Loading...
Kózkowate (Cerambycidae, Latreille, 1802) Bardzo liczna rodzina owadów (Insecta) z rzędu chrząszczy (Coleoptera). Na świecie opisano ok. 25.000 gatunków (w Polsce ok. 190).
Większość kózkowatych to formy średnie i duże (1 – 3 cm), ale zdarzają się okazy znacznych rozmiarów (np. Titanus giganteus przekracza 15 cm). Posiadają przeważnie długie piłkowane czułki, zbudowane najczęściej z 11 członów (nigdy nie mają na nich wykształconych buławek). U niektórych form, np. u Parandrinae, mogą być bardzo krótkie, u niektórych, np. u samca tycza cieśli (Acanthocinus aedilis) są wielokrotnie dłuższe od ciała. Głowa przeważnie węższa od przedplecza, częściowo się pod nie wsuwa, jednak u zmorszników Lepturinae jest oddzielona od reszty ciała wyraźną szyją. Posiadają parę oczu złożonych, najczęściej o nerkowatym kształcie. Oko jest przedzielone występem policzka. Aparat gębowy typu gryzącego z zazwyczaj silnie rozwiniętymi żuwaczkami. Przedplecze o różnym kształcie, przeważnie dość szerokie. Często z boków posiada wyraźne kolce lub zęby, na wierzchu bogatą rzeźbę w postaci rowków i guzków. Często spotykany u Cerambycidae aparat strydulacyjny polega na pocieraniu wierzchem odpowiednio urzeźbionej wzgórkami głowy o chropowate przedplecze lub śródpleczem o przedplecze.Tułów normalnie wykształcony. Posiadają dobrze rozwinięte obie pary skrzydeł i mimo swoich dużych rozmiarów są bardzo sprawnymi lotnikami. Pokrywy u Necydalinae są silnie skrócone, u innych podrodzin nie zawsze schodzą się ze sobą. Bardzo często pokryte są gęstymi włoskami. Nogi przeważnie kroczne, długie i smukłe. Mają bardzo charakterystyczne stopy zbudowane z 5 członów, przy czym czwarty jest bardzo krótki, schowany w trzecim, sercowato rozszerzonym członie. Powoduje to, że stopy wydają się czteroczłonowe. Taki układ spotykany jest u blisko z nimi spokrewnionych stonek (Chrysomelidae), jednak te ostatnie nie posiadają dodatkowo kolców i ostróg na końcach goleni. Odwłok średni, przeważnie ukryty pod pokrywami, ostatni segment nie jest silnie rozwinięty jak u stonek. Kózki są owadami związanymi z roślinami. Można wyróżnić dwie grupy tych owadów: fitofagi (żywiące się żywymi tkankami) i ksylofagi (żywiące się drewnem). Niektóre gatunki rozwijają się w nietypowych warunkach (np. w glebie), ale są wyjątkami. Larwy gatunków ksylofagicznych są dobrze przystosowane do środowiska w którym żyją. Są lekko spłaszczone (zwłaszcza podkorowe), mają silnie rozrośnięte żuwki, którymi wgryzają się w drewno. Posiadają też specyficzne enzymy, umożliwiające im chemiczną obróbkę pokarmu. Wiele kózkowatych jest specjalistami nie tylko pod względem gatunku rośliny żywicielskiej, ale potrafią wybierać określone jej fragmenty jako miejsce swojego rozwoju. Podobne zjawisko można zauważyć u fitofagicznych Cerambycidae. Przepoczwarczenie następuje w miejscu żerowania. Przedtem larwa przygotowuje sobie specjalną komorę poczwarkową. Pełny cykl rozwojowy trwa, w zależności od gatunku 1-5 lat. Dorosłe owady mogą nie odżywiać się podczas swojego życia (np. Spondylinae i Prioninae), lub żerują na kwiatach (głównie baldaszkowatych), jedząc pyłek i spijając nektar. Często spijają też soki ze zranionych roślin. Kwiaty mogą być również miejscem zbierania się i kopulacji dla wielu gatunków. Jaja składane są pod korą za pomocą pokładełka i zostawiane samym sobie. Czasem samice wykonują szereg czynności by przygotować miejsce na złożenie jaj (np. wygryzanie tuneli). Niektóre kózkowate mają duże znaczenie dla człowieka ze względu na zniszczenia jakie powodują w drewnie. Dotyczy to jeszcze stojących i osłabionych drzew, jak i ściętych już pniaków, a nawet starych, drewnianych budowli. Uszkodzone drzewa stają się podatne na ataki innych owadów i grzybów, uszkodzone budowle walą się. Z drugiej strony bez ksylofagów obieg materii w ekosystemach leśnych byłby prawie niemożliwy. Ze względu na swoje piękno (kształty i często kolorowe ubarwienie), niszczenie siedlisk (wycinka drzew) owady te w sporej części stały się rzadkie. Obecnie pod ochroną znajduje się 12 gatunków, ale aż 56 znajduje się na Czerwonej liście. Najbardziej znane lub szczególne gatunki: nadobnica alpejska (Rosalia alpina), kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo), kozioróg bukowiec (Cerambyx scopoli), rębacz pstry (Rhagium inquisitor), wonnica piżmówka (Aromia moschata), spuszczel domowy (Hylotrupes bajulus), zmorsznik czerwony (Leptura rubra), paśnik niszczyciel (Plagionotus detritus).
Budowa larw jest ważną cechą taksonomiczną, z tego wględu kózkowate podzielono na 4 podrodziny:
- Cerambycinae – kózki; głowa szersza niż dłuższa, żuwaczki krótkie trapezoidalne, występują z nielicznymi wyjątkami 3 pary nóg słabo lub dobrze rozwiniętych.
- Prioninae – dyląże; głowa nieznacznie szersza w stosunku do jej długości, skośnie położona do osi ciała, żuwaczki klinowate, 3 pary krótkich nóg wyraźnie widocznych. Obie części puszki głowowej, w przedniej części zrośnięte, a w tylnej rozdzielone.
- Lepturinae – zmorszniki; głowa szeroka, obie jej części są rozdzielone na całej długości i w tylnej części na boki, nogi wyraźne.
- Lamiinae – zgrzypiki; głowa podłużna (dłuższa niż szersza), żuwaczki dość długie, nóg brak.
Liczba wyświetleń: 3239
