżnić dorosłych O. bungarus i O. salvatana, gdyż oba te gatunki posiadają po 11 zębów na kości skrzydłowej. Poniżej przedstawiamy wszystkie cechy diagnostyczne dla poszczególnych gatunków.

Wszystkie cechy charakterystyczne

Dlaczego jest to ważne?

Skoro jednak gatunki te z wyglądu niewiele różnią się od siebie, można zadać sobie pytanie dlaczego jest to w ogóle tak ważne? W przypadku kobry główne powody są dwa: jadowitość i ochrona gatunku.

Jadowitość

O innej sile jadu kobry królewskiej w poszczególnych państwach pisał już Tan i wsp. (2020). Według tych badań kobry królewskie z Chin były bardziej jadowite (LD50 0,5μg/g) niż osobniki z Malezji i Tajlandii (LD50 1μg/g). Umiejętność odróżnienia poszczególnych gatunków i podanie odpowiedniej surowicy jest kluczowe dla zdrowia ludzi. Stąd też poznanie gatunków, poznanie ich granic występowania oraz umiejętność ich rozpoznania mogą okazać się kluczowe dla miejscowej ludności.

Ochrona gatunku

Kobra królewska to gatunek, który uważany był dotychczas za gatunek zagrożony wyginięciem (VU) według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Został on również wpisany na listę CITES (załącznik II). W przypadku aktualnego podziału na 4 osobne gatunki należy ponownie zrewidować, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków endemicznych, w tym wypadku: O. kaalinga i O. salvatana. Trzeba również zidentyfikować zagrożenia z jakimi borykają się poszczególne populacje. Dość oczywistym powinno być, że mniejszy zasięg występowania negatywnie wpłynie na ochronę tych 4 gatunków.

Dalsze badania

Shankar i wsp. (2021) w swoich badaniach zwrócił uwagę na pewien rejon wysp na Filipinach, który charakteryzuje się występowaniem innych gatunków na każdej z grup wysp. Tak zwane plejstoceńskie kompleksy wysp na Filipinach (ang. Pleistocene Aggregate Island Complex, PAIC) to grupy wysp, które według badania Khalighifar i wsp. (2021) posiadają różne gatunki zwierząt, w szczególności żab z rodzaju Platymantis. Tym samym Shankar i wsp. (2021) zaznaczył kilka miejsc, które nie były objęte badaniami genetycznymi, a na których jego zdaniem istnieje wyższe prawdopodobieństwo znalezienie odrębnych gatunków kobry królewskiej. Są to grupy wysp Panay-Negros, wyspa Mindaro oraz populacje kobry na wyspie Sulawesi.

Kilka dni po publikacji wyników badania Lalremsanga i wsp. (2024) pojawiła się strona „King Cobra Initiative Philippines”, na której można zgłaszać obserwacje kobry królewskiej na Filipinach. Celem tej strony jest jeszcze lepsze poznanie zasięgu występowania poszczególnych gatunków z rodzaju Ophiophagus.

Literatura:

• Lalremsanga, H. T. et al. Taxonomic revision of the king cobra Ophiophagus hannah (Cantor, 1836) species complex (Reptilia: Serpentes: Elapidae), with the description of two new species. European Journal of Taxonomy (2024). https://doi.org/10.5852/ejt.2024.961.2681
• Shankar, G. et al. King or royal family? Testing for species boundaries in the King Cobra, Ophiophagus hannah (Cantor, 1836), using morphology and multilocus DNA analyses. Molecular Phylogenetics and Evolution 165, 107300 (2021). https://doi.org/10.1016/j.ympev.2021.107300
• Tan, K. Y. et al. Geographical variations in king cobra (Ophiophagus hannah) venom from Thailand, Malaysia, Indonesia and China: On venom lethality, antivenom immunoreactivity and in vivo neutralization. Acta Tropica 203, 105311 (2020). https://doi.org/10.1016/j.actatropica.2019.105311
• Mikhail F. Bagaturov, Fakhar-i-Abbas Dr, Lariab Zahra Faiz, & Tanveer Akhtar. First sighting and occurrence record of King cobra (Ophiophagus hannah) in Pakistan. Herpetology Notes 10, 349–350 (2017).
• Khalighifar, A., Brown, R. M., Goyes Vallejos, J. & Peterson, A. T. Deep learning improves acoustic biodiversity monitoring and new candidate forest frog species identification (genus Platymantis) in the Philippines. Biodivers Conserv 30, 643–657 (2021).

Liczba wyświetleń: 235