Loading...
Chów gadów w niewoli, a stres
Pojęcie stresu zostało po raz pierwszy zastosowane przez kanadyjskiego lekarza Hansa Hugona Selye`a. Stwierdził on w licznych eksperymentach pojawienie się charakterystycznych objawów u zwierząt poddanych działaniu różnych bodźców.
Stres jest to zaburzenie dynamicznej równowagi między organizmem a środowiskiem, w momencie zadziałania dodatkowych czynników. Organizm za pomocą licznych mechanizmów stara się tę równowagę przywrócić. Stres jest niezbędny do życia i do właściwej adaptacji. Nie jest on czymś namacalnym, a jedynie odczuciem zwierzęcia na działający bodziec. Ten sam bodziec może u jednego gada spowodować odpowiedź organizmu a u innego, chociażby tego samego gatunku, już nie. Możliwa jest również odmienna reakcja jednego osobnika na dany czynnik, w zależności od sytuacji w jakiej się znajdzie.
Są 2 rodzaje bodźców stresowych, czyli stresorów:
- Fizjologiczne – są to bodźce, które powodują bezpośrednie trudności w utrzymaniu homeostazy, zaliczamy do nich brak lub niedobór wody, zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura lub wilgotność, nieodpowiednią wentylację, transport, wstrząsy, urazy.
- Psychiczne – to z kolei takie, które początkowo nie mają bezpośredniego wpływu na funkcjonowanie narządów i tkanek, a są postrzegane przez układ nerwowy jako potencjalne zagrożenia. Do stresorów psychicznych zaliczamy m.in. przeniesienie do nowego terrarium, pojawienie się nowego osobnika w stadzie, co zaburza ustanowioną wcześniej hierarchię, unieruchomienie, zabiegi weterynaryjne.
Zarówno stresory fizjologiczne i psychiczne wcześniej czy później powodują zmiany patomorfologiczne w organizmie gadów.
Pamiętajmy, że nie każda reakcja stresowa ma szkodliwy wpływ na organizm. W wielu przypadkach ma charakter adaptacji do zmieniających się warunków, o ile nasilenie i czas trwania nie przekracza możliwości regulacyjnych organizmu. Stres jest niezbędny, bo przygotowuje zwierzę na pojawienie się szkodliwego czynnika, np. drapieżnika i pozwala na szybką reakcję – agresję lub ucieczkę. Pozwala hartować organizm. W reakcji stresowej bierze udział zarówno układ nerwowy, jak i hormonalny. Dochodzi do mobilizacji rezerw energetycznych, zwiększenia ilości wolnych kwasów tłuszczowych i glukozy we krwi, przyspieszenia oddechu, zwiększenia częstości i siły skurczów mięśnia sercowego, zwężenie tętnic obwodowych i rozszerzenia źrenic.
Objawy stresu (mogą występować pojedynczo, grupowo lub wszystkie razem):
- Pociemnienie skóry
- Przymykanie oczu
- Zmiana konsystencji, koloru frakcji kałowej lub zmiana częstotliwości defekacji
- Agresja – uderzanie pyskiem, kopanie, gryzienie
- Ucieczka
- Nieruchomienie
- Brak apetytu
- Apatia
- Postępujące wychudzenie
- Wybieranie chłodniejszych obszarów terrarium
Za sterowanie procesami neurohormonalnymi, które biorą udział w reakcji stresowej odpowiada podwzgórze. Jest to struktura mózgowia, odpowiadająca za procesy niezależne od woli zwierzęcia. Bierze aktywny udział w utrzymaniu równowagi organizmu poprzez aktywację jednego lub dwóch układów. Pierwszy z nich to układ podwzgórzowo-współczulno-rdzenionadnerczowy (rys.1), drugi natomiast podwzgórzowo-przysadkowo-koronadnerczowy (rys.2) . Podczas doświadczeń na zwierzętach wykazano, że w początkowej fazie reakcji stresowej, po kilku sekundach od zadziałania bodźca zostaje uruchomiony układ podwzgórzowo-współczulno-rdzenionadnerczowy. Uwolniona głównie adrenalina pozwala na szybką reakcję organizmu, ale jej poziom spada już po kilku minutach. Jeśli stresor utrzymuje się dłużej dochodzi do pobudzenia drugiego układu. Produkowana w podwzgórzu CRH (kortykoliberyna) , pobudza przysadkę mózgową do produkcji ACTH, a ta z kolei powoduje wzrost poziomu glikokortykosteroidów – hormonów długotrwałego stresu.
Hormony stresu mają nie tylko działanie pozytywne, ale w stanach przewlekłych dochodzi do rozwoju patologii:
- Zahamowanie wzrostu i rozwoju
- Wpływ na reprodukcję – glikokortykosteroidy blokują przysadkę mózgową, w wyniku czego dochodzi do zahamowania wydzielania FSH i innych nieswoistych gonadotropin, co w efekcie hamuje rozwój jajników i produkcję hormonów płciowych. Dodatkowo może dojść do zaparcia jaj, co może prowadzić nawet do śmierci samicy. Niekiedy taka reakcja jest pożyteczna u samic utrzymywanych całorocznie w terrarium z samcem. Jest to tzn. „efekt odboju” – krótkotrwałe zadziałanie stresora spowoduje tymczasową blokadę przysadki mózgowej, a po zaprzestaniu działania stresora dochodzi do odblokowania przysadki i rozwoju komórek jajowych i owulacji.
- Wpływ na układ odpornościowy – dochodzi do spadku produkcji przeciwciał, aktywności komórek immunokompetentnych, zaniku tk. limfatycznej – zwiększona jest podatność na zakażenia
- Wpływ na zachowanie – glikokortykosteroidy mogą nasilać agresję lub hamować zachowania płciowe
Poszczególne gatunki gadów przystosowały się do specyficznych warunków środowiska naturalnego. Zajęły niszę ekologiczną, która z naszego punktu widzenia jest skrajnie nieprzyjazna do zamieszkania. Te warunki wydają się być dla nich nie tylko znośne, ale niekiedy nawet optymalne. Problem pojawia się gdy takie gatunki odłowimy ze środowiska zewnętrznego i umieścimy w terrarium. W terrarium, które najczęściej nie przekracza rozmiarami średniej wielkości komody trudno jest odzwierciedlić wszystkie aspekty środowiska naturalnego. Pomijając nawet utrzymanie temperatury i wilgotności, nie można zapomnieć o dobowych i sezonowych zmiana długości dnia świetlnego, czy zmianach dostępności pokarmu w środowisku. Wahania temperatury, wilgotności, monodieta i nieodpowiednio zaprojektowana wentylacja działają jako bodźce, wyzwalając reakcję stresową. Dużym stresem dla kameleona jemeńskiego jest brak kapiącej wody, a w przypadku gekonów lamparcich stosowanie zwykłej lustrzanki jako jedynego źródła ciepła. Mały metraż terrarium uniemożliwa właściwą reakcję na stresory, brak jest miejsc na ucieczkę lub ukrycie. Szkodliwość stresorów jest wprost proporcjonalna do długości ich trwania. W warunkach naturalnych reakcja na silny bodziec spowodowała by szybką ucieczkę i stan hormonalny bardzo szybko wróciłby do wyjściowego poziomu. W terrarium, które jest za małe lub źle zaprojektowane zwierzę jest pod wpływem bodźca długi czas, co może mieć opłakane skutki.
Opracowanie
Jakub Tomasz Sadłowski
Literatura:
- Mader Douglas R.: Reptile medicine and surgery, 2e, 2005.
- Bradley Bays Teresa: Exotic Pet Behavior Birds, Reptiles and Small Mammals, 2006.
- Maluta Aleksandra: Słów kilka o zaburzeniach hormonalnych gadów, Magazyn Weterynaryjny vol. 16 nr125`2007.
- Fitko R.: Zarys patofizjologii zwierząt, 2003.
- Krzymowski T: Fizjologia zwierząt, wyd. VIII, 2005.
- http://www.anapsid.org/
Liczba wyświetleń: 1187
