Centrochelys sulcata – żółw pustynny

Żółw pustynny (Centrochelys sulcata)

Centrochelys (Geochelone) sulcata to bardzo duży, ze względu na środowisko, do jakiego się przystosował silnie zbudowany żółw. Samiec osiąga rozmiary 76 cm długości karapaksu i 100 kg, samice są mniejsze, ich rozmiary zazwyczaj oscylują wokół 50-60 cm przy wadze 29-60 kg, według różnych źródeł. Największy opisany osobnik tego gatunku był samcem, mierzył 106,68 cm i 225 kg wagi (Flower, 1925)!

Karapaks młodych osobników żółwi pustynnych jest jasnobrązowy, każda tarczka jest obrzeżona ciemniejszą obwódką. Taka obwódka jest również widoczna u osobników dorosłych, jednak z wiekiem stopniowo zlewa się do piaskowo-brązowego, niemal jednolitego koloru całego karapaksu. Kolor osobników z różnych miejsc zasięgu czasem nawet znacznie się różni, populacje zachodnie są bardziej pomarańczowe, podczas gdy wschodnie – kremowo-szare. Ogólny kształt ciała jest spłaszczony, karapaks samca jest lekko podługowaty, samicy w ogólnym zarysie okrągły. Plastron nieznacznie jaśniejszy. Tarczki plastronu pod głową u osobników dorosłych, szczególnie u samców są wydłużone. Używane są w starciach pomiędzy osobnikami, jednak szczególnie w walkach pomiędzy samcami. Głowa duża, okryta grubymi tarczkami, szczęki bardzo silne. Oczy duże, ciemnobrązowe, często „łzawiące”, co jest spowodowane bardzo suchym środowiskiem naturalnym. W naturze spotyka się nawet stare, ślepe osobniki. Język różowy. Kończyny mocno zbudowane, przystosowane do kopania nor. Przednie kończyny charakteryzują się wyraźnie wyodrębnionymi łuskami, część z nich jest nawet nieznacznie wydłużona. Tylne kończyny typowe dla żółwi lądowych. Ogon krótki, masywny. Płytka nadogonowa zagięta do dołu, chroniąca ogon i genitalia. Wszystkie odsłonięte części ciała pokrywa gruba, osłonięta dużymi łuskami skóra, we wszystkich pozostałych jest dużo cieńsza i delikatniejsza. Pomiędzy tylnymi kończynami a ogonem znajdują się duże łuski w formie kolców, doskonale widoczne i znacznie większe u samców, osiągające długość nawet do 6 cm.

Pomimo iż nie wyodrębnia się podgatunków, badania dowiodły, że populacja zachodnia (Niger do Mauretanii) znacznie się różni od wschodniej (Sudan, Etiopia). Ma to znaczenie w przypadku zakupu żółwi z odłowu, by nie tworzyć bezsensownych krzyżówek geograficznych.

Synonimy

Testudo sulcata MILLER 1779
Testudo calcarata SCHNEIDER 1784 (nom. subst. pro T. sulcata Miller)
Testudo radiata [var.] senegalensis GRAY 1831
Testudo sulcata — DUMÉRIL & BIBRON 1835: 74
Testudo sulcata — DUMÉRIL & BIBRON 1854: 220
Geochelone sulcata — PRITCHARD 1967
Centrochelys sulcata — DEVAUX 2004
Geochelone sulcata — VALVERDE 2004
Centrochelys sulcata — VALVERDE 2005
Geochelone sulcata — LE et al. 2006
Centrochelys (Geochelone) sulcata — BONIN et al 2006
Centrochelys sulcata — CHIRIO & LEBRETON 2007
Centrochelys sulcata — TRAPE, CHIRIO & TRAPE 2012
Centrochelys sulcata — TTWG 2014

Źródło reptile-database.org

Występowanie

Od środkowo-wschodniej po środkowo-zachodnią Afrykę.

Biotop

Gatunek ten przystosował się do bardzo niesprzyjających warunków naturalnych. Zasięg jego występowania charakteryzują bardzo gorące dni, chłodne noce oraz ekstremalnie suche powietrze. Masywne kończyny przednie umożliwiają gadom kopanie głębokich tuneli, w których ukrywają się przez zbyt wysokimi temperaturami. Tunele te mogą sięgać nawet 15 metrów długości, a temperatura w nich może być niższa nawet o 25°C. Kopanie tuneli ma również znaczenie w poszukiwaniu wilgoci. Czasem w jednym systemie tuneli można znaleźć kilka osobników obu płci.

W zasadzie dorosłe osobniki nie mają naturalnego wroga, inaczej sytuacja wygląda w przypadku młodych i osobników do trzeciego roku życia. Zagrożeniem mogą być węże, warany, krokodyle, ptaki drapieżne, szakale, hieny i wiele innych. Największym jednak zagrożeniem dla gatunku jest człowiek.

Terrarium

Ponieważ jest to jeden z największych gatunków żyjących żółwi, decyzja o jego zakupie powinna być dobrze przemyślana. Z uwagi na osiągane rozmiary i siłę, jaką dysponują, żółwie z tego gatunku mogą być trzymane jedynie w bardzo dużych, wytrzymałych i stabilnych terrariach. Najlepszym rozwiązaniem w naszym klimacie jest zapewnienie zarówno dorosłym jak i młodym osobnikom wybiegów zewnętrznych w okresie, gdy temperatury w nocy nie spadają poniżej 15°C lub, gdy temperatury w dzień na to pozwalają, przenosić je w dzień do cieplejszych pomieszczeń. Wystrój może być bardzo prosty, w jego skład mogą wchodzić kamienie, grube gałęzie, konary itp. Zarówno młodym jak i dorosłym należy zapewnić schronienie w postaci skrzynki dostosowanej rozmiarami i wielkością otworu wejściowego do wielkości żółwia. Zwierzę w pomieszczeniu pozbawionym kryjówki wciąż będzie próbowało wydostać się z terrarium.

Przy wychowie młodych osobników zastosowanie znajdują akwaria o wymiarach około 80/30/30cm, jednak należy mieć na uwadze, że jest to dość ruchliwy gatunek, wobec czego terrarium im jest większe, tym lepsze. Ponieważ rosną szybko, terrarium należy zbudować „na zapas”. Terrarium nie powinno być zamknięte, gdyż żółwie te wymagają niskiej wilgotności powietrza.

Nad zbiornikiem wewnętrznym należy umieścić świetlówki emitujące UVB lub naświetlać żółwia żarówkami Osram Ultra-Vitalux. Zarówno u młodych jak i u dorosłych jako podłoże najlepiej jest użyć piach lub mieszankę ziemi ogrodowej z piachem z dużą przewagą tego drugiego. Jest to najbardziej naturalne podłoże umożliwiające naturalne zachowanie zwierzęcia, które, pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej miąższości, ma możliwość kopania.

Warunki zewnętrzne dają możliwość przygotowania terrarium najbardziej zbliżonego do warunków naturalnych, co jest niejednokrotnie niedoceniane przez hodowców-amatorów. Przy odpowiednio dobrze zaplanowanej przestrzeni możemy maksymalnie urozmaicić czas gada przez co najmniej pięć miesięcy w roku. Naturalne podłoże doskonale wpływa na zachowanie odpowiedniej postawy gada. Żółwie trzymane w domach często cierpią na zmiany w kośćcu spowodowane zbyt twardym podłożem, poruszają się wówczas w sposób przypominający pływanie żółwia wodnego. Jest to stan nieodwracalny, któremu jednak bardzo łatwo zapobiec stosując grubą warstwę podłoża.

W przypadku trzymania żółwia przez okres letni na dworze jesteśmy praktycznie zwolnieni z podawania pokarmu, gdyż przy wcześniejszym przygotowaniu trawnika żółw odżywia się tym, co rośnie na jego wybiegu. Wybieg między innymi z tego powodu powinien być bardzo duży, by pokarmu nie zabrakło, a zwierzę miało jak największą przestrzeń do chodzenia. Na wolnym powietrzu niezbędne jest miejsce osłonięte od słońca i wiatru, w którym najczęściej żółw będzie się ukrywać i spać. Na takim wybiegu można posadzić rozmaite krzewy, poukładać duże głazy czy konary, by jak najbardziej zachęcić podopiecznego do ruchu. Wybieg należy zabezpieczyć przed ucieczką przez podkopanie się pod jego ścianami czy nawet przed ich przesunięciem przez zwierzę. Często się zdarza, że żółw stara się staranować ściany wybiegu poprzez stałe i rytmiczne ich uderzanie. Powinien być również zabezpieczony przed zwierzętami, które mogłyby zagrozić żółwiom, szczególnie tyczy się to osobników młodych.

Pewnym rozwiązaniem, szczególnie przy osobnikach dorosłych jest również urządzenie zewnętrznego wybiegu połączonego z wewnętrznym. Te zazwyczaj inteligentne gady, gdy temperatura na zewnątrz spada, same chowają się do wewnętrznych, cieplejszych pomieszczeń.

Nie należy umieszczać w terrarium zbiornika przeznaczonego do kąpieli żółwia, mimo, że okazjonalnie mogą z nich korzystać żółwie pustynne wolą środowisko suche i ciepłe. Można w terrarium umieścić małą, głęboką miskę z wodą, z której bardzo szybko uczą się pić. Należy ją myć co najmniej raz w tygodniu lub, gdy zachodzi taka potrzeba. Można również zrezygnować z miski i udostępniać młodym wodę raz w tygodniu, dorosłym natomiast co 10-14 dni w okresie, gdy znajdują się na wybiegach zewnętrznych.

Temperatura

Zarówno dorosłe jak i młode wymagają temperatur w dzień około 27-29°C z możliwością wyboru chłodniejszego miejsca, miejscowo 32-35°C.

Wilgotność

 

Oświetlenie

Ze względu na warunki naturalne ważne jest zapewnienie zwierzętom silnego, najbardziej zbliżonego do naturalnego światła. Można do tego celu zastosować lampy HQI lub zestawić wiele silnych świetlówek i żarówek. Problem mocnego światła oczywiście odpada w momencie trzymania żółwi na dworze. W przypadku trzymania żółwi wewnątrz koniecznością jest zastosowanie źródeł UVB, bez zapewnienia tego czynnika skończymy ze zwierzęciem cierpiącym na MBD.

Dymorfizm płciowy

Zazwyczaj określenie płci jest problematyczne do czasu, gdy żółwie osiągną 3-4 lata i 30-35 cm. Dorosły samiec (38-40 cm w wieku 5-6 lat) poza większymi rozmiarami charakteryzuje się lekko wklęsłym plastronem, innym kształtem karapaksu, nieznacznie dłuższym ogonem, masywniejszymi i dłuższymi tarczkami plastronu umieszczonymi pod głową, a tarczki plastronu przy ogonie układają się w odwrócone, rozwarte V (zdj. po lewej). Plastron samicy (43-45 cm w wieku 7-8 lat) jest płaski, karapaks okrągłego kształtu, ogon krótszy, masywniejszy, tarczki na plastronie od strony ogona układają się w wąskie odwrócone V lub szczelina jest zaokrąglona (zdj.po prawej).

Rozmnażanie

W warunkach naturalnych do kopulacji dochodzi tuż po wybudzeniu się ze snu po porze deszczowej, chociaż samiec jest zdolny kopulować o każdej porze roku, gdy napotka na swej drodze samicę. Samce toczą wielogodzinne walki o samice, niejednokrotnie kończące się śmiercią jednego z nich, gdy się zdarzy, że zostanie przewrócony na grzbiet i nie zdoła się odwrócić. Przewrócony na grzbiet wielki samiec szybko się odwadnia, przegrzewa i umiera. W hodowli zdarza się, że agresywny samiec atakuje również opiekuna, czy inne zwierzęta. Samiec przed kopulacją wędruje za samicą i w zasadzie do tego ograniczają się zaloty. Ponieważ samiec najczęściej przewyższa wagą samice, gdy już uda mu się na nią wspiąć, ona nie ma możliwości ucieczki. Z tego powodu najczęściej nie dochodzi do kopulacji, gdy samiec jest dużo mniejszy. Najczęściej kopulujące pary można napotkać rano, gdy temperatury jeszcze nie zmuszają zwierząt do ukrycia się. Podczas kopulacji dobrze słychać świszczące dźwięki wydawane przez samca. Dźwięki są tak głośne, że można dzięki nim zlokalizować żółwie w naturze.

Jaja zazwyczaj są składane od końca listopada do stycznia. W naturze samica składa dwa-trzy razy w roku po 10-20 do maksymalnie 32 kulistych, dużych jaj wymiarów 3,8-5 cm o masie około 40 (maksymalnie 70) gram każde. W niewoli, gdy warunki są odpowiednie a samica dobrze karmiona proces składania jaj może się powtarzać nawet do sześciu razy w roku co 30-50 dni. Przed składaniem jaj najczęściej zaprzestaje pobierania pokarmów. Wybiera otwarte piaszczyste tereny kopiąc czasem kilka „próbnych” jam głębokości około 30-50 cm i szerokości około 60cm. W tej jamie drąży mniejszą, o średnicy około 25 cm, którą zasypuje jajami. Jeżeli podłoże jest zbyt suche, może je zwilżyć moczem. Proces zakopywania gniazda zabiera około 1-2 godzin. Inkubacja trwa około 100-200 dni (zazwyczaj 120) i powinna przebiegać w ciemności. Jako podłoże najlepiej jest stosować mieszankę torfu z piaskiem. Temperatura inkubacji powinna wynosić około 30°C, w wilgotności 75-85%. W tak wysokiej temperaturze młode klują się po około 90 dniach. Stała temperatura poniżej 27°C i powyżej 31°C zagraża zarodkom. Tak jak w przypadku innych gadów, także i tu zaleca się zróżnicowanie temperatur na przestrzeni doby. Klujące się młode ważą około 40 gram i mierzą około 5 cm. Najczęściej z pierwszych jaj kluje się niewielka liczba młodych. Maluchy jedzą dużo i rosną szybko osiągając 200 gram w czwartym miesiącu i kilogram w pierwszym roku życia. Jeżeli mają szczęście osiągną 6 kilogramów w trzecim roku i mają szansę dożyć późnej starości.

Żywienie

Najlepszym pokarmem są wszelkiego rodzaju trawy, siano, koniczyna, mniszek lekarski, kwiaty, lucerna, inne zioła i liście. Taki pokarm jest bardzo włóknisty, ubogi w proteiny i tłuszcze. Na takiej diecie rosną stosunkowo powoli. Doskonałym dodatkiem dla pustynnych, jak i wszystkich innych żółwi są pozbawione kolców owoce opuncji. Co piąte-szóste karmienie należy posypać pokarm mieszanką wapnia z D3 i innych witamin. Samicom w okresie godów i młodym witaminy i wapń podajemy co drugie-trzecie karmienie. W żadnym wypadku nie należy podawać komercyjnych pokarmów dla żółwi lądowych, jak i owoców. Warzywa mogą być jedynie dodatkiem do diety.

W naturze spędzają większość czasu na poszukiwaniu pokarmu, na który składają się zioła, suche trawy, martwe zwierzęta, odchody innych zwierząt. O ile w naturze pokarm inny niż roślinny nie szkodzi, o tyle w terrarium nie powinien być wcale podawany. Ponieważ w naturze dostęp do pokarmu nie jest tak regularny jak pod opieką człowieka, rosną wolniej i są bardziej regularne.

Żółwie pustynne jedzą dosłownie wszystko, co im tylko zaoferujemy. Czasem może się również zdarzyć, że będą próbowały zjeść coś, co do jedzenia się nie nadaje, na przykład worek foliowy, czy piłkę. Należy unikać takich sytuacji, gdyż są potencjalnie niebezpieczne dla życia gada. Należy również zadbać, by na wybiegu zewnętrznym nie znalazły się rośliny trujące i chociaż zazwyczaj nie są one zjadane, nie powinny znaleźć się w ich zasięgu. Jeżeli do wybiegu mają dostęp inne zwierzęta, takie jak koty czy psy musimy liczyć się z ryzykiem zarobaczenia żółwia, który zje ich odchody. W naturze żółwie pustynne z apetytem pochłaniają odchody hien, traktując je dodatkowo jako źródło wapnia (ze zjedzonych kości zwierząt) (R.Gurley, 2002). Pies dodatkowo może potraktować mniejszego żółwia jako zabawkę i wynieść go poza jego wybieg, jeżeli tylko uda się mu go uchwycić w pysku, czy dotkliwie pogryźć.

Żółwie pustynne w środowisku naturalnym przechodzą w okresowy stan spoczynku od października do listopada, tracąc przy tym znacznie na wadze.

Zdrowie

Pomimo wysokiej odporności tego gatunku zdarza się im kilka najczęściej spotykanych przypadłości.
Chociaż dostęp do wiedzy się zwiększa (literatura, internet) ”piramidalny”, nieregularny wzrost jest nadal obserwowany. Powodem jest nieodpowiednia dieta, na którą składają się owoce, warzywa, sztuczne preparaty dla żółwi w szerokim spektrum oferowane przez sklepy zoologiczne, nadmiar pokarmu zbyt bogatego w proteiny lub ubogiego w substancje balastowe (nadmiernie szybki wzrost), brak ruchu czy zbyt niska wilgotność w terrariach rosnących, młodych osobników, brak odpowiedniej ilości wapnia, witaminy D3 oraz dostępu do UV. Często również w chłodniejszych rejonach zdarzają się infekcje górnych dróg oddechowych, co może mieć również miejsce, gdy żółwie są trzymane w niedostatecznie wysokiej temperaturze i w zbyt wysokiej wilgotności wewnątrz.

Problemem mogą być również pasożyty wewnętrzne. Zastosowanie znajdują tu Panacur (25-50mg/kg lub 2ml/kg -2,5%) oraz Flaglyl (Metronidazol)(25-50mg/kg lub 3ml/kg – 2,3%). Nigdy nie należy stosować leków zawierających Ivermectynę, gdyż są śmiertelne dla żółwi.

Należy pamiętać, że zawsze jest lepiej zapobiegać chorobom niż je leczyć.

Ochrona gatunkowa

Poza ograniczeniem wywozu, zaprzestaniem dewastacji środowiska i edukacją ludzi, nie można w zasadzie zrobić nic więcej. W 1993 roku SOPTOM, francuska organizacja badająca i działająca na rzecz ochrony żółwi otworzyła pierwsze Centrum leczenia żółwi pustynnych w Sangalkam (niedaleko Dakaru) w Senegalu. W połączeniu z lokalnym towarzystwem i kilkoma entuzjastami leczą w Centrum osobniki skonfiskowane przez władze lub oddane przez miejscowych, wykorzystując je następnie w edukacji miejscowej społeczności i turystów. W 2001 roku centrum zostało powiększone i lepiej zorganizowane, funkcjonuje teraz jako ”wioska żółwi” w lasach Noflaye, 35km od Dakaru. W tym samym czasie rozpoczęto kilka innych programów z pomocą rządu Senegalu i międzynarodowych organizacji naukowych. Uważa się, że w hodowlach prywatnych i ogrodach zoologicznych przebywa więcej żółwi pustynnych niż w naturze (B.Devaux, 2004), jednak ich wartość z punktu widzenia reintrodukcji jest zerowa, gdyż wszystkie osobniki w niewoli są ze sobą krzyżowane, niezależnie od miejsca pochodzenia.

Opracowanie

Łukasz Jarczewski

Literatura
Gurley, Russ (2002): The African Spurred Tortoise Geochelone sulcata in Captivity
Devaux, Bernard (2004): Centrochelys sulcata, Thetortoise that weeps. Reptilia 37/2004
Kaplan, Melissa (1996): Sulcata Tortoises – African Spurred Tortoises, Geochelone sulcata
Walls,Jerry G., (2006): Incubation problems. Reptiles Magazine 03.2006;30
Fife, Richard, (2005): Pyramiding in Tortoises. Reptiles Magazine 05.2005:38-42
Paul, Richard Carry (2002): A captivating giant: The african spur-thighed tortoise. Reptiles Magazine 04.2002:44-57
Pether, Jim (2002): SOS Sulcata. Reptiles Magazine 04.2002:52-65.

Liczba wyświetleń: 30516