Basiliscus vittatus – bazyliszek pręgowany

Basiliscus vittatus – bazyliszek pręgowany

Nazewnictwo

Nazwa polska: Bazyliszek pręgowany

Nazwa angielska: The Brown Basilisk, Striped Basilisk

Nazwa niemiecka: Der Streifenbasilisk

Nazwa czeska: Bazilišek pruhovaný, Bazilišek páskovaný

Wygląd

Bazyliszek pręgowany (Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828) osiąga długość 75 cm (bez ogona 17 cm). Większość jednak ma rozmiary 43-52 cm (bez ogona 11-13 cm) i waży 40-70 g.

Barwa ciała brązowa do oliwkowo-brązowej, na każdej stronie ciała 2 białe lub żółte linie. Ponadto na grzbiecie i kończynach ciemne pasy poprzeczne. Spód ciała żółty, podgardle lekko pomarańczowe. U samca trójkątny płatek na głowie. Grzebień na grzbiecie i ogonie niewielki.

Długość życia

W naturze żyją bardzo krótko, młode są ofiarą wielu drapieżników. W terrarium prawdopodobnie mogą dożyć kilkunastu lat.

Występowanie

Od południowego Meksyku przez całą Amerykę Środkową aż do północno-zachodniej Kolumbii. Ponadto rozmnażająca się populacja występuje w USA, na południu Florydy. Powstała z osobników sztucznie wprowadzonych tam przez człowieka.

Cechy szczególne

Bazyliszki w momencie zagrożenia mają zdolność biegania na dwóch tylnych kończynach zarówno po lądzie jak i po wodzie. Odpowiednia budowa łusek na tylnych brzegach palcach powoduje opór w czasie uderzania o powierzchnię wody. Podmuch powietrza pod stopą formuje się w kształt kieszonki, która zapobiega stykaniu się z wodą. Ta właściwość przyczyniła się nawet do nadawania bazyliszkom lokalnej nazwy: jaszczurka Jezusa Chrystusa. W warunkach terrarium taki bieg na dwóch kończynach możliwy jest to zaobserwowania tylko w bardzo dużych terrariach.

Aktywność

Dzień. Podobnie jak inne gatunki bazyliszków w nocy jest bardzo czujny i łatwo się budzi.

Biotop

W porównaniu z innymi gatunkami bazyliszków zasiedla bardziej różnorodne środowiska. Występuje w tropikalnych i subtropikalnych zarówno deszczowych jak i suchych lasach do wysokości 1500 m n.p.m. Czasami spotykany też na otwartych terenach. Prawie zawsze występuje w pobliżu rzek, jezior, rozlewisk. W Meksyku, gdzie zasiedla często dość suche tereny trzyma się wszelkich rowów, zbiorników do pojenia bydła, większych kałuż. Młode w tym rejonie często zasiedlają stare, kamienne mury. W Nikaragui jest jedną z najczęściej spotykanych jaszczurek zasiedlając ogrody, pnącza porastające ściany domów, a nawet brzegi dróg w dużych miastach. Obserwacje z Kostaryki wskazują, że młode przebywają często na ziemi, na plażach wzdłuż rzek, a dorosłe zwykle na drzewach i palmach kokosowych. Areał osobniczy wynosi 10-15 m2. Szczyt aktywności dobowej przypada na godziny poranne. W czasie popołudniowych upałów pozostają ukryte, a po 16.00 pojawiają się znowu. Śpią zwykle na wysokości 0,3 do 2,7 metra nad ziemią.

Terrarium

Wilgotne i silnie zarośnięte roślinnością. Jako podłoże poleca się mieszanki ziemi ogrodowej, torfu i mchu. Konieczny basen z wodą. Bazyliszki ze względu na swoją wielkość i usposobienie potrzebują bardzo obszernego terrarium, które praktycznie nigdy nie jest za duże. Szczególnie korzystna byłaby szklarnia z tropikalnym, wilgotnym mikroklimatem, silnie zarośnięta i zaopatrzona w duży basen. Ze względu na zdolności wspinania się bazyliszków w terrarium powinny być gałęzie, liczne i dość odporne rośliny ( np. Philodendron, Monstera, Maranta, Scindapsus, Ficus, Bromeliaceae). Ściany można pokryć korkiem, korą. Żywe rośliny wpływają korzystnie na mikroklimat terrarium, przyczyniając się do zwiększania wilgotności powietrza. Nie powinno zabraknąć ciemnych kątów i gęstej roślinności, gdzie bazyliszki mogą się ukryć. Duży i łatwy do czyszczenia basen jest konieczny. Woda służy bazyliszkom do picia, pływania, oddawania odchodów. Basenu nie należy ogrzewać grzałkami akwarystycznymi, ogrzewanie, jeżeli jest konieczne należy umieścić pod basenem.

Wielkość terrarium

Minimalne wymiary to 90/90/120 cm, im większe tym lepsze.

Oświetlenie

Długość dnia 12-14 godzin, regularne naświetlanie UV wpływa pozytywnie na żywotność, barwę i rozmnażanie. Poleca się stosowanie żarówki Osram-Ultravitalux (300 W), naświetlanie codziennie po 20 minut z odległości 1 m.

Temperatura

Od 28 do 30°C, pod promiennikiem ciepła temperatura może dochodzić nawet do 40°C, woda w basenie 24-28°C, w nocy temperatura powinna utrzymywać się na poziomie 20-25°C. Trzeba jednak podkreślić, iż temperatura powyżej 40°C grozi śmiercią.

Wilgotność

Wilgotność powietrza w dzień 70-90%, w nocy 90-100%. W czasie pory deszczowej (od maja do listopada) wskazane jest spryskiwać terrarium 2-3 razy dziennie, przez pozostałą część roku 3-4 razy w tygodniu. U dorastających młodych samic wskazana jest modyfikacja wilgotności (zmniejszenie do 50-60%) w celu zapobiegania zbyt wczesnemu składaniu jaj.

Żywienie

W badaniach w naturze wykazano, że żywią się ponad 1800 różnymi gatunkami bezkręgowców. U 20% dorosłych znaleziono w żołądkach pokarm roślinny (trawa, owoce, nasiona). Spośród kręgowców obserwowano spożywanie ryb. Prawdopodobnie okazyjnie pożerają też inne małe kręgowce.
W terrarium żywi się podobnie jak inne gatunki bazyliszków wszelkimi bezkręgowcami oraz małymi kręgowcami. Pokarm roślinny jest uzupełnieniem diety, przede wszystkim osobników dorosłych.

Bazyliszki nie są aktywnymi myśliwymi; zwykle nieruchomo obserwują otoczenie i atakują dopiero w momencie pojawienia się zdobyczy. Często po złapaniu zdobyczy wracają na swoje stanowisko obserwacyjne i dopiero tam spożywają ofiarę. W hodowli jedzą m.in. świerszcze, szarańcze, mole woskowe, Zophobas (tzw. drewniaki), mączniki (stosować ostrożnie ze względu na możliwość zaczopowania jelit przez osłonki chitynowe i otłuszczenie), dżdżownice, młode osobniki zjadają także muchy. Dodatkowo 2-3 razy w tygodniu powinno podawać się mieszankę owoców (banany, gruszki, melony, maliny, jabłka, śliwki, winogrona i inne), warzyw (tarta marchew, ogrodowe zioła), kwiaty. Ponadto dietę należy wzbogacać w kręgowce, mogą to być noworodki mysie, żaby, ryby. Spożywanie różnych typów pokarmów ma bardzo indywidualny charakter. Niekiedy pomaga jednorazowe karmienie „na siłę” (dorosły samiec po takim podaniu noworodka mysiego rozpoczął samodzielne jedzenie tego typu pokarmu).
Bazyliszki wszystkich gatunków mają duże zapotrzebowanie na wodę. Piją ją codziennie albo z basenu, albo krople spływające ze zroszonych roślin.

Dorosłe bazyliszki należy karmić 4-5 razy w tygodniu. Przy karmieniu codziennym istnieje ryzyko otyłości.
Młode karmi się codziennie. Niezwykle ważny jest dodatek witamin i wapnia. Z witaminami trzeba jednak uważać, przedawkowanie witaminy A i D może być tak samo groźne jak ich brak. Różni autorzy polecają od 50 do 3 000 jednostek międzynarodowych (I.E.) vit.D3 na kg wagi ciała na tydzień. Kohler poleca się m.in. preparaty Multimuslin, Multibionta, Crescovit. Szczególnie niebezpieczny jest niedobór wapnia, powoduje on śmierć zwłaszcza u młodych i ciężarnych samic. Proponuje się stosowanie jednocześnie dwóch sposobów jego podawania: posypywanie pokarmu (w tym obtaczanie owadów) oraz karmienie owadów przed podaniem bazyliszkom pokarmem szczególnie bogatym w wapń i witaminy (można robić mieszanki – pasty składające się z warzyw, mięsa oraz w dużej części wapnia i witamin i podawanie tego owadom). W ciągu dwóch dni karmienia owadów odpowiednią mieszanką proporcja wapń-fosfor może zmienić z niekorzystnej 0,1-1 (taka proporcja jest zwykle w ciele świerszczy) na korzystną 1,5:1. Przy prawidłowym „zasilaniu” zwierząt witaminami i wapniem możliwe jest utrzymywanie ich w dobrej kondycji.

Dymorfizm płciowy

U dorosłych bezproblemowe. U samców występuje płatek na głowie, a ponadto rozszerzona nasada ogona, gdzie mieści się narząd kopulacyjny, hemipenes. U młodych do 6-7 miesiąca życia brak dymorfizmu płciowego.

Rozmnażanie

Gatunek często spotykany w hodowli. Łatwy do rozmnożenia. Dojrzałość płciową osiąga najwcześniej ze wszystkich gatunków bazyliszków bo już w wieku 6-10 miesięcy, przy długości ciała 8-10 cm (bez ogona) i wadze 15-25 g. Samica składa kilka jaj, młode samice mają zwykle 3-8 jaj. Dojrzałe samice mogą mieć do 18. Jaja po zniesieniu mają ok. 17 mm długości i 11 mm szerokości i ważą ok. 1,2 g. W miarę upływu inkubacji zwiększają swoje rozmiary, tak, że przed wylęgiem mogą mieć 20 mm długości i 12 mm szerokości. Przy 28-30 C wylęg następuje po 50-70 dniach. Młode mają długość 12-15 cm z ogonem, bez ogona 32-43 mm i ważą 1,3-1,8 g. Po pół roku mają zwykle 24-26 cm długości, bez ogona 6-7 cm i ważą 8-12 g. Rozmnaża się w ciągu całego roku, jednak szczyt pory godowej przypada na porę deszczową (maj-listopad).

W czasie godów samce szczególnie często kiwają głowami. Niekiedy kopulacja następuje bardzo szybko, bez wstępnych prób podejmowanych przez samca. W czasie kopulacji samiec przytrzymuje samicę pyskiem w okolicy szyi, sam akt trwa tylko 20-60 sekund. Skuteczna, pojedyncza kopulacja wystarcza na zapłodnienie kilku kolejnych złożeń jaj. Samica ma bowiem zdolność gromadzenia nasienia (zjawisko amphigonia retardata). Okres od kopulacji do złożenia jaj jest bardzo różny i wynosi od 10 do 65 dni. Zwykle jest to 40-45 dni. Być może jego wydłużenie wiąże się ze zdolnością samicy do przetrzymywania nasienia. Przez cały okres ciąży samica przyjmuje pokarm. W tym czasie trzeba szczególnie uważać na podawanie witamin i wapnia. Samica w czasie ciąży często staje się agresywna względem innych osobników.

W ciągu sezonu samica składa jaja 3-5 razy, wyjątkowo 6-7 razy. Między poszczególnymi zniesieniami upływa 45-65 dni, ale notowano przypadki gdy upłynęło zaledwie 9 dni. Na miejsce złożenia samice wybierają często wilgotną ziemię w podłożu lub w doniczkach zawieszonych wysoko w terrarium. W dużych terrariach znalezienie jaj nie jest proste, dlatego poleca się wcześniej wstawić duży pojemnik z lekko wilgotnym piaskiem w ciemny kąt terrarium, a samica z dużym prawdopodobieństwem wybierze go do złożenia jaj. Większość samic składa jaja przed południem i w nocy. Początkowo samica podejmuje próby wygrzebania norki w różnych miejscach terrarium. Poszukiwania odpowiedniego miejsca trwają zwykle 2-3 dni. Samica składa kolejne jaja w odstępach około 5 sekund. Samica zagrzebuje norkę. Cała operacja trwa zwykle 2-3 godziny.

Trwające ponad tydzień poszukiwanie miejsca do złożenia jaj jest patologiczne i prowadzi do śmierci samicy z powodu zatrzymania jaj (niem. Legenot). W takiej sytuacji, jeżeli występują jeszcze dodatkowe objawy tego schorzenia należy podać oksytocynę i wapń. Zatrzymanie jaj jest najczęstszą przyczyną śmierci samic w terrarium. Szczególnie samice które zbyt wcześnie przystąpiły do godów cierpią na zatrzymanie jaj kończące się najczęściej śmiercią. W przypadku nieskuteczności oksytocyny pozostaje w ostateczności zabieg chirurgiczny. Pojedyncze jaja rozrzucone po terrarium też mogą świadczyć o tym schorzeniu. Wówczas trzeba wykonać badania czy pojedyncze jaja nie pozostały w jajowodach.

Złożone jaja należy przenieść do inkubatora. Jako substrat do inkubacji można stosować wermikulit, perlit, torf lub mieszankę torfu i piasku. Jaja w połowie powinny być zakopane w lekko wilgotnym substracie i nie odwracane w czasie całego okresu inkubacji. Wielu hodowców poleca zmniejszać wilgotność substratu w miarę inkubacji tak, aby przed wylęgiem wynosiła około 60%. Infekcje grzybowe zdarzają się zwykle w jajach uszkodzonych i obumarłych. W przypadku ataku grzybów na zdrowe jaja poleca się stosowanie środków przeciwgrzybiczych stosowanych w leczeniu grzybic u ludzi, (np. kremów Canesten lub Exoderil). Jaja martwe są żółte lub zielonkawe. Inkubowane jaja należy codziennie kontrolować i w razie potrzeby izolować szybko „podejrzane” jaja aby uniknąć rozprzestrzeniania się infekcji. W trakcie inkubacji jaja stają się brązowawe i zwiększają swoją objętość wskutek wchłaniania wody z substratu. Przy prawidłowej technice inkubacji i zapłodnionych jajach procent wylęgłych młodych jest u bazyliszków wysoki i sięga
80-100%.

Najważniejsze dla uzyskania sukcesu w rozrodzie jest:

• optymalne karmienie rodziców (szczególnie uwzględnienie witamin i wapnia)
• odpowiednie miejsce inkubacji (profilaktyka zatrzymania jaj)
• dobre warunki inkubacji (w szczególności nie za wysoka wilgotność substratu)

Młode rozrywają osłonkę jaja za pomocą zęba jajowego, po wystawieniu głowy zwykle tkwią w tej pozycji przez kilka godzin. Po wydostaniu się z jaja resztki woreczka żółciowego wystają z brzucha jeszcze zwykle przez 1-2 dni. Jeżeli znaczna część woreczka pozostaje na zewnątrz (2-6 mm) młode przez pierwsze dni powinny przebywać w sterylnym terrarium wyłożonym wilgotnym papierem w temperaturze inkubacji jaj. Kiedy resztki zanikną można je przenieść do terrarium dla młodych. W przypadku wahań w temperaturze inkubacji jaj lub genetycznych wad rodziców znaczna część młodych może mieć pokrzywione kręgosłupy lub inne zniekształcenia.

Do wychowu grupy młodych poleca się terrarium o wymiarach 100/60/100 cm. Warunki powinny być takie same jak w terrarium dla dorosłych. Ważne jest utrzymywanie odpowiedniej wilgotności (70-100%), codzienne zraszanie i duży basen. Młode przyjmują pokarm często już dzień po wylęgu. Należy podawać odpowiednie do ich wielkości owady. Przez pierwsze pół roku młode mogą przebywać w grupie rodzeństwa, ale czasami trzeba oddzielać osobniki słabsze, zdominowane przez inne. Są one często mniejsze, mają objawy krzywicy. Po umieszczeniu ich w oddzielnym terrarium należy rozpocząć intensywne karmienie i dostarczanie zwiększonej ilości witamin i wapnia. Po ujawnieniu się cech dymorfizmu płciowego (w wieku 4-6 miesięcy) należy oddzielić samce i samice, aby uniknąć zbyt wczesnego godowania.

Zbyt wczesne zajście w ciążę prowadzi u samic do zatrzymania jaj, zahamowania wzrostu i wyczerpania. Samice powinny przystępować do rozrodu w najwcześniej w wieku 10 miesięcy, a więc wcześniej niż u innych gatunków bazyliszków. Duży problem z tym związany polega na tym, że wiele samic również bez kontaktu z samcami zachodzi w ciążę w młodym wieku (6-8 miesięcy) i składa oczywiście niezapłodnione jaja. Znaczna część tych samic cierpi na zatrzymanie jaj i ginie. Pierwsze doświadczenia w celu zapobiegania takiej sytuacji wskazują, że w krytycznym okresie, czyli u B. vittatus między 5 a 10 miesiącem samice należy hodować w znacznie suchszym środowisku (mały pojemnik z wodą, rzadkie i niewielkie spryskiwanie terrarium). Prawdopodobnie może to zapobiegać składaniu jaj ponieważ w naturze okres godowy jest mocno skorelowany z porą deszczową. Młode linieją pierwszy raz w wieku 4-6 tygodni, a cały proces może trwać nawet 3 tygodnie. Młode linieją 3-5 razy, dorosłe 1-2 razy w roku.

Uwagi

Gatunek płochliwy, nie należy brać go na ręce. Nie można hodować kilku samców w jednym terrarium. Samiec niedominujący stopniowo traci barwy, staje się ciemniejszy, coraz mniej je, przebywa na dnie terrarium, aż w końcu ginie. Natomiast na jednego samca może przypadać 2-3 samice. W żadnym wypadku nie należy umieszczać młodych z dorosłymi, te pierwsze zostaną użyte przez dorosłe jako pokarm. Większa liczba samic jest korzystna z tego powodu, że duże potrzeby seksualne samca rozkładają się wtedy na wiele samic. Powszechnym zjawiskiem w hodowli jest śmierć samic z powodu częstych, kolejno następujących ciąż, wskutek czego występuje wyczerpanie organizmu, nawet pomimo podawania znacznych ilości wapnia i witamin. Należy wziąć pod uwagę okresowego oddzielania samca od samic. Nie powinno się trzymać razem różnych gatunków bazyliszków. Istnieje możliwość krzyżówek międzygatunkowych (do tej pory znane są hybrydy między B.basiliscus i B.vittatus) Nie zaleca się łączyć bazyliszków z innymi gatunkami gadów i płazów, ze względu na ich tendencję do pożerania nawet dużych okazów innych gatunków. Nie należy łączyć ich także z żółwiami ze względu na możliwość zakażenia Entamoeba invadens. Żółwie są jego częstymi, bezobjawowymi nosicielami, a u jaszczurek zakażenie kończy się zwykle śmiercią.

 

Opracowanie i źródła informacji
Opracował dr Robert Maślak na podstawie literatury:
Bosch H., Werning H. (1996): Green Iguanas and other Iguanids. T.F.H.Publications.
Koćan M. (1998): Leguani a agamy. Polaris.
Köhler G. (1999): Basilisken, Helmleguane, Kronenbasilisken. Herpeton, wydanie II.
Vosjoli P. (1992): Green Water Dragons, Saifin Lizards and Basilisks. Advanced Vivarium System.
Pough F.H., Andrews R.M., Cadle J.E., Crump M.L., Savitzky A.H., Wells K.D. (2001): Herpetology. Prentice Hall.

Liczba wyświetleń: 6723