Oceń 1 gwiazdka2 gwiazdki3 gwiazdki4 gwiazdki5 gwiazdek [3]
Loading...
4908
2
Karaczany – Opisy, Owady – Opisy

Blattodea – karaczany

Piotr Sterna | , , , , , , , , , , , ,

Blattodea – karaczany

Karaczany (Blattodea „w części”) znane również pod nazwą hełmce, a także potocznie jako karaluchy. Karaczany są owadami z reguły grzbietowo-brzusznie spłaszczonymi. Przechodzą przeobrażenie niezupełne. Ważną cechą wyróżniającą karaczany jest przedplecze, aparat gębowy typu gryzącego, odnóża typu bieżnego. Często prowadzą skryty nocny tryb życia. Kojarzone przez wielu ludzi jako szkodniki domowe, lecz jest to jednak marginalny procent wszystkich żyjących gatunków, których jest ponad 4,5 tysiąca, a uwzględniając termity rząd Blattodea wzrasta w liczbę ponad 7,6 tys. gatunków. Każdy kto spróbuje zainteresować się karaczanami nieco szerzej, odkryje, że jest to znacznie bardziej zróżnicowana grupa zwierząt niż by to się nam wydawało patrząc na biegnącego po zapaleniu światła w kuchni prusaka. Karaczany można spotkać w rozmaitych siedliskach, gdzie często stanowią istotny element ekosystemu. Pisząc to zastanawiałem się co tak naprawdę łączy wszystkie karaczany i przyznam, że nie ma tego dużo.

Systematyka karaczanów

Nadrząd Dictyoptera Latreille 1829 – karaczany i modliszki

Rząd Blattodea Brunner von Wattenwyl 1882 – karaczany i termity

  • Nadrodzina Blaberoidea Brunner von Wattenwyl 1865
  • Nadrodzina Blattoidea Handlirsch 1925, synonim Termitoidea Latreille 1802
  • Nadrodzina Corydioidea Saussure 1864, synonim Polyphagoidea Saussure 1864

Więcej w osobnym artykule Systematyka karaczanów.

Morfologia karaczanów

Karaczany są owadami o przeobrażeniu niezupełnym, czyli takim, w którym larwy nie różnią się w sposób znaczący budową od osobników dorosłych i nie występuje stadium spoczynkowe poczwarki. U karaczanów występuje stadium nimfy. Czasem jest ono wymiennie stosowane do larw, jednak jest to określenie dla ostatniego stadium larwalnego. W przypadku gatunków lub płci u których osobniki dorosłe posiadają skrzydła, stadium nimfy posiada zawiązki. Więcej w artykule Morfologia karaczanów.

Nazewnictwo karaczanów

O nazewnictwie słów kilka. Największym problemem polskiego nazewnictwa tego rzędu jest to, że poza kilkoma rodzajami, nie mają one polskich odpowiedników. I tak: Blatta – karaczan; Blattella – prusak; Ectobius – zadomka; Phyllodromica syn. Hololampra – bezżyłka; Periplaneta – przybyszka. Więcej w artykule Nazewnictwo karaczanów.

Występowanie karaczanów

Karaczany zajmują bardzo zróżnicowane środowiska. Występują pomiędzy 60°N a 50°S, lecz w największej liczbie pomiędzy 30°N a 30°S. Zamieszkują środowiska: wilgotne, umiarkowane i suche. Od szczytów górskich np. Eupolyphaga everestiana znaleziona na Mount Everest na wysokości 5640 m, poprzez korony drzew, tereny trawiaste, ściółkę, nory innych zwierząt, na jaskiniach kończąc. Karaczany można znaleźć w dziuplach, gniazdach, pod korą, w próchniejącym drewnie, na słonych mokradłach, w mrowiskach i termitierach, w mieszkaniach, na statkach i w samolotach, niektóre gatunki prowadzą ziemnowodny tryb życia. Więcej w artykule Występowanie karaczanów.

Lokomocja karaczanów

Karaczany bardzo dobrze poruszają się po poziomych i pionowych powierzchniach. Wpuszczone do nowego zbiornika z reguły poruszają się po krawędziach pojemnika. Możliwość chodzenia po gładkich powierzchniach umożliwia obecność arolii znajdujących się pomiędzy pazurkami ostatniego segmentu stopy i euplantul znajdujących się po wewnętrznej stronie pozostałych czterech segmentów stopy. Więcej w artykule Lokomocja karaczanów.

Żywienie karaczanów

Przypisywana ogólnie karaczanom ich wszystkożerność wynika z prac naukowych prowadzonych głownie na gatunkach synantropijnych, które w środowiskach stworzonych przez człowieka, faktycznie zadowalają się bardzo zróżnicowanym pokarmem: mydłem, klejem, papierem itp. W środowisku naturalnym wszystkożerność obserwowana jest u gatunków zasiedlających jaskinie. W hodowli karaczany nie sprawiają problemów z karmieniem i mogą być żywione produktami pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Więcej w artykule Żywienie karaczanów.

Rozmnażanie karaczanów

Karaczany najczęściej rozmnażają się płciowo, możliwe są przypadki partenogenezy. Dymorfizm płciowy jest widoczny. Karaczany dzielą się na gatunki jajorodne czyli wytwarzające ootekę opatrzoną ochronną kapsułą oraz gatunki jajożyworodne, które wytwarzają ooteki otoczone jedynie błoną, które następnie są inkubowane wewnątrz ciała. Więcej w artykule Rozmnażanie karaczanów.

Zachowania społeczne karaczanów

Karaczany są niezwykle zróżnicowaną grupą zwierząt, zamieszkującą różnorodne środowiska, odżywiające się różnym pokarmem. Pod względem zachowań społecznych również występują pomiędzy karaczanami różnice. Karaczany żyjące w grupach rodzinnych, karaczany gromadzące się na pokładach odchodów nietoperzy w jaskiniach i gatunki synantropijne są łatwe w określeniu jako stadne. Odnośnie innych gatunków określenie występujących w naturalnym środowisku interakcji społecznych nie zostało zbadane, a więc rozstrzyganie tych zależności nie zostało wyjaśnione. Określenie interakcji społecznych nie jest proste również z powodu różnic w chowie w badaniach laboratoryjnych, a zachowaniami w środowisku naturalnym. Więcej w artykule Zachowania społeczne karaczanów.

Termity jako socjalne karaczany

Od dawna wiadomo, że karaczany, modliszki i termity są spokrewnionymi grupami owadów. Obecna taksonomia klasyfikuje je razem do nadrzędu Dictyoptera. Badania wskazują na to, że rozdział od wspólnego przodka następował jak na procesy ewolucyjne szybko, miał miejsce na przełomie Jury i Kredy, dlatego dopiero dzięki nowoczesnym zdobyczom techniki można wysnuć pewne nowe aspekty ich pokrewieństwa. Przez wiele lat w nadrzędzie Dictyoptera umieszczano trzy rzędy owadów: Blattodea – karaczany; Isoptera – termity; Mantodea – modliszki. Badania jednak wskazują, że w nadrzędzie Dictyoptera są tylko dwa rzędy: Blattodea – karaczany i Mantodea – modliszki, a termity należy klasyfikować jako epirodzinę Termitoidae w nadrodzinie Blattoidea w rzędzie Blattodea. Czytaj więcej Termity jako socjalne karaczany.

Karaczany a człowiek

Z powodu kilku synantropijnych gatunków występujących w bliskim sąsiedztwie człowieka, cały rząd osnuto złą sławą szkodników domowych. Często słowo dezynsekcja kojarzona jest bezpośrednio ze zwalczaniem karaluchów i prusaków. Większość osób słysząc nazwę karaczany, nie wie co to takiego. Jednak jak usłyszą karaluchy lub prusaki, od razu z poczuciem pewnej odrazy wiedzą, że to te co biegają w nocy po kuchni i które tępi się różnymi środkami, a i tak powracają. Istnieje nawet naukowe określenie na strach wywoływany przez karaczany, jest to katsaridafobia (gr. κατσαρίδα – karaczan). Spróbujmy jednak podejść do funkcji rzędu karaczanów szerzej, zarówno z ich negatywnymi jak i pozytywnymi dla człowieka oddziaływaniami. Czytaj więcej Karaczany a człowiek.

Organizmy związane z Blattodea

W hodowli jak i środowisku naturalnym karaczany łączą z różnymi innymi organizmami interakcje, są to następujące grupy organizmów.

Archaea – archeony
Królestwo: Euryarchaeota
Bacteria – bakterie
Królestwo: Bacteria
Eukaryota – eukarionty
Królestwo: Animalia
Typ: Acanthocephala – kolcogłowy
Typ: Arthropoda – stawonogi
Podtyp: Chelicerata – szczękoczułkowce
Podtyp: Hexapoda – sześcionogi
Podtyp: Myriapoda – wije
Podtyp: Crustacea – skorupiaki
Typ: Chordata – strunowce
Typ: Nematoda – nicienie
Typ: Nematomorpha – nitnikowce
Typ: Onychophora – pazurnice
Typ: Platyhelminthes – płazińce
Królestwo: Fungi
Królestwo: Plantae
Królestwo: Protista

Mikroorganizmy związane z karaczanami

Karaczany są zawiązane z różnymi mikroorganizmami. Występują i odżywiają się takim pokarmem, który zawiera bakterie, grzyby, protisty. Niektóre są im niezbędne do trawienia, do detoksykacji garbników, fenoli, terpenów, inne służą same jako pokarm oraz bakterie w tkance tłuszczowej. Analizy jelit karaczanów wykazuje obecność: bakterii beztlenowych, okrzemków, ameb, wiciowców, krętków, świdrowców, metanogenów. Mikroorganizmy pomagają w trawieniu celulozy i innych polisacharydów. Wiele młodych larw stosuje koprofagię w celu inokulacji florą potrzebną do trawienia. Samice Cryptocercus spp. po wykluciu się młodych przekazują im płynny pokarm z zestawem mikroorganizmów z jelita tylnego. Możliwe, że gatunki jajorodne pozostawiają w pobliżu ooteki również kał. Mimo iż karaczany występują w środowiska zanieczyszczonych przez różne mikroorganizmy, dbają o czystość. Wykorzystują do tego odnóża, którymi sczesują ze swojej powierzchni mikroorganizmy, które następnie czyszczą przy użyciu aparatu gębowego. W tkance tłuszczowej karaczanów i termitów z rodziny Mastotermitidae występują bakterie Blattabacterium, są one zlokalizowane w wakuolach i są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Badania na gatunkach z rodzaju Cryptocercus wskazują, że nie jest to jeden gatunek bakterii z rodzaju Blattabacterium. Przykładowo Blattabacterium relictus z Cryptocercus relictus, Blattabacterium clevelandi z Cryptocercus clevelandi, Blattabacterium punctulatus z Cryptocercus darwini, Cryptocercus garciai, Cryptocercus punctulatus, Cryptocercus wrighti. Symbioza tych bakterii miała miejsce co najmniej 140 mln lat temu. Bakterie syntetyzują witaminy, aminokwasy i białka, rozkładają zmagazynowane w tkance tłuszczowej urocyty.

Mikroorganizmy szkodliwe również atakują karaczany. W związku z obecnością wielu pożytecznych dla karaczanów drobnoustrojów, oraz ich socjalnego życia. Walka z organizmami szkodliwymi jest utrudniona. Patogeny korzystają z koprofagi, dzięki niej roznoszą się pomiędzy karaczanami np. Gregarina blattarum. Istnieją jednak u karaczanów również mechanizmy obronne. Zdrowe larwy Blattella germanica są w stanie rozpoznać martwe osobniki swojego gatunku zarażone grzybem Metarhizium anisopliae. Karaczany Cryptocercus izolują larwy od martwych osobników oraz kontrolują rozwój grzybów w otoczeniu młodych. Opisano różne rodzaje gruczołów obronnych zlokalizowanych na głowie, sternitach, które poza działaniem odstraszającym dla napastników mają także działanie antyseptyczne i podczas karaczaniej toalety mogą być rozprowadzone na powierzchnię ciała. Gruczoły zlokalizowane przy aparacie gębowym Eublaberus distanti produkują mieszankę 14 substancji, o działaniu antygrzybicznym między innymi fenoli: naftolu, p-krezolu, chinonu i kwas heksanowego. Podczas doświadczenia w którym karaczany Gromphadorhina portentosa poddane zostały zakażeniu bakteriami lub którym wstrzyknięto toksynę bakteryjną, a następnie umieszczono w pojemniku z gradientem temperaturowym. Chore karaczany wybierały miejsca znacznie cieplejsze niż zdrowe karaczany w kombinacji kontrolnej, co świadczy o behawioralnym przystosowaniu do walki z patogenami.

BCG (Blattodea Culture Group)

Blattodea Culture Group jest międzynarodową organizacją, zrzeszającą ludzi zainteresowanych karaczanami, zarówno amatorów jaki i naukowców. Organizacja ta wydaje swoje czasopismo poświęcone karaczanom, które jest rozprowadzane do osób należących do BCG. Członkostwo umożliwia dodatkowo bezpłatny dostęp do gatunków z listy BCG oraz możliwość uczestniczenia w spotkaniach. Strona BCG posiada również swoje forum dyskusyjne. Lista karaczanów numerowanych przez tę organizację liczy ponad 100 gatunków. W niektórych opisach możemy się spotkać ze wspomnianym numerem bcg.

Karaczany na czerwonej liście IUCN

International Union for Conservation of Nature wyróżnia na swojej liście karaczany:

Kategorie zagrożenia gatunków wg IUCN: EX – wymarłe, EW – wymarłe na wolności, CR – krytycznie zagrożone, EN – zagrożone, VU – narażone, NT – bliskie zagrożenia, LC – najmniejszej troski

 

Opracowanie i źródła informacji

Piotr Sterna

Literatura

Bell W. J., Roth L. M., Nalepa C. A. 2007 Cockroaches Ecology, behavior, and natural history. The Johns Hopkins University Press

Clarkand J. W. i Kambhampati S. 2003 Phylogenetic analysis of Blattabacterium, endosymbiotic bacteria from the wood roach, Cryptocercus (Blattodea: Cryptocercidae), including a description of three new species. Molecular Phylogenetics and Evolution 26: 82–88

Cockroach Species File [klik]

Liczba wyświetleń: 4908

Powiązane wpisy

2 przemyślenia na temat Blattodea – karaczany

Dodaj swoje przemyślenie na temat artykułu