Cordylus tropidosternum – szyszkowiec tropikalny

Cordylus tropidosternum – szyszkowiec tropikalny

Szyszkowiec tropikalny (Cordylus tropidosternum Cope, 1869) należy do rodziny Cordylidae obejmującej ok. 60 gatunków należących do 4 rodzajów: Chamaesaura, Cordylus, Platysaurus i Pseudocordylus. Do rodzaju Cordylus należy ok. 20 gatunków zasiedlających różne regiony południowej części Afryki.

Podgatunki

U Cordylus tropidosternum wyróżnia się dwa podgatunki:

• Cordylus tropidosternum tropidosternum – nominatywny
• Cordylus tropidosternum jonesi.

Różnice morfologiczne między obydwoma podgatunkami dotyczą różnicy w liczbie rzędów tarczek brzusznych – ventralia (u Cordylus tropidosternum tropidosternum 28-30, u Cordylus tropidosternum jonesi 22-26 rzędów) i liczby rzędów tarczek grzbietowych – dorsalia (u Cordylus tropidosternum tropidosternum 24-26, u Cordylus tropidosternum jonesi 21-26 rzędów). Ponadto forma nominatywna jest większa (długość ciała bez ogona do 88 mm), Cordylus tropidosternum jonesi dorasta do 75 mm (bez ogona). U Cordylus tropidosternum tropidosternum stosunek długości ogona do długości ciała jest większy (75-110%) niż u Cordylus tropidosternum jonesi (66-87%). Obydwa podgatunki nie różnią się barwą, a importowane niekiedy osobniki o nieco miedzianej lub nawet czerwonawej barwie pochodzą z obszarów gdzie gleba zawiera znaczne ilości żelaza. Zwykle po pierwszej wylince barwa ta zanika. Różnice w ubarwieniu mogą też wynikać z różnic między populacyjnych lub zmienności wewnątrz-populacyjnej.

Nazewnictwo

Nazwa angielska – Tropical girdled lizard

Nazwa niemiecka – Zwerggürtelschweif, Ostafrikanischer Gürtelschweif

Nazwa holenderska – Tropische gordelstaarthagedis

Nazwa francuska – Cordyle de Cop

Występowanie

Cordylus tropidosternum pochodzi z Afryki Wschodniej, zasięg gatunku rozciąga się od Etiopii na północy do Transwalu w RPA na południu, przy czym podgatunek Cordylus tropidosternum jonesi występuje tylko w Botswanie, Mozambiku, Zimbabwe i RPA.

Biotop

Generalnie gatunek ten zasiedla środowiska suche, porośnięte zwykle roślinnością trawiastą i z rzadka rozmieszczonymi krzewami i drzewami. Im bardziej na południe tym większa zmienność temperatur w cyklu rocznym. W Zimbabwe (Bulawayo) średnie temperatury w najchłodniejszej porze roku, w czerwcu i lipcu wynoszą średnio 15°C z nocnym spadkiem nawet do 10°C, w dzień temperatura oscyluje w okolicach 20°C. W lecie, od października do stycznia temperatura w dzień osiąga 28-30°C, w nocy nie spada poniżej 18°C. W RPA różnice między latem a zimą są jeszcze większe (w zimie w nocy występują nawet przymrozki). Są też różnice w warunkach związane z wysokością n.p.m. Pory roku są wyraźniej zaznaczone na obszarach wyżynnych niż na nizinach, a na obu tego typu obszarach Cordylus tropidosternum występuje. Oprócz temperatury ważnym czynnikiem zmian w cyklu rocznym są opady. W czerwcu i lipcu opady są bliskie zeru a środowisko szyszkowców przypomina niemal pustynię. W styczniu i grudniu, gdy jest najcieplej opady są znaczne, a wokół robi się zielono od liści traw i krzewów.

W Tanzanii, skąd pochodzą zwykle importowane osobniki, leżącej przy równiku pory roku nie są tak wyraźnie zaznaczone i wyrażają się głównie w poziomie opadów.

W hodowli istnieje problem aklimatyzacji szyszkowców pochodzących głównie z półkuli południowej do odwróconego cyklu rocznego. Niewielu hodowców w Europie Zachodniej stara się zapewnić naturalny cykl roczny, może to jednak stwarzać trudności (konieczność zapewnienia nieco niższej temperatury w czasie naszego upalnego niekiedy lata i oraz silnego światła w czasie naszej zimy). Do typowego dla naszej półkuli cyklu rocznego zwierzęta przyzwyczajają się w ciągu 2-4 lat, a pochodzące z rejonów blisko równika jeszcze szybciej. W pierwszym roku po zakupie importowanych zwierząt zimowanie przeprowadzane w czasie typowym dla naszej półkuli powinno być płytsze i krótsze.

Terrarium

Poniżej przedstawione są warunki hodowli u dwóch holenderskich hodowców.

Klerks hoduje 3 osobniki w terrarium 150x50x70 cm. Urządzenie terrarium: tylna ściana z cementu i gipsu skonstruowana tak, aby były tam małe kryjówki, półki. Duża powierzchnia wentylacyjna (siatka). Liczne kawałki korzeni, pniaki, żywe rośliny (gruboszowate), podłoże w różnych miejscach terrarium różne: ziemia ogrodowa (tam rosną rośliny), piasek, żwir. W jednym z kątów terrarium kora z dębu korkowego w której zwierzęta lubią się chować. Ponadto koniecznie pojemnik z wodą. Jako oświetlenie świetlówki oraz źródło ciepła dwie żarówki. Temperatura w dzień 28-30°C, pod lampą do 38°C. W nocy 18-20°C. Ponieważ zwierzęta są terytorialne jest sporo miejsc do ukrycia się. W lecie terrarium jest spryskiwane 2 razy w tygodniu.

Struijk hoduje trzy pary w różnych terrariach: jedno o rozmiarach 65x35x40 cm oraz dwa 55x45x40 cm. Tylne i boczne ścianki z gipsu mieszanego z gliną (naturalna barwa). Temperatura w terrarium 25-35°C zależnie od miejsca, w nocy 17-20°C. Jako podłoże w części terrarium mieszanka żwiru z gliną, w drugiej mieszanka piachu z torfem. Oprócz tego kawałki kory, kamienie. Koniecznie pojemnik z wodą na tyle duży aby zwierzę mogło do niego wejść, co jest szczególnie ważne w czasie wylinki (woda ułatwia zrzucenie skóry). Stymulacja pory deszczowej przeprowadzane w czasie dwóch, trzech letnich miesięcy polega na obfitym spryskiwaniu terrarium wodą 3-4 razy w tygodniu.

Moje szyszkowce (samiec i dwie samice) przebywają w terrarium o rozmiarach 75x40x40 cm wypełnionym z piaskiem i częściowo korą (4-6 cm warstwa). Połowa dachu terrarium stanowi siatka, również w pobliżu drzwiczek znajduje się pasek siatki. Wewnątrz znajdują się korzenie, pniaki i poszczerbione gliniane podstawki do kwiatów oraz pojemnik z wodą. Temperatura w dzień 25-35°C, w nocy 17-22°C. Warunki w czasie zimowania zostały opisane w dziale rozmnażanie.

Zachowanie

Szyszkowce prowadzą dzienny tryb życia, ale znaczną część dnia w naturze spędzają w ukryciu, między korą zwalonych przez pożar lub słonie drzew, w dziuplach powalonych drzew, przy czym preferują kryjówki z drewna, rzadziej wybierają nory czy sterty kamieni. Szyszkowce są postrzegane jako mało aktywne, dodatkowo w czasie chłodniejszej pory roku pozostają niemal stale w ukryciu.

W hodowli szyszkowce są zwierzętami dość niezgodnymi względem siebie. Wskutek dość ukrytego trybu życia akty agresji są często niezauważone przez hodowcę, a sygnałem staje się dopiero śmierć jednego ze zwierząt. Natomiast inne gatunki jaszczurek szyszkowce zwykle ignorują. Obserwacje prowadzone w naturze wskazują, że przedstawiciele rodzaju Cordylus pozostają bardzo tolerancyjne w przypadku spotkania innych jaszczurek. Dotychczas dobre doświadczenia w hodowli pokrewnego gatunku Cordylus polyzonus z innymi gatunkami dotyczyły: Agama atra, Pachydactylus bibroni, Mabuya sulcata, Mabuya variegata. Doświadczenia z Cordylus tropidosternum dotyczyły wspólnej hodowli z jaszczurką włoską (Podarcis sicula). Hodowca obserwował jednak w tym przypadku, że szyszkowce kilkakrotnie oderwały ogon tej niewielkiej jaszczurce. Obserwacje Cordylus cataphractus w terrarium wykazały natomiast znaczną nietolerancję, gatunek ten akceptuje w zasadzie dobrze jedynie Pachydactylus bibroni z którym występuje w naturze w tym samym środowisku. Moje doświadczenia dotyczą wspólnego trzymania Cordylus tropidosternum (1,2) z kilkunastoma osobnikami trzech gatunków jaszczurek z rodzaju Acanthodactylus: Acanthodactylus pardalis, Acanthodactylus boscianus i Acanthodactylus scutellatus. Nie zauważyłem aktów agresji ze strony szyszkowców, być może agresja nie występuje, a być może brak takich przypadków wynika z małej ilości czasu jaki mogę poświęcić na obserwacje. Zwierzęta przebywają w terrarium 75x40x40 cm (w planach jest powiększenie terrarium do 120x50x50 cm). Z powodu małej liczby danych na temat wspólnego przetrzymywania szyszkowców z innymi gatunkami każdorazowo należy obserwować zwierzęta i w razie zauważenia konfliktów izolować je od siebie. Oczywiście ważne jest aby trzymać razem tylko gatunki występujące w podobnych środowiskach.

Żywienie

Pokarm Cordylus tropidosternum w warunkach naturalnych składa się głównie z latających termitów, które na początku pory deszczowej pojawiają się w ogromnych ilościach. Chętnie zjada też motyle i pająki. W warunkach hodowli zwierzęta przyjmują świerszcze, mole woskowe i ich larwy, larwy mącznika młynarka, zoophobasy (drewnojady). Niektóre szyszkowce jedzą też dorosłe chrząszcze tych gatunków, a zdarzają się osobniki, które zjadają też dżdżownice. Młode bardzo lubią stonogi. Strujk zaobserwował szyszkowca jedzącego pokarm dla psa z puszki. Z moich obserwacji wynika, że czasami liżą papki owocowe, szczególnie z bananów. Trzeba jednak zaznaczyć, że są to zwierzęta owadożerne i wszelkie dodatkowe pokarmy można podawać okazyjnie. Zwierzęta niekoniecznie będą z nich korzystać. Pokarm należy posypywać sproszkowanym wapniem (np. sepia, sproszkowane skorupki jaj, Calcium panthotenicum) oraz witaminowymi. Przyswajaniu wapnia sprzyja stosowanie świetlówek emitujących UVB (12 godzin na dobę) lub lamp Osram Ultravitalux (np. co drugi dzień po 10-15 minut). Kawałki sepii czy skorupki powinny być ponadto stale w terrarium, gdyż zwierzęta mogą je pobierać również bezpośrednio. Przy karmieniu larwami mączników lub zoophobasów dochodzi często do zatkania przewodu pokarmowego, dlatego trzeba używać tego pokarmu w niewielkich ilościach i najlepiej stosować larwy świeżo po wylince, gdy są jeszcze białe, a warstwa chityny jest cienka i miękka. Ważne jest dbanie o rozmaitość pokarmu. W ciepłej porze roku idealny jest „plankton łąkowy”, zbierany czerpakiem z niespryskiwanych, obfitujących w owady łąk. Częstotliwość podawania pokarmu zależy od pory roku. W czasie stymulacji godowej, wiosną, po przerwie zimowej karmić można co drugi dzień, w czasie zimowania zaprzestaje się karmienia.

Dymorfizm płciowy

Płeć u Cordylus tropidosternum bardzo trudno rozróżnić. Samce mają nieco rozszerzoną nasadę ogona, gdzie mieści się hemipenes. Pory udowe u obu płci są podobne i występują w liczbie 6-9. W okresie godowym u samca pory udowe powiększają się. Całoroczna obserwacja tych porów może pomóc w rozpoznaniu płci. Samica ma mieć też nieco węższą głowę. Natomiast przy określaniu płci nie należy się sugerować barwą ciała.

Rozmnażanie

Cordylus tropidosternum jest gatunkiem żyworodnym. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że jest dość trudny gdy chodzi o rozmnażanie. Doniesienia o rozmnożeniu pochodzą głównie od terrarystów, którzy nabyli samice w ciąży importowane z natury. Samice pochodzące z Tanzanii importowane do Polski jesienią (czyli w czasie gdy jest wiosna na półkuli południowej) prawie zawsze są w ciąży. Importowi samic w ciąży sprzyja długi okres jej trwania wynoszący ok. 160 dni. Najważniejszą rolę w rozmnożeniu odgrywa zapewnienie zwierzętom właściwych warunków dotyczących temperatury i wilgotności. Przy świeżo importowanych zwierzętach najlepiej przez rok przetrzymać je bez pory zimowej, po roku zrobić zimowanie w czasie naszej zimy, w celu odwrócenia naturalnego cyklu rocznego. W hodowli holenderskiego hodowcy von den Hoffa zwierzęta przechodzą zimowanie zwykle od połowy stycznia lub od lutego. W ciągu dwóch pierwszych tygodni zimowania rozpoczyna się stopniowe obniżanie temperatury w terrarium do ok. 20°C w dzień i 15°C w nocy. Długość dnia w ciągu tych dwóch tygodni spada stopniowo z 12 do 8 godzin. Następnie takie warunki należy utrzymywać w ciągu ok. jednego miesiąca, po czym również stopniowo, w ciągu dwóch tygodni podwyższać temperaturę i długość dnia. Jeszcze przed zimowaniem należy zaprzestać całkowicie spryskiwania terrarium co ma stymulować porę suchą. Po zimowaniu wznawiamy spryskiwanie terrarium najlepiej 1-2 razy w tygodniu. Inny holenderski hodowca, Klerks proponuje po zimowaniu stosować częstsze spryskiwanie terrarium, nawet codzienne, co w jego hodowli stymulowało kopulację już po 1-2 tygodniach. Oczywiście tak częste spryskiwanie stosuje się okresowo w celu stymulacji godów (oraz wychowu młodych), nie zapominając, że Cordylus tropidosternum to gatunek środowisk o umiarkowanych opadach, ale nie pustynny. Kopulację obserwuje się zwykle w godzinach popołudniowych lub wieczornych. Samiec przytrzymuje samicę za szyję, a sam akt trwa około 2 minuty. Po 160 dniach ciąży samica rodzi 2-4, a wyjątkowo 5 młodych. Zanotowano już jednak urodzenie nawet 6 młodych. Młode rodzą się w odstępach od 2 minut do nawet jednego dnia. Długość ciała świeżo urodzonych osobników wynosi ok. 5-6 cm. Młode powinny być zabrane do oddzielnego terrarium, w przeciwnym razie mogą stać się pokarmem dorosłych. Zanotowano przypadki pożerania zarówno żywych młodych przez dorosłe szyszkowce jak i pożarcie martwego młodego przez matkę.

Wychów młodych jest bezproblemowy przy zachowaniu kilku warunków. W ciągu kilku pierwszych miesięcy wystarczy małe terrarium (np. 30x40x30 cm). Im mniej młodych w jednym terrarium tym lepiej. W terrarium o podanych wymiarach można trzymać maksymalnie 2 młode. Znane są przypadki trzymania razem większych grup młodych, ale znane są też przykłady śmierci przy zbyt dużym zagęszczeniu wskutek stresu. Niektóre osobniki są silniejsze i potrafią całkowicie zdominować słabsze, co silnie wpływa na ich zdrowie i prowadzi do śmierci. Słabsze młode są prześladowane, przeganiane od pokarmu, gryzione przez silniejsze. Wyposażenie terrarium dla młodych powinno być podobne jak u dorosłych: podłoże z piasku i/lub kory, kamienie, kawałki kory, drewna. Nie może zabraknąć pojemnika z wodą. Terrarium najlepiej spryskiwać wodą codziennie lub co drugi dzień. Pokarm taki sam jak dla dorosłych tylko mniejszych rozmiarów. Zwierzęta przyjmują pokarm szybko, nawet kilka godzin po porodzie. Młode karmi się często, 3-4 razy w tygodniu, nie zapominając o witaminach i wapnie. Po roku młode powinny mieć ok. 9-10 cm długości, po dwóch latach są dojrzałe płciowo. Oczywiście wielkość terrarium powinna wzrastać wraz ze wzrostem zwierząt.

Uwagi

Do Polski w ciągu ostatnich kilku lat trafiło kilkaset Cordylus tropidosternum pochodzących z Tanzanii. Na terenie tego kraju występuje tylko podgatunek nominatywny Cordylus tropidosternum tropidosternum. Niekiedy są one sprzedawane jako szyszkowiec zwyczajny (Cordylus cordylus) co powoduje spore zamieszanie wśród terrarystów zainteresowanych szyszkowcami. Cordylus cordylus występuje w RPA, a jego ceny są znacznie wyższe niż Cordylus tropidosternum. RPA od lat nie eksportuje zwierząt z list CITES. Różnice między tymi gatunkami są opisane na stronach: http://www.tallbo.com/beskrivningar/nyckel_till_cordylus.htm
http://www.tallbo.com/beskrivningar/tab_ant_olika_cord.htm
Z Tanzanii rocznie eksportowanych jest legalnie 5 000 zwierząt do Europy i USA.

Drugim eksporterem tego gatunku jest Mozambik posiadający zezwolenie na eksport 1 000 osobników rocznie oraz Etiopia z eksportem 3 000 szyszkowców tego gatunku.

Cały rodzaj Cordylus jest objęty ochroną i umieszczony w II załączniku Konwencji Waszyngtońskiej. W Polsce podlega rejestracji w urzędach powiatowych. Przy zakupie zwierząt należy bezwzględnie żądać od sprzedającego rachunku z nazwą łacińską oraz kopii CITES lub odpisu rejestracji.

W Europie prowadzona jest księga rodowodowa Cordylus tropidosternum założona w 1994 roku w ramach European Studbook Foundation (www.studbooks.org). W 2002 roku było do niej zgłoszonych 59 zwierząt, ich liczba szybko rośnie. Prowadzący księgę gromadzą dane na temat rozrodu, kierują planową hodowlą eliminując chów wsobny, służą pomocą w zakupie młodych z hodowli.

Osoby które na poważnie chciałyby się zająć hodowlą tego gatunku lub mają już sukcesy w rozrodzie i chcą przystąpić do programu rozrodu mogą kontaktować się z koordynatorem prowadzącym księgę Cordylus tropidosternum: Richard Struijk, e-mail: richard.struijk@wanadoo.nl

Opracowanie

Opracowanie i źródła informacji

Opracował dr Robert Maślak na podstawie własnych doświadczeń oraz poniższej literatury:
Klerks M., Struijk R., Loehr V.J.T. (2002): Die Haltung des Zwerggürtelschweifs Cordylus tropidosternum tropidosternum (Cope, 1864). Elaphe 10(2): 31-43.
www.tallbo.com
www.schrubbi.de/Cordylus.htm
www.weatherbase.com
www.klimadiagramme.de
www.studbooks.org
www.cites.org

Liczba wyświetleń: 11642