Amphibia – płazy

PŁAZY (Amphibia) → Najmniej liczna gromada wśród kręgowców (Vertebrata).

Płazy to gromada kręgowców obejmująca 3 rzędy:

• Płazy bezogonowe (Anura) – rząd o skróconym, krępym i szerokim tułowiu, pozbawionym ogona. Rząd obejmuje 24 rodziny z ok. 380 gatunkami. Wszyscy przedstawiciele rzędu posiadają dwie pary dobrze wykształconych kończyn, z których tylne są przeważnie dłuższe i lepiej umięśnione. Dorosłe płazy bezogonowe są mięsożerne, żywią się głównie owadami, pierścienicami, mięczakami, a większe gatunki polują również na drobne kręgowce. Żyją w różnych środowiskach, prowadząc tryb życia wodny, wodno-lądowy, naziemny lub nadrzewny. Zamieszkują też wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy, choć większość gatunków żyje w wilgotnych, tropikalnych rejonach między zwrotnikami.
• Płazy beznogie (Gymnophiona), rząd o wydłużonym, robakowatym ciele, prowadzących podziemny, ryjący i niezwykle skryty tryb życia. Obejmuje 6 rodzajów z ok. 160 gatunkami. Płazy beznogie charakteryzują się zupełnym brakiem pasów kończyn i ogona. Biologia płazów beznogich jest słabo poznana. Żywią się dżdżownicami, owadami, zwłaszcza termitami, większe gatunki prawdopodobnie również drobnymi kręgowcami. Osiągają od 10 do 150 cm długości.
• Płazy ogoniaste (Caudata), rząd o ciele wydłużonym, z ogonem spłaszczonym bocznie u gatunków o wodnym trybie życia i owalnym w przekroju u gatunków lądowych. Obejmuje 9 rodzin z ok. 400 gatunkami. U większości występują dwie pary kończyn, prawie jednakowej długości, stosunkowo niewielkich i słabo umięśnionych. Większość zamieszkuje wodne lub wilgotne środowiska, prowadząc naziemny tryb życia, nieliczne żyją w jaskiniach lub na drzewach. Są drapieżnikami, żywią się głównie bezkręgowcami, duże gatunki polują również na drobne kręgowce. Występują głównie w klimacie umiarkowanym półkuli północnej, nieliczne żyją w Ameryce Środkowej i Południowej. Osiągają od 3 do 180 cm długości.

Wiele gatunków płazów ogoniastych jest obecnie zagrożonych wymarciem, głównie na skutek zmian środowiska.

Ciało płazów pokryte jest nagą skórą, u form dorosłych wyposażoną w liczne gruczoły śluzowe, których wydzielina utrzymuje powierzchnię skóry w stałej wilgotności oraz u niektórych gatunków wydziela substancje trujące.

Skóra uczestniczy w wymianie gazowej, uzupełniającej oddychanie płucne.

Podział płazów

• Płazy ogoniaste (Caudata dawniej Urodela) np. traszki i salamandry
• Płazy bezogonowe (Anura) np. żaby, ropuchy, kumaki, rzekotki
• Płazy beznogie (Gymnophiona dawniej Apoda) np. marszczelce

Płazy są zwierzętami zmiennocieplnymi odbywającymi rozród w wodzie. Zapłodnienie zewnętrzne i składanie jaj następuje w wodzie. Płazy przechodzą metamorfozę ze stadium larwalnego – kijanki do postaci dorosłej. Po metamorfozie większość gatunków wychodzi na ląd.

Rozwinęły się z ryb w dolnym dewonie (ponad 400 mln lat temu). Występują w wodach słodkich.

Układ szkieletowy płazów

• Czaszka – składa się z mózgoczaszki i trzewioczaszki.
  Mózgoczaszka jest zazwyczaj szeroka i płaska. Ma budowę ażurową; posiada zrosty i szwy.
  W trzewioczaszce żuchwa jest słabo wykształcona. Jest połączona stawowo z mozgoczaszką.Zęby kostne znajdują się w szczęce górnej.
  Czaszka jest połączona z kręgosłupem poprzez 2 kłykcie potyliczne co niesie za sobą ograniczoną ruchomość głowy.
• Kręgosłup – podzielony na następujące odcinki
  • szyjny – posiada 1 krąg – dźwigacz
  • tułowiowy – 7 do 50 kręgów
  • krzyżowy – 1 krąg
  • ogonowy – do 100 kręgów, lub urostyl (kość ogonowa)
• Żebra – Jeśli występują to są bardzo krótkie, nie sięgające mostka.
• Obręcz barkowa to łopatki, obojczyki i silnie rozwinięte kości krucze. Jest połączona mięśniami z kręgosłupem.
• Obręcz miedniczna składa się ze zrośniętych kości (biodrowej, łonowej i kulszowej). Połączona z kręgosłupem poprzez pierwszy krąg krzyżowy.
• Kończyna przednia składa się z kości ramieniowej, kości przedramieniowej (kość łokciowa jest zrośnięta z promieniową; wyjątek stanowią płazy ogoniaste, gdzie te kości nie są zrośnięte) , kości ręki (nadgarstka, śródręcza i palców (4 palce)).
• Kończyna tylna składa się z kości udowej, kości podudzia (k. goleniowa zrośnięta z k. strzałkową; wyjątek – płazy ogoniaste), kości stopy (nastopka – stępu, śródstopia i palców (5 palców)

 

Układ mięśniowy płazów

W skład tego układu wchodzą następujące mięśnie: głowy, tułowia o metamerycznej budowie (miomery i miosepty), kończyn. (do dokończenia)

Układ pokarmowy płazów

Składa się z odcinków kolejno po sobie następujących: jama gębowo-gardzielowa (z językiem, zębami i gruczołami slinowymi), przełyk, żołądek, dwunastnica (z wątrobą i trzustką), jelito cienkie, jelito proste, kloaka – stek (wspólne ujście układu pokarmowego, moczowego i płciowego).

Układ wydalniczy płazów

Występują parzyste nerki o charakterze pranerczy (pranerka) – parzyste moczowody, pęcherz moczowy i kloaka.

Wydalany azot z organizmu ma postać mocznika (60-90%) i amoniaku (do 40%)

Układ krwionośny płazów

Zamknięty, krew krąży w naczyniach krwionośnych (żyłach i tętnicach). Tętnice wyprowadzają krew z serca, żyły doprowadzają krew do serca. Naczynia włosowate łączą tętnice z żyłami, pośredniczą w wymianie gazów oraz składników odżywczych między krwią a komórkami ciała.

Serce u płazów jest trójdziałowe – zbudowane z jednej komory i dwóch przedsionków – lewego i prawego. W komorze krew utlenowana łączy się z nie utlenowaną (odtlenowaną).

Płazy to zwierzęta zmiennocieplne. Temperatura ich ciała jest zależna od temperatury otoczenia. Ma do duży wpływ na poszczególne procesy życiowe.
Występują dwa krwioobiegi – mały (płucny) i duży.

Układ oddechowy płazów

U płazów wymiana gazowa zachodzi w skrzelach (u larw płazów) i płucach oraz przez skórę.
Płazy mają 2 workowate płuca i tchawicę. Nie posiadają oskrzeli.

Drogi oddechowe stanowią nozdrza zewnętrzne, wśród których wyróżnia się nozdrza wewnętrzne, jamę gębowo-gardzielową oraz tchawico-krtań

Narządami wymiany gazów u osobników dorosłych są workowate płuca oraz skóra i błona śluzowa jamy gębowo-gardzielowej; u form larwalnych są to zewnętrzne lub wewnętrzne skrzela.

Ruchy oddechowe występują z udziałem jamy gębowo-gardzielowej.

Układ nerwowy płazów

Mózgowie ułożone liniowo u płazów podzielone jest na następujące części:

• Nerwy mózgowe, których jest 10 par
• Rdzeń przedłużony, dobrze rozwinięty, często skrócony
• Móżdżek, bardzo słabo rozwinięty, dlatego ruchy płazów nie są skomplikowane
• Śródmózgowie, jest silnie rozbudowane, zawiera ośrodek wzroku
• Międzymózgowie, małe, jednak dobrze rozwinięte. Występuje przysadka i szyszynka
• Kresomózgowie, cienkościenne, zaczątkowe półkule, u płazów pojawia się już właściwe sklepienie mózgu

Układ rozrodczy płazów

• Narządy płciowe samców to parzyste jądra (parzyste nasieniowody oraz kloaka). Brak narządów kopulacyjnych.
• Narządy płciowe samic to parzyste jajniki (parzyste jajowody oraz kloaka)
• Zapłodnienie jest zewnętrzne lub rzadko wewnętrzne. Płazy są zwierzętami jajorodnymi lub żyworodnymi.
• Rozwój to metamorfoza – przeobrażenie od stadium kijanki do postaci dorosłej.
• Płazy są bezowodniowcami, tzn, że zarodki nie tworzą błon płodowych.

Przystosowanie płazów do życia wodno-lądowego na przykładzie żaby

• Rozród związany nieodzownie z wodą – zapłodnienie odbywa się w wodzie.
• Zapłodnienie zewnętrzne
• Jaja składane w wodzie (skrzek)
• Kijanki przebywają w wodzie , oddychając skrzelami
• Ogon kijanki posiada płetwę
• Osobniki dorosłe posiadają błony pławne w kończynach tylnych
• Oczy i otwory nosowe ustawione górnie

Cechy przystosowujące do życia w środowisku lądowym

• wykształcone kończyny przednie i tylne zawieszające ciało. Dłuższe kończyny tylne umożliwiają wykonywanie szybkich i sprawnych skoków. Obręcz barkowa i miedniczna stanowią oparcie dla kończyn
• stopy umożliwiające unoszenie ciała nad podłożem
• płuca (osobniki dorosłe)
• ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie
• 3-działowe serce, 2 krwiobiegi krwi
• oko osłonięte powiekami
• skostniały szkielet
• obecne ucho wewnętrzne i środkowe
• wilgotna i bogato unaczyniona skóra biorąca udział w oddychaniu

 

Opracowanie: Magdalena Sądej na podstawie literatury:
Jura Cz.: Bezkręgowce; Warszawa 1997.
Villee: Biologia, Warszawa 1996.
Rajski A. Zoologia, tom 1 i 2, Warszawa 1997
Pyłka-Gutowska E.: Vademecum Maturzysty Biologia; Warszawa 1996.
Gorzelańczyk E.J., Wierzbicki A.: Ilustrowany słownik biologiczny dla kandydatów na Akademię Medyczną i Studia Przyrodnicze; Poznań 1998.
Tablice biologiczne; Warszawa 1994.

Liczba wyświetleń: 23643