Basiliscus basiliscus – bazyliszek zwyczajny

Basiliscus basiliscus – bazyliszek zwyczajny

Nazewnictwo

Nazwa polska: Bazyliszek zwyczajny

Nazwa angielska: The Common Basilisk

Nazwa niemiecka: Der Helmbasilisk

Nazwa czeska: Bazilišek hřebenatý

Wielkość

Długość ciała bazyliszek zwyczajny (Basiliscus basiliscus Linnaeus, 1758) osiąga maksymalnie do 80 cm (bez ogona 24 cm). Większość osobników osiąga 47-75 cm (bez ogona 15-22 cm) i wagę 100-250 g.

Długość życia

W terrarium około 15 lat, w naturze znacznie krócej.

Wygląd

Barwa ciała brązowa do oliwkowozielonej z ciemnymi poprzecznymi pasami na grzbiecie i licznymi czarnymi plamkami. Od oka oraz od pyska po obu stronach grzbietu ciągną się jasne linie. Brzuch jest żółto-zielony. Płatek na głowie samca pojedynczy, skierowany do tyłu. U samic i młodych płatek bardzo mały i zaokrąglony. Grzebień na grzbiecie i na ogonie występuje u samca. Ogon jest od 2 do 2,6 razy dłuższy niż reszta ciała. U podgatunku Basiliscus basiliscus barbouri płatek na głowie samca jest większy i ma skierowany do tyłu ostro zakończony wyrostek.

Występowanie

Od południowego wybrzeża Pacyfiku w Nikaragui przez Kostarykę i Panamę do północno-zachodniej Kolumbii. Basiliscus basiliscus barbouri zasiedla północną Kolumbię i północno-zachodnią Wenezuelę.

Cechy szczególne

Dzielony jest często na dwa podgatunki: Basiliscus basiliscus basiliscus i Basiliscus basiliscus barbouri. Bazyliszki w momencie zagrożenia mają zdolność biegania na dwóch tylnych kończynach zarówno po lądzie jak i po wodzie. Odpowiednia budowa łusek na tylnych brzegach palcach powoduje opór w czasie uderzania o powierzchnię wody. Podmuch powietrza pod stopą formuje się w kształt kieszonki, która zapobiega stykaniu się z wodą. Ta właściwość przyczyniła się nawet do nadawania bazyliszkom lokalnej nazwy: jaszczurka Jezusa Chrystusa. W warunkach terrarium taki bieg na dwóch kończynach możliwy jest to zaobserwowania tylko w bardzo dużych terrariach.

Aktywność

Dzień. Podobnie jak inne gatunki bazyliszków w nocy jest bardzo czujny i łatwo się budzi.

Biotop

Najczęściej zasiedla brzegi zarośniętych rzek i zbiorników wody stojącej. Chętnie korzysta z przewróconych drzew, gdzie samce mają swoje punkty obserwacyjne. W Kostaryce często spotyka się młode w korzeniach powalonych nad rzekami drzew. Jest to gatunek przede wszystkim nadrzewny, chociaż nie unika schodzenia na ziemię i czyni to częściej niż inne gatunki bazyliszków. Niekiedy występuje w znacznym zagęszczeniu. Znane są populacje w których zagęszczenie wynosi 200-400 osobników na hektar. W takich warunkach obszar poruszania się pojedynczych osobników jest niewielki i wynosi ok. 5-7 m (maksymalnie 35) wzdłuż brzegu rzeki. Samce potrafią toczyć między sobą bardzo ostre walki.

Terrarium

Wilgotne i silnie zarośnięte roślinnością. Jako podłoże poleca się mieszanki ziemi ogrodowej, torfu i mchu. Konieczny basen z wodą. Bazyliszki ze względu na swoją wielkość i usposobienie potrzebują bardzo obszernego terrarium. Wysokość terrarium dla tych nadrzewnych zwierząt ma duże znaczenie. Szczególnie korzystna byłaby szklarnia z tropikalnym, wilgotnym mikroklimatem, silnie zarośnięta i zaopatrzona w duży basen. Ze względu na zdolności wspinania się bazyliszków w terrarium powinny być gałęzie, liczne i dość odporne rośliny (np. Philodendron, Monstera, Maranta, Scindapsus, Ficus, Bromeliaceae). Ściany można pokryć korkiem, korą. Żywe rośliny wpływają korzystnie na mikroklimat terrarium, przyczyniając się do zwiększania wilgotności powietrza. Nie powinno zabraknąć ciemnych kątów i gęstej roślinności, gdzie bazyliszki mogą się ukryć. Duży i łatwy do czyszczenia basen jest konieczny. Woda służy bazyliszkom do picia, pływania, oddawania odchodów. Basenu nie należy ogrzewać grzałkami akwarystycznymi, ogrzewanie, jeżeli jest konieczne należy umieścić pod basenem. Jako podłoże w terrarium poleca się mieszanki ziemi ogrodowej, torfu i mchu. W czasie pory deszczowej (od maja do listopada) wskazane jest spryskiwać terrarium 2-3 razy dziennie, przez pozostałą część roku 3-4 razy w tygodniu.

Wielkość terrarium

Minimalnie 90/90/120 cm, im większe tym lepsze.

Oświetlenie

Cykl 12-14 godzinny, regularne naświetlanie UV wpływa pozytywnie na żywotność, barwę i rozmnażanie. Poleca się stosowanie żarówki Osram-Ultravitalux (300 W), naświetlanie codziennie po 20 minut z odległości 1 m.

Temperatura

W dzień od 28 do 30°C, a pod promiennikiem ciepła temperatura może dochodzić nawet do 40°C, nocą koło 22-25°C, wody natomiast 24-28°C.

Wilgotność

Powietrza w dzień 70-90%, w nocy 90-100%. W czasie pory deszczowej (od maja do listopada) wskazane jest spryskiwać terrarium 2-3 razy dziennie, przez pozostałą część roku 3-4 razy w tygodniu. U dorastających młodych wskazana jest modyfikacja wilgotności w celu zapobiegania zbyt wczesnemu składaniu jaj.

Żywienie

W naturze zjada różnorodne stawonogi. Notowano także wyjadanie małych kolibrów z gniazd. Ofiarą tego gatunku padają bardzo często młode legwany zielone, w wielu miejscach jest on głównym drapieżnikiem dla legwanów. Dobrze polują na ryby. W badaniach żołądków ponad 100 osobników odnaleziono szczątki blisko 1100 gatunków stawonogów. Wśród nich były m.in. mrówki, motyle, chrząszcze, pszczoły, osy. Młode są głównie owadożerne, dorosłe natomiast bardzo często jedzą rośliny (owoce, kwiaty, liście), stanowi on ok. 20% pokarmu. W Kostaryce na wpół oswojone bazyliszki pobierają od turystów kawałki melonów. Bazyliszki nie są aktywnymi myśliwymi; zwykle nieruchomo obserwują otoczenie i atakują dopiero w momencie pojawienia się zdobyczy. Często po złapaniu zdobyczy wracają na swoje stanowisko obserwacyjne i dopiero tam spożywają ofiarę. W hodowli jedzą m.in. świerszcze, szarańcze, mole woskowe, Zophobas (tzw. drewniaki), mączniki (stosować ostrożnie ze względu na możliwość zaczopowania jelit przez osłonki chitynowe i otłuszczenie), dżdżownice, młode osobniki zjadają także muchy. Dodatkowo 2-3 razy w tygodniu powinno podawać się mieszankę owoców (banany, gruszki, melony, maliny, jabłka, śliwki, winogrona i inne), warzyw (tarta marchew, ogrodowe zioła), kwiaty. Ponadto dietę należy wzbogacać w kręgowce, mogą to być noworodki mysie, żaby, ryby. Spożywanie różnych typów pokarmów ma bardzo indywidualny charakter. Dorosłe bazyliszki należy karmić 4-5 razy w tygodniu. Przy karmieniu codziennym istnieje ryzyko otyłości. Młode karmi się codziennie. Niezwykle ważny jest dodatek witamin i wapnia. Z witaminami trzeba jednak uważać, przedawkowanie witaminy A i D może być tak samo groźne jak ich brak. Różni autorzy polecają od 50 do 3000 jednostek międzynarodowych (I.E.) wit. D₃ na kg wagi ciała na tydzień. Kohler poleca się m.in. preparaty Multimuslin, Multibionta, Crescovit. Szczególnie niebezpieczny jest niedobór wapnia, powoduje on śmierć zwłaszcza u młodych i ciężarnych samic. Proponuje się stosowanie jednocześnie dwóch sposobów jego podawania: posypywanie pokarmu (w tym obtaczanie owadów) oraz karmienie owadów przed podaniem bazyliszkom pokarmem szczególnie bogatym w wapń i witaminy (można robić mieszanki – pasty składające się z warzyw, mięsa oraz w dużej części wapnia i witamin i podawanie tego owadom). W ciągu dwóch dni karmienia owadów odpowiednią mieszanką proporcja wapń-fosfor może zmienić z niekorzystnej 0,1-1 (taka proporcja jest zwykle w ciele świerszczy) na korzystną 1,5:1. Przy prawidłowym „zasilaniu” zwierząt witaminami i wapniem możliwe jest utrzymywanie ich w dobrej kondycji. Bazyliszki wszystkich gatunków mają duże zapotrzebowanie na wodę. Piją ją codziennie albo z basenu, albo krople spływające ze zroszonych roślin.

Dymorfizm płciowy

U samca większy płatek na głowie oraz rozszerzona nasada ogona, gdzie mieści się hemipenes.

Rozmnażanie

Dość łatwe przy zapewnieniu odpowiednich warunków. Największym problemem jest zapewnienie odpowiedniej przestrzeni oraz zapobieganiu zbyt wczesnemu i zbyt częstemu składaniu jaj przez samice, co prowadzi łatwo do ich wyczerpania i śmierci. W czasie godów samce szczególnie często kiwają głowami. Niekiedy kopulacja następuje bardzo szybko, bez wstępnych prób podejmowanych przez samca. W czasie kopulacji samiec przytrzymuje samicę pyskiem w okolicy szyi, sam akt trwa tylko 20-60 sekund. Skuteczna, pojedyncza kopulacja wystarcza na zapłodnienie kilku kolejnych złożeń jaj. Samica ma bowiem zdolność gromadzenia nasienia (zjawisko amphigonia retardata). Okres od kopulacji do złożenia jaj jest bardzo różny i wynosi od 10 do 65 dni. Zwykle jest to 40-45 dni. Być może jego wydłużenie wiąże się ze zdolnością samicy do przetrzymywania nasienia. Przez cały okres ciąży samica przyjmuje pokarm. W tym czasie trzeba szczególnie uważać na podawanie witamin i wapnia. Samica w czasie ciąży często staje się agresywna względem innych osobników. W ciągu sezonu samica składa jaja 3-5 razy, wyjątkowo 6-7 razy. Między poszczególnymi zniesieniami upływa 45-65 dni, ale notowano przypadki gdy upłynęło zaledwie 9 dni. W naturze jaja składają w pobliżu brzegów rzek. Często ulegają one zniszczeniu wskutek powodzi i zalania. W warunkach terrarium dojrzewają płciowo w wieku 10-18 miesięcy. Jaja mogą składać cały rok, ale szczyt godów przypada na okres między lutym a lipcem. Jaja po zniesieniu mają długość 19-29 mm i szerokość 11-15 mm, waga 2-2,6 g. Długość inkubacji: w temperaturze 30°C 60-76 dni, w 27 C 110-113 dni. Na miejsce złożenia samice wybierają często wilgotną ziemię w podłożu lub w doniczkach zawieszonych wysoko w terrarium. W dużych terrariach znalezienie jaj nie jest proste, dlatego poleca się wcześniej wstawić duży pojemnik z lekko wilgotnym piaskiem w ciemny kąt terrarium, a samica z dużym prawdopodobieństwem wybierze go do złożenia jaj. Większość samic składa jaja przed południem i w nocy. Początkowo samica podejmuje próby wygrzebania norki w różnych miejscach terrarium. Poszukiwania odpowiedniego miejsca trwają zwykle 2-3 dni. Samica składa kolejne jaja w odstępach około 5 sekund. Samica zagrzebuje norkę. Cała operacja trwa zwykle 2-3 godziny. Trwające ponad tydzień poszukiwanie miejsca do złożenia jaj jest patologiczne i prowadzi do śmierci samicy z powodu zatrzymania jaj (niem. Legenot). W takiej sytuacji, jeżeli występują jeszcze dodatkowe objawy tego schorzenia należy podać oxytocynę i wapń. Zatrzymanie jaj jest najczęstszą przyczyną śmierci samic w terrarium. Szczególnie samice które zbyt wcześnie przystąpiły do godów cierpią na zatrzymanie jaj kończące się najczęściej śmiercią. W przypadku nieskuteczności oksytocyny pozostaje w ostateczności zabieg chirurgiczny. Pojedyncze jaja rozrzucone po terrarium też mogą świadczyć o tym schorzeniu. Wówczas trzeba wykonać badania czy pojedyncze jaja nie pozostały w jajowodach. Złożone jaja należy przenieść do inkubatora. Jako substrat do inkubacji można stosować vermiculit, perlit, torf lub mieszankę torfu i piasku. Jaja w połowie powinny być zakopane w lekko wilgotnym substracie i nie odwracane w czasie całego okresu inkubacji. Temperatura inkubacji powinna być stała i utrzymywać się na poziomie 27-30°C, wilgotność 90-100%. Temperatura powyżej 30°C prowadzi w ciągu kilku dni do obumarcia embrionów. Wielu hodowców poleca zmniejszać wilgotność substratu w miarę inkubacji tak, aby przed wylęgiem wynosiła ok. 60%. Infekcje grzybowe zdarzają się zwykle w jajach uszkodzonych i obumarłych. W przypadku ataku grzybów na zdrowe jaja poleca się stosowanie środków przeciwgrzybiczych stosowanych w leczeniu grzybic u ludzi, (np. kremów Canesten lub Exoderil). Jaja martwe są żółte lub zielonkawe. Inkubowane jaja należy codziennie kontrolować i w razie potrzeby izolować szybko „podejrzane” jaja aby uniknąć rozprzestrzeniania się infekcji. W trakcie inkubacji jaja stają się brązowawe i zwiększają swoją objętość wskutek wchłaniania wody z substratu. Przy prawidłowej technice inkubacji i zapłodnionych jajach procent wylęgłych młodych jest u bazyliszków wysoki i sięga 80-100%.

Najważniejsze dla uzyskania sukcesu w rozrodzie jest:

• optymalne karmienie rodziców (szczególnie uwzględnienie witamin i wapnia),
• odpowiednie miejsce inkubacji (profilaktyka zatrzymania jaj)
• dobre warunki inkubacji (w szczególności nie za wysoka wilgotność substratu)

Młode rozrywają osłonkę jaja za pomocą zęba jajowego, po wystawieniu głowy zwykle tkwią w tej pozycji przez kilka godzin. Po wydostaniu się z jaja resztki woreczka żółciowego wystają z brzucha jeszcze zwykle przez 1-2 dni. Jeżeli znaczna część woreczka pozostaje na zewnątrz (2-6 mm) młode przez pierwsze dni powinny przebywać w sterylnym terrarium wyłożonym wilgotnym papierem w temperaturze inkubacji jaj. Kiedy resztki zanikną można je przenieść do terrarium dla młodych. W przypadku wahań w temperaturze inkubacji jaj lub genetycznych wad rodziców znaczna część młodych może mieć pokrzywione kręgosłupy lub inne zniekształcenia. Młode mają długość 105-133 mm (bez ogona 37-43 mm), waga 1,7-3 g. W wieku 7-8 miesięcy u samców zaczyna rosnąć płatek na głowie, u dwuletniego samca grzebień grzbietowy ma ok. 1 cm, a w wieku 2,5 roku – 1,5 do 2 cm. W wieku około jednego roku pojawiają się wyraźne objawy konfliktu między samcami. Należy je rozdzielić przed tym okresem. Do wychowu grupy młodych poleca się terrarium o wymiarach 100/60/100 cm. Warunki powinny być takie same jak w terrarium dla dorosłych. Ważne jest utrzymywanie odpowiedniej wilgotności (70-100%), codzienne zraszanie i duży basen. Młode przyjmują pokarm często już dzień po wylęgu. Należy podawać odpowiednie do ich wielkości owady. Przez pierwsze pół roku młode mogą przebywać w grupie rodzeństwa, ale czasami trzeba oddzielać osobniki słabsze, zdominowane przez inne. Są one często mniejsze, mają objawy krzywicy. Po umieszczeniu ich w oddzielnym terrarium należy rozpocząć intensywne karmienie i dostarczanie zwiększonej ilości witamin i wapnia. Po ujawnieniu się cech dymorfizmu płciowego (w wieku 4-6 miesięcy należy oddzielić samce i samice, aby uniknąć zbyt wczesnego godowania. Zbyt wczesne zajście w ciążę prowadzi u samic do zatrzymania jaj, zahamowania wzrostu i wyczerpania. Samice powinny przystępować do rozrodu w najwcześniej w wieku 12, a jeszcze lepiej 15 miesięcy. Duży problem z tym związany polega na tym, że wiele samic również bez kontaktu z samcami zachodzi w ciążę w młodym wieku (9-11 miesięcy) i składa oczywiście niezapłodnione jaja. Znaczna część tych samic cierpi na zatrzymanie jaj i ginie. Pierwsze doświadczenia w celu zapobiegania takiej sytuacji wskazują, że w krytycznym okresie, czyli między 7 a 12 miesiącem życia, samice należy hodować w znacznie suchszym środowisku (mały pojemnik z wodą, rzadkie i niewielkie spryskiwanie terrarium. Prawdopodobnie może to zapobiegać składaniu jaj ponieważ w naturze okres godowy jest mocno skorelowany z porą deszczową. Młode linieją pierwszy raz w wieku 4-6 tygodni, a cały proces może trwać nawet 3 tygodnie. Młode linieją 3-5 razy, dorosłe 1-2 razy w roku. W latach 70. pojawiło się doniesienie o rozrodzie partenogenetycznym u tego gatunku. Trzy samice złożyły zapłodnione jaja pomimo, że od wielu lat nie miały kontaktu z samcem. Wszystkie 18 młodych było także samicami. Wydaje się mało prawdopodobne, aby przez tak długi okres samice te były zdolne do przechowywania nasienia. Niestety pochodzenie tych samic nie jest znane.

Uwagi

Gatunek płochliwy, nie należy brać go na ręce. Nie można hodować kilku samców w jednym terrarium. Samiec niedominujący stopniowo traci barwy, staje się ciemniejszy, coraz mniej je, przebywa na dnie terrarium, aż w końcu ginie. Natomiast na jednego samca może przypadać 2-3 samice. W żadnym wypadku nie należy umieszczać młodych z dorosłymi, te pierwsze zostaną użyte przez dorosłe jako pokarm. Większa liczba samic jest korzystna z tego powodu, że duże potrzeby seksualne samca rozkładają się wtedy na wiele samic. Powszechnym zjawiskiem w hodowli jest śmierć samic z powodu częstych, kolejno następujących ciąż, wskutek czego występuje wyczerpanie organizmu, nawet pomimo podawania znacznych ilości wapnia i witamin. Należy wziąć pod uwagę okresowego oddzielania samca od samic. Nie powinno się trzymać razem różnych gatunków bazyliszków. Istnieje możliwość krzyżówek międzygatunkowych (do tej pory znane są hybrydy między B. basiliscus i B. vittatus a także między B.galeritus i B.basiliscus). Nie zaleca się łączyć bazyliszków z innymi gatunkami gadów i płazów, ze względu na ich tendencję do pożerania nawet dużych okazów innych gatunków. Nie należy łączyć ich także z żółwiami ze względu na możliwość zakażenia Entamoeba invadens. Żółwie są jego częstymi, bezobjawowymi nosicielami, a u jaszczurek zakażenie kończy się zwykle śmiercią.

 

Opracowanie i źródła informacji
Opracował dr Robert Maślak na podstawie literatury:
Köhler G. (1999): Basilisken, Helmleguane, Kronenbasilisken. Herpeton, wydanie II.
Vosjoli P. (1992): Green Water Dragons, Saifin Lizards and Basilisks. Advanced Vivarium System.
Pough F.H., Andrews R.M., Cadle J.E., Crump M.L., Savitzky A.H., Wells K.D.(2001): Herpetology. Prentice Hall.

Liczba wyświetleń: 4665