Chinchilla lanigera – szynszyla

Chinchilla lanigera – szynszyla

Gatunek opisany przez Juan Ignacio Molina w 1782 roku

Nazewnictwo

Nazwa angielska: Long-tailed chinchilla, Chilean, coastal, common chinchilla, lesser chinchilla

Nazwa niemiecka: Langschwanz-Chinchilla

Nazwa polska: Szynszyla mała, szynszyla, szynszyla długoogoniasta, szynszyla nizinna

Systematyka

Gromada – Mammalia (ssaki)

Grupa – Theria (ssaki właściwe)

Podgromada – Placentalia (łożyskowce)

Nadrząd – Glires (siekaczowce)

Rząd– Rodentia (gryzonie)

Infrarząd – Hystricognathi (jeżozwierzokształtne)

Podrząd – Caviomorpha (marowate)

Rodzina – Chinchillidae (szynszylowate)

Rodzaj – Chinchilla (szynszyla)

Gatunek – Chinchilla lanigera (szynszyla mała)

Inne gatunki z rodzaju Chinchilla to Chinchilla brevicaudata (Chinchilla chinchilla, szynszyla duża, szynszyla krótkoogonowa).

W XVI wieku hiszpańscy odkrywcy podczas licznych wypraw do Ameryki Południowej napotkali w wysokich Andach małe stworzonka. Postanowili nazwać je „szynszylami”. Nazwę tą otrzymały od plemienia Indian – Chincha – zajmujących się między innymi polowaniem na nie. Słowo wywodzi się ze starego języka Inków i oznacza „silny”.

Występowanie

Szynszyle zamieszkują w stanie dzikim pasmo wyżyn chilijskich na wysokości 300-1500 m n.p.m.. Liczne polowania dla pozyskania z nich futra doprowadziły niemal do eksterminacji szynszyli z ich naturalnego środowiska. Szynszyle obecnie żyją wyłącznie na terenie Rezerwatu Narodowego Las Chinchillas w Chile oraz w 42 koloniach w jego pobliżu. Szynszyla zaliczana jest do gatunków krytycznie zagrożonych wyginięciem na wolności.

Długość życia

W tej dziedzinie szynszyle są prawdziwymi rekordzistami wśród gryzoni. Długość ich życia może przekraczać 20 lat. Najdłużej żyjąca szynszyla miała 29 lat. Rzadko jednak szynszyle dożywają choćby połowy tej długości. Najczęstszymi powodami przedwczesnej śmierci są urazy (nadepnięcia, przygniecenie), powikłania po chorobie stomatologicznej czy infekcje układu oddechowego.

Wygląd

Wyglądem szynszyla przypomina wiewiórkę lub królika. Ma krępą budowę ciała, kształtną, okrągłą głowę osadzoną na prawie niewidocznej szyi. Stosunkowo długi ogon pokryty jest ościstym włosem i uniesiony lekko do góry. Stopy zakończone są czterema palcami – trzy znajdują są z przodu, a jeden z tyłu. Przednie łapy, nieco krótsze od tylnych, mają cztery palce funkcyjne i jeden palec używany rzadziej. Uszy są kształtne, zaokrąglone. Okrywa włosowa gęsta i puszysta, u dzikich szynszyli o umaszczeniu „aguti” – w hodowli określana jako „standardowa” –niejednolita, ciemnoszara na grzbiecie, jasnoszara na bokach i biała na brzuchu.

Ze względu na kształt i długość włosa szynszyle możemy podzielić na odmiany klasyczne, angory (znacznie dłuższe futro) i curly (kręcone futro).

Długość ciała dorosłego osobnika to 260-270 mm (bez ogona). Masa ciała waha się od 400 do 700 gramów. Ogon tworzą 23 kręgi. Ma on około 15cm długości.

Wzór zębowy szynszyli dorosłej: 1013/1013. Siekacze mają charakterystyczny żółty kolor. Biały kolor może oznaczać niedobory pokarmowe. Zęby szynszyli rosną przez całe życie. Między siekaczami, a zębami policzkowymi znajduje się spora przerwa – diastema.

Odmiany barwne

Wyróżnia się odmiany dominujące oraz recesywne.

Odmiany dominujące

– standard – szara z białym brzuchem

– beżowa Towera heterozygotyczna – ciemnobeżowa z białym brzuchem

– beżowa Towera homozygotyczna – jasnobeżowa z białym brzuchem

– czarna aksamitna – czarna z białym brzuchem

– biała Wilsona – biała, z czarnymi uszami i oczami, może mieć szare (mozaika) lub czarne (mozaika extreme) łaty

– ebony – wyróżnia się „pododmiany” w zależności od tego jak ciemne futro posiada szynszyla:
light ebony – jasnoszare, podobne do odmiany standard jednak brzuch jest szary, a nie biały
medium ebony – ciemnoszary z jasnymi prześwitami
dark ebony : czarny z jasnymi prześwitami
extra dark ebony – jednolicie czarny na całym ciele

Odmiany recesywne

– fioletowa – ciemnofioletowa z śnieżnobiałym brzuchem

– szafirowa – szaroniebieska z białym brzuchem
– czarna perła – kruczoczarny grzbiet, śnieżnobiały brzuch, podobna do czarnej aksamitnej
Przykłady kombinacji międzyodmianowych:

– pink white – odmiana posiadająca w sobie geny odmiany beżowej Towera i białej Wilsona; analogicznie do białej Wilsona może mieć łaty jasne i ciemne w kolorze beżowym/brązowym; wyróżniamy hetero- i homozygotyczną odmianę pink white (podobnie jak beżową Towera)
– brązowa aksamitna – połączenie czarnej aksamitnej posiadającej gen TOV (Touch of velvet) oraz beżowej Towera
– tan – zwany także „beige ebony” (beżowy ebony) – odmiana analogiczna do ebony jednak kolor szary i czarny zastępowany jest beżowym i brązowym
– ebony TOV – połaczenie odmian ebony z odmianą czarną aksamitną
– white ebony – ebony połączona z odmianą biała Wilsona
– blue diamond – połaczenie dwóch odmian recesywnych: fioletowej i szafirowej

Wyróżniamy bardzo dużo kombinacji międzyodmianowych toteż tylko bardzo dobra znajomość genetyki szynszyli pozwoli na dokładne określenie odmiany barwnej z uwzględnieniem tzw. „nośników” genu (carrier) czyli osobników heterozygotycznych przenoszących geny recesywne i mogących dać potomstwo odmiany recesywnej mimo iż fenotypowo danej odmiany nie przypominają.

Szynszyle w naturze

Szynszyle są zwierzętami bardzo energicznymi i płochliwymi. Mają dobrze rozwinięty narząd słuchu i węchu. Prowadzą nocny tryb życia. W stanie dzikim zamieszkują wąskie szczeliny skalne, nory, gdzie budują gniazda na podłożu piaszczystym lub żwirowym, wyścielane włóknami z liści miejscowych roślin, najczęściej rośliny zwanej tam „puya”, która stanowi również ich główne pożywienie. Najchętniej zjadają liście traw, mniej chętnie gałązki krzewów. W środowisku naturalnym wodę pozyskują z porannej rosy, a także pobierają ją wraz z zjadanymi roślinami.

Szynszyle w domu

Początki hodowli mają miejsce w 1921 roku kiedy to do Kalifornii dotarło 12 szynszyli. Wszystkie obecnie hodowane zwierzęta pochodzą od tej niewielkiej gromady. Szynszyle są zwierzętami stadnymi dlatego powinny przebywać w klatce z innym osobnikiem. Utrzymywanie ich samotnie sprzyja występowaniu problemu wygryzania sierści. Jeśli nie planujemy rozmnażania (tyczy się to zwłaszcza osobników o nieznanym pochodzeniu i zbyt niskiej wadze) zalecane jest utrzymywanie stad jednopłciowych. Szynszyle należą do zwierząt czystych. Przy zachowaniu higieny nie wydzielają przykrego zapachu. Nie przepadają także za wilgocią, toteż zwykle niechętnie przebywają na rękach właścicieli i rzadko kiedy pozwalają się głaskać. Nieczęsto  zdarza im się ugryźć, za to niektóre agresywne samice mogą próbować odstraszyć człowieka poprzez stawanie na tylnych łapkach i tryskanie moczem. Są bardzo ruchliwe dlatego oprócz wysokiej klatki z licznymi półkami powinny mieć zapewniony bezpieczny wybieg. Ich dieta i warunki utrzymania są zbliżone do koszatniczek, dlatego czasem są one trzymane razem. Należy jednak pamiętać, że koszatniczki w przeciwieństwie do szynszyli prowadzą dzienny tryb życia, w związku z czym mogą przeszkadzać sobie nawzajem.

Szynszyle mogą być bardzo agresywne w stosunku do innej, nieznanej dotąd szynszyli, dlatego należy przeprowadzić prawidłowy proces łączenia, aby nie doszło do uszkodzenia i okaleczenia któregoś z osobników. Tyczy się to zarówno par mieszanych jak i jednopłciowych.

Ze względu na to, że są to zwierzęta hałaśliwe, osoby, które mają lekki sen, nie powinny ustawiać klatki w sypialni. Miejsce, w którym stoi klatka powinno być ciche, chłodne. Temperatura powyżej 25°C stwarza ryzyko udaru cieplnego u tych zwierząt. Dużo lepiej szynszyle znoszą niskie temperatury. Są w stanie przyzwyczaić się do temperatury niewiele wyższej niż 0°C, a w niższej niż 10°C następuje intensywne pobudzenie wzrostu okrywy włosowej. Ważne, aby wybrane miejsce było pozbawione przeciągów. Okoliczne ściany i cenne przedmioty powinny być zabezpieczone, ponieważ niewątpliwie zostaną potraktowane moczem nawet przez bardzo zgrane stado szynszyli. Wszystko co znajdzie się w zasięgu ich zębów także zostanie zniszczone. Nie należy utrzymywać ani wystawiać szynszyli na dwór ze względu na łatwość ich przegrzania lub przeziębienia.

Pomieszczenie

Bez względu na to czy będzie to drewniana woliera, czy metalowa klatka z plastikową kuwetą, podstawową zasadą jest wertykalne jej ułożenie. Powinna być wysoka, z dużą ilością półek. Minimalne wymiary przy dwóch szynszylach to: podstawa 40×60 cm i wysokość 100 cm. Półki muszą być pełne, dlatego, że siatka sprzyja powstawaniu uszkodzeń stóp. Bardzo lubiane przez szynszyle są także polarowe hamaki i domki. Umieszczenie gałęzi, na przykład z wierzby, stanowi dodatkową atrakcję dla zwierząt, które mogą je obgryzać i chodzić po nich, a co więcej, zapobiega to powstawaniu nagniotków na stopach. Z łatwością można nauczyć je sikania do kuwety, jednak należy liczyć się z tym, że zarówno wewnątrz jak i dookoła klatki będą porozrzucane liczne bobki. Miski mogą być metalowe przykręcane, jak i ceramiczne (tych nie należy stawiać na górnych półkach, ponieważ istnieje możliwość zrzucenia jej na głowę innej szynszyli). Poidełko plastikowe lub szklane należy zabezpieczyć w taki sposób, aby nie spadło lub nie zostało przegryzione. W wyposażeniu klatki musi znaleźć się także paśnik na siano oraz tymczasowo umieszczana wewnątrz kąpielówka z pyłem wulkanicznym lub innym odpowiednim dla szynszyli piaskiem. Nie należy używać piasku dla ptaków, dlatego, że zwiera on kwarc, który niszczy okrywę włosową szynszyli. Wspaniałym pomysłem jest umieszczenie w klatce drewnianego dysku lub kołowrotka o pełnej strukturze, jednak jego średnica nie może być mniejsza niż 40 cm. Drewniane zabawki do obgryzania stanowią świetną rozrywkę dla tych stworzeń.

Żywienie

Podstawą diety szynszyli jest siano, najlepiej z co najmniej kilku gatunków traw. Kolejnym równie ważnym elementem są suszone zioła i gałązki drzew (np. jabłoń, wierzba, brzoza, grusza, porzeczka, leszczyna, lipa). Lista ziół dostępnych do żywienia dla szynszyli jest bardzo długa. Są to m.in. mniszek lekarski, babka szerokolistna i lancetowata, pokrzywa, skrzyp polny, malwa, hibiskus, nagietek, melisa, jeżówka. Siano, zioła i gałązki są bardzo chętnie zjadane przez szynszyle, a to z kolei zapobiega występowaniu chorób stomatologicznych. Należy unikać stosowania mieszanek karm, dlatego że dostępne komercyjne mieszanki zawierają dużą ilość zbóż, warzyw i owoców, a te niekorzystnie wpływają na zdrowie szynszyli. Idealny byłby zatem granulat bezzbożowy, sporządzony jedynie z traw i ziół. Dodatkowym kryterium przy wyborze karmy jest struktura granulki – powinna ona być w postaci pelletu, a nie nadmuchanych chrupków. Pellet bowiem jest przez szynszyle rozcierany, co sprzyja ścieraniu zębów policzkowych. Chrupki są natomiast rozgniatane powodując powstawanie mikrouderzeń wierzchołków zębów policzkowych o zębodół. Sprzyja to stanom zapalnym wierzchołków zębów i tej okolicy. Na polskim rynku brak obecnie idealnej karmy dla szynszyli, dlatego też ewentualne stosowanie jej w diecie powinno być możliwie jak najbardziej ograniczone. Przysmaki, które zdecydowanie nie powinny znajdować się w diecie szynszyli to: kolby, dropsy, duża ilość owoców i orzechów, wapienka, chleb ani żadne ludzkie „przysmaki” takie jak chipsy, frytki, ciastka, czekolada itd. Wykazują także cekotrofię, czyli zjadają własne odchody z jelita ślepego.
Szynszyle są dość odporne na brak wody, jednak powinny mieć do niej stały dostęp w klatce. W czasie długich podróży zaleca się robienie przerw i podawanie mu w tym czasie wody lub umieszczanie niedużego kawałka świeżego jabłka.

Pielęgnacja

Do czyszczenia futerka służy wspomniany już piasek lub pył wulkaniczny. Kąpiele piaskowe należy przeprowadzać minimum dwa razy w tygodniu umieszczając kąpielówkę na około pół godziny wewnątrz klatki lub na podłodze podczas wybiegów.

Zdrowie

Problemy zdrowotne szynszyli wynikają najczęściej z nieprawidłowego utrzymania tych zwierząt. Duży problem, podobnie jak u świnek morskich, królików czy koszatniczek stanowią choroby stomatologiczne, których powikłania mogą doprowadzić do śmierci. Charakterystycznymi objawami jest obfite ślinienie się, drastyczny spadek wagi zwierzęcia, chętne branie pokarmu do pyszczka, a następnie wypluwanie go, ocieranie łapką pyszczka. Inną bardzo częstą dolegliwością, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym jest grzybica skóry. Szybkie wdrożenie leczenia zapewnia dobrą jego skuteczność. Utrzymywanie odporności na wysokim poziomie zabezpiecza organizm przed zachorowaniem na dermatofitozę, toteż należy unikać stresu związanego z transportem, dołączaniem nowych osobników i innych stresujących sytuacji w okresie jesienno-zimowym. Najbardziej rozpowszechnioną parazytozą wśród szynszyli jest giardioza. Wywołuje ją pierwotniak z rodzaju Giardia spp., który bytuje w jelicie cienkim szynszyli, głównie w dwunastnicy. W 99% przypadków przebiega ona bezobjawowo. W przypadku znacznego spadku odporności lub pojawieniu się czynnika infekcyjnego, może wikłać przebieg choroby. Ze względu na dużą ruchliwość tych zwierząt nietrudno u nich o uraz. Nadepnięcie lub przygniecenie w najgorszym przypadku może skończyć się śmiercią szynszyli, a nierzadko dochodzi do złamania kości łap. Przy nagłej zmianie diety, podawaniu dużej ilości świeżych owoców, nieświeżej wody oraz przy obecności czynników infekcyjnych może pojawić się biegunka. Intensywna biegunka trwająca dłużej niż 3 dni może spowodować śmierć tak małego organizmu, ponieważ szybko dochodzi do jego odwodnienia. Infekcje układu oddechowego są również bardzo groźne ponieważ szybko obejmują płuca, dlatego należy unikać przeciągów w miejscu przebywania szynszyli. Ze względu na grube futro szynszyle źle znoszą wysokie temperatury. Dłuższe przebywanie w temperaturze powyżej 30 stopni może doprowadzić do odwodnienia i udaru cieplnego u tych zwierząt. Objawem stresu cieplnego jest zaczerwienienie uszu, częste polegiwanie na boku, dyszenie, ziewanie, niechęć do ruchu.

Rozmnażanie

Ciąża szynszyli trwa 111 dni (+/- 3 dni). Poród przed 105 dniem uważa się za poronienie, a maluchy wkrótce giną, ze względu na nierozwinięte w pełni narządy wewnętrzne. Dojrzałość płciową szynszyle osiągają między 4 a 6 miesiącem życia, jednak dojrzałość hodowlaną dopiero w 8 miesiącu, co oznacza, że dopiero wtedy najwcześniej mogą zostać dopuszczone do rozrodu. Ważna jest również ich waga. Do rozrodu bowiem powinny być używane jedynie samce z minimalną wagą 500 gramów, oraz samice – minimum 600 gramów. Wyjątek stanowi odmiana szafirowa, w której średnia waga dorosłych szynszyli to 350 gramów, a próby powiększenia tych osobników wiązały się z utratą pięknego, niebieskiego odcienia futra. Odmiana ta jednak stanowi ogromną rzadkość w hodowli. Kolejnym czynnikiem niezbędnym do prowadzenia profesjonalnej hodowli jest znajomość pochodzenia zwierząt. Szynszyle do hodowli najlepiej pozyskiwać z innych profesjonalnych hodowli, które prowadzą dokumentację dotyczącą przodków i wraz ze sprzedażą zwierzęcia wydają nabywcy tak zwaną metrykę. Informacje, które powinien zawierać ten dokument to: dane dotyczące zwierzęcia (data urodzenia, odmiana barwna, płeć, numer identyfikacyjny lub imię) oraz drzewo genealogiczne z takimi samymi danymi rodziców i dziadków. Niestety na chwilę obecną nie istnieje związek zrzeszający hodowle domowe szynszyli, toteż brak weryfikacji danych umieszczanych przez hodowców w metrykach. W tej kwestii należy polegać jedynie na opiniach o hodowli, z której planujemy zakup zwierząt i wierzyć, że danej osobie można zaufać.

Ruja u szynszyli trwa około 4 dni i występuje co 30-45 dni. Należy wyróżnić także ruję poporodową trwającą nawet ponad 2 tygodnie i występującą (jak nazwa wskazuje) od razu po porodzie. W tej rui szynszyla również może zajść w kolejną ciążę, jednak wiąże się to z olbrzymim obciążeniem dla organizmu samicy, co może przekładać się na niską wagę urodzeniową młodych, trudnym porodem lub nawet śmiercią szynszyli przy porodzie. By nie obciążać znacznie organizmu i wydłużyć przydatność hodowlaną zwierzęcia, zaleca się odłączenie samca przed porodem i ponowne dołączenie go minimum 3 tygodnie po urodzeniu się młodych. Kolejna ruja po porodzie występuje najczęściej 50 dni po porodzie. Zapłodnienie w tym okresie również pozwala z łatwością obliczyć datę przyjścia na świat maluchów.

Kopulacja trwa u szynszyli krótko (kilka-kilkanaście sekund) i najczęściej występuje w godzinach nocnych. Nie ma więc możliwości aby „upilnować” parę szynszyli przed zajściem w ciążę. Po udanej kopulacji zostaje wydalony tak zwany „czop pokopulacyjny”. Nie jest on 100% potwierdzeniem zapłodnienia, ale może pozwolić nam na obliczenie dokładnej daty porodu jeśli jednak do takowego doszło. Czasem podobny czop wydalany jest przez samicę przy intensywnej rui.

Diagnostyka wczesnej ciąży u szynszyli jest obecnie bardzo trudna. Wprawny hodowca jest w stanie rozpoznać ją dopiero między 40-50 dniem, a nierzadko dopiero po 60. Najczęściej diagnozuje się ją poprzez omacywanie samicy, jednak niewprawne dłonie mogą spowodować uszkodzenie płodów i w efekcie – poronienie, dlatego powinno się wykonywać badanie z olbrzymią ostrożnością oraz możliwie jak najkrócej. Badaniem USG można wykryć ciążę dopiero po 60. dniu. Niezwykle ważne jest regularne ważenie szynszyli, najlepiej raz w tygodniu. Samica rozpoczyna przybieranie na wadze w różnym czasie ciąży, a średni przyrost tygodniowy wynosi 15 gramów. Dieta ciężarnej powinna być zróżnicowana, bogata w białko i wapń. Temat żywienia szynszyli nadal jest zgłębiany i niewątpliwie stanowi bardzo obszerny dział w hodowli tych zwierząt.

Zwiastunami nadchodzącego porodu są:

– ruchy płodów – po przyłożeniu całej dłoni wyczuwalne są kopnięcia płodów; pojawiają się na 3,5 tygodnia przed porodem

– częste polegiwanie samicy na boku lub na plecach – 2-3 tygodnie przed porodem

– agresja wobec samca lub innych osobników – należy odseparować samicę, gdy wystąpi takowe zachowanie, jednak nie jest ono regułą – czasem możliwe jest pozostawienie ciężarnej w grupie innych samic, które później wspólnie opiekują się potomstwem

– utrata wagi – na tydzień lub dwa przed porodem szynszyle mogą stracić znacznie apetyt; jest to naturalne zachowanie jednak bardzo niebezpieczne u zwierząt zatuczonych (zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej, analogicznie do Zespołu Tłustej Krowy)

– obrzęk i zaczerwienienie gruczołów mlekowych – u niektórych pojawia się na 4 dni przed porodem, u innych dopiero dobę przed; na dobę przed porodem pojawia się także mleko w gruczołach mlekowych

– opadnięcie brzucha– rozluźnianie więzadeł macicy skutkuje opadaniem brzucha, przez co dochodzi do zapadania się skóry tuż pod wyrostkami poprzecznymi odcinka lędźwiowego kręgosłupa; pojawia się dobę przed porodem

– otwieranie się dróg rodnych – doba przed porodem

Noworodki przychodzą na świat zwykle wczesnym rankiem, najczęściej w liczbie 1-2, rzadziej 3 czy więcej. Są zagniazdownikami, co oznacza, że są pokryte futrem, mają otwarte oczy i od razu zaczynają chodzić. Ich waga wynosi od 30 do 70 gramów. Waga poniżej 30 gramów jest uznawana za krytyczną i może świadczyć o słabej kondycji samicy w czasie ciąży lub o niepełnym rozwinięciu się malucha. Należy kontrolować wagę noworodków każdego dnia przez minimum 3 tygodnie. Później można wydłużać czas pomiaru do jednego na dwa, trzy dni. Niewielki spadek masy ciała w pierwszych dwóch dniach uznawany jest za fizjologiczny, jednak należy obserwować w tym czasie czy młode pobiera mleko. Jeśli istnieje potrzeba odkarmiania noworodka (śmierć matki, odrzucenie, agresja ze strony rodzeństwa) można to robić podając mleko kozie (temperatura około 30°C) początkowo co 2 godziny (także w nocy) w objętości 2-4 ml i stopniowo zwiększać objętość co kilka dni przy jednoczesnym zmniejszaniu częstotliwości podawania posiłków. Młode stały pokarm rozpoczynają pobierać już w pierwszym tygodniu życia, przy czym początkowo stanowi on zaledwie 10% całego udziału w diecie, ale z czasem się zwiększa. Młode są gotowe do opuszczenia hodowli w wieku 3 miesięcy i przy wadze minimum 300 gramów. Szynszylątka pobierają mleko do 2-2,5 miesiąca życia, a zbyt szybka rozłąka z matką przekłada się na słabe późniejsze ich przyrosty.

Rozpoznanie płci jest bardzo łatwe nawet u jednodniowych maluchów. Odległość ujścia cewki moczowej od odbytu jest znaczna u samców, natomiast u samic oba ujścia znajdują się tuż obok siebie.

 

Opracowanie i źródła informacji

Katarzyna Trzeciak

Źródła:
– S. Jarosz, E. Rżewska, Szynszyle chów i hodowla, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1996

– B. Barabasz, Szynszyle hodowla i użytkowanie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2001

– Dr. Elizabeth Harding, The Chinchilla Care Guide. Enjoying Chinchillas as Pets. Covers, Ocean Blue Publishing, 2014

– W. Grudzień, Choroby szynszyli, Rypin 2012

– http://pinkpaw.blog.pl/

Liczba wyświetleń: 14352