Crotalus atrox – grzechotnik teksaski

Crotalus atrox – grzechotnik teksaski

Nie ma chyba zwierząt spośród kręgowców, które wywoływałyby u ludzi tyle sprzecznych emocji co węże, w szczególności dotyczy to tych jadowitych – od fascynacji po obrzydzenie i paniczny strach. Jednymi z tych najwspanialszych są węże z rodzaju Crotalus – grzechotniki. Przez setki lat węże należące do tego rodzaju miały swe poczesne miejsce w tradycyjnych wierzeniach i medycynie wielu kultur indiańskich, zarówno tych w okresie prekolumbijskim jak i po podboju kontynentu przez Europejczyków.

W okresie poprzedzającym jak i w trakcie trwania wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych w latach 1775-1783, grzechotnik stał się nawet symbolem (z zawołaniem Don’t Tread on Me – „nie depcz po mnie”) amerykańskiego ducha, w walkach 13 amerykańskich kolonii przeciw rządom Imperium Brytyjskiego, w których po stronie Amerykanów walczyli również nasi rodacy, w tym okryci chwałą Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski.

Wyposażone w zakrzywione, ruchome zęby jadowe z wewnętrznym kanalikiem połączonym z gruczołem jadowym (gruczoł jadowy to zmodyfikowany na drodze ewolucji „zwykły” gruczoł ślinowy). To najwyższy stopień rozwoju uzębienia jadowego i nosi miano solenoglypha. Węże z rodzaju Crotalus cechują się stosunkowo mocną budową ciała, o dużej, trójkątnej głowie, która u wszystkich gatunków pokryta jest licznymi, nieregularnie rozmieszczonymi, małymi łuskami (Mares, 1999). Niezmiernie zróżnicowane pod względem osiąganych rozmiarów – najmniejsze dorastają do zaledwie kilkudziesięciu cm (nawet poniżej 50 cm), natomiast największy przedstawiciel rodzaju Crotalus adamanteus  (jest uważany również za największego, jadowitego węża północnoamerykańskiego kontynentu) może przekroczyć nawet 225 cm długości. W 1953 roku została ufundowana nagroda pieniężna za znalezienie osobnika Crotalus adamanteus o długości powyżej 240 cm – do tej pory nie znaleziono tak dużego okazu. Równie zmienne jest kryptyczne (ochronne) ubarwienie tych węży (nawet w obrębie samego gatunku), składające się z kombinacji białego, żółtego, pomarańczowego, różowego, rdzawego, brązowego, szarego, oliwkowego oraz czarnego. Wszystkie gatunki są lecytotroficznie żyworodne. Jedynie węże z rodzajów Crotalus i Sistrurus posiadają grzechotki – to cecha wyróżniające je od innych węży. To specjalna struktura na końcu ogona składająca się z keratynowych, luźno połączonych segmentów, a powiększających się po procesie linienia węża. Ta unikalna struktura to tzw. grzechotka – stąd wzięła się właśnie nazwa zwyczajowa – grzechotnik. Jej celem jest wysyłanie sygnału ostrzegawczego wszystkim ewentualnym intruzom czy agresorom, a specyficzny odgłos powstaje w wyniku wprowadzenia ogona w szybkie wibracje (do ok. 60x na sekundę). Wyjątkiem od tej reguły jest Crotalus catalinensis – gatunek krytycznie zagrożony wymarciem, endemiczny – jego występowanie ogranicza się jedynie do obszaru wyspy Santa Catalina, który nie posiada tej tak charakterystycznej i znanej wszystkim grzechotki.

Crotalus atrox to wąż mocnej budowy, mogący osiągać wielkość od 90 do 170 cm długości całkowitej (do rzadkości należą przypadki dorastania tych węży do większych rozmiarów), te największe – o wadze mogącej przekroczyć nawet 6 kg.

O ubarwieniu bazowym od szarego po brązowy, z wzorem złożonym z ciemnych, heksagonalnych (sześciokątnych) znaczeń – przypominających diamenty, choć niektóre populacje nie mają tak wyraźnego rysunku wzoru. Głowa duża, wyraźnie odznaczająca się od reszty ciała. Ogon stosunkowo krótki – cechą charakterystyczną, która może ułatwić identyfikację Crotalus atrox od pokrewnych gatunków jest posiadanie paskowanego, kontrastowo ubarwionego – biało-czarnego ogona zakończonego grzechotką (Grismer, 2002). Nie jest prawdą, że dzięki zliczeniu jej segmentów można obliczyć dokładny wiek węża – u większości Crotalus atrox żyjących w naturalnych siedliskach składa się ona z 4-7 segmentów, dłuższe są bardziej narażone na wyłamanie/odpadnięcie; do rzadkości należą okazy posiadające grzechotkę zbudowaną z kilkunastu czy więcej segmentów (Werler & Dixon, 2000) i są to najczęściej węże utrzymywane w warunkach niewoli. U największych grzechotników teksaskich wydawany przez nią dźwięk może być słyszalny w odległości nawet ponad 30 metrów – oczywiście jest to zależne od kilku czynników takich jak rzeźba terenu, siła i kierunek wiatru czy też ostrość słuchu danej osoby (Werler & Dixon, 2000). Strona brzuszna jaśniejsza – biaława. Potwierdzono występowanie kilku odmian barwnych u dziko żyjących grzechotników teksaskich m.in. albino, xanthic czy melanistyczne.

Podobnie jak u innych węży rodzaju Crotalus obecny jest u nich niezwykle czuły, parzysty narząd zmysłu termicznego – dołki twarzowe (jamki policzkowe), usytuowane między nozdrzami, a okiem, po każdej stronie pyska (Bullock, 1957; Westhoff i współ., 2006). Narząd ten jest w stanie wykrywać różnice temperatur z dokładnością do ok. 0,002-0,003°C – to dzięki niemu, bez trudu potrafi zlokalizować każdą, potencjalną ofiarę emitującą ciepło – największa skuteczność wykrywania ofiary to odległość poniżej 1 metra.

Systematyka

Gromada: Reptilia
Rząd: Serpentes – węże
Rodzina: Viperidae – żmijowate
Podrodzina: Crotalinae – grzechotnikowate
Rodzaj: Crotalus
Gatunek: Crotalus atrox (Baird & Girard, 1853) – grzechotnik teksaski

Rodzaj Crotalus

W skład rodzaju wchodzi 36 gatunków*: Crotalus adamanteus, Crotalus aquilis, Crotalus atrox, Crotalus basiliscus, Crotalus catalinensis, Crotalus cerastes, Crotalus cerberus, Crotalus culminatus, Crotalus durissus, Crotalus enyo, Crotalus ericsmithi, Crotalus horridus, Crotalus intermedius, Crotalus lannomi, Crotalus lepidus, Crotalus mitchellii, Crotalus molossus, Crotalus oreganus, Crotalus ornatus, Crotalus polystictus, Crotalus pricei, Crotalus pusillus, Crotalus ravus, Crotalus ruber, Crotalus scutulatus, Crotalus simus , Crotalus stejnegeri, Crotalus stephensi, Crotalus tancitarensis, Crotalus tigris, Crotalus totonacus, Crotalus transversus, Crotalus triseriatus, Crotalus tzabcan, Crotalus viridis, Crotalus willardi.

Występowanie

Crotalus atrox to jeden z najczęściej występujących grzechotników kontynentu północnoamerykańskiego (Pook i in, 2000; Ashton i Queiroz, 2001). Obszarem występowania tego gatunku jest południowo-zachodnia część USA, obejmując swoim zasięgiem stan Arkansas, Kalifornia, Arizona, Nowy Meksyk, Oklahoma i Teksas. Występuje również w północnym Meksyku – Sonora, Chihuahua, Nuevo Leon, Tamaulipas, w północnej części Veracruz wraz z kilkoma wyspami w Zatoce Kalifornijskiej (Campbell i Lamar, 2004; Grismer, 2002).

Biotop

Gatunek plastyczny ekologicznie – zamieszkuje zarówno tereny pustynne jak i półpustynie, występuje również na terenach trawiastych, wśród zarośli lasów sosnowych, pośród skał w kanionach rzek. Wysypiska śmieci przyciągające rzesze gryzoni są też dla tych węży doskonałym terenem do życia i łowów. Większość obszarów ich występowania znajduje się poniżej 1500 m n.p.m., ale napotykano na osobniki tego gatunku na znacznie wyższych wysokościach – nawet 2400 m n.p.m. (Ernst, 1992; Werler i Dixon, 2000). Grzechotniki teksaskie to węże typowo naziemne, które rzadko korzystają z możliwości wspinania się po roślinności jak i z umiejętności pływackich.

Aktywność

Pomimo faktu nocnego trybu życia tych węży to ich aktywność jest uzależniona od temperatury otoczenia i w sprzyjających warunkach atmosferycznych mogą być aktywne również w dzień – w miesiącach ciepłych, o dość łagodnych temperaturach. Natomiast w okresach ekstremalnych upałów ich aktywność ogranicza się jedynie do pory zmierzchu i w nocy. Największa ich aktywność życiowa przypada na okres wiosny i lata. W okresie zimy (między końcem października a początkiem marca), w zależności od warunków klimatycznych na danym terenie znacznie ograniczają swoją aktywność bądź zapadają w hibernację, chroniąc się w skalnych szczelinach lub norach – gromadząc się nieraz w duże skupiska.

Długość życia

Osobniki tego gatunku mogą dożywać sędziwego wieku, znacznie przekraczając granicę 20 lat.

Żywienie

To oportunistyczni łowcy – w skład diety, w środowisku naturalnym wchodzą małe ssaki (gryzonie), ptaki gnieżdżące się na ziemi, jaszczurki czasem płazy czy bezkręgowce – te ostatnie mogą być poławiane w szczególności przez młode osobniki Crotalus atrox (Hermann, 1950; Klauber, 1972).

Rozmnażanie

Crotalus atrox dojrzałość płciową osiąga w wieku ok. 3 lat. Wiosną – po zimowej hibernacji czy też zmniejszonej aktywności, której długość uzależniona jest od warunków klimatycznych zajmowanego siedliska samce toczą między sobą długie, niezwykle widowiskowe, rytualne walki o możliwość zapłodnienia samicy; w ciągłym ruchu, oplatając się wzajemnie swoimi ciałami, wznosząc je na wysokość kilkudziesięciu centymetrów. Kopulacje mogą trwać nawet kilka godzin, z krótkimi przerwami na odpoczynek. Ciąża u tego gatunku trwa około 6 miesięcy, młode osobniki przychodzą na świat na przełomie września i października. W trakcie procesu narodzin (gatunek lecytotroficznie żyworodny), który może trwać kilka godzin samica wydaje na świat zazwyczaj od 6 do 23 młodych (Klauber, 1972). Młode osobniki w chwili urodzenia mogą mierzyć od ok. 20 do 30 cm długości i są od razu zdolne do samodzielnego życia, podobnie jak osobniki dorosłe dysponują jadem – w ciągu zazwyczaj kilku/kilkunastu godzin od narodzin rozpraszają się aby prowadzić od tej pory samotnicze życie (łączą się w pary jedynie w okresie godowym) – niewiele z nich przeżyje pierwszą w swoim życiu, zbliżającą się zimę.

Jadowitość

Grzechotnik teksaski to gatunek agresywny i niezwykle pobudliwy, należy traktować go z wyjątkową ostrożnością. Uważany jest za jednego z najbardziej niebezpiecznych węży w Ameryce Północnej i należy do ścisłej czołówki węży, które obarcza się odpowiedzialnością za największą liczbą zgonów każdego roku. Dysponuje jadem o działaniu hemotoksycznym, proteolicznym (rozpuszcza białka), uszkadzającym naczynia i powodującym obfite krwawienia oraz hipowolemiczny wstrząs na skutek właśnie zmniejszenia objętości krążącej krwi, lokalną nekrozę (martwica tkanek), powiększenie węzłów chłonnych (limfadenopatia), koagulopatia (zaburzenia krzepnięcia krwi), ponadto przyspiesza akcję serca oraz paraliżuje układ oddechowy ofiary (Ownby, & Tu; 1978, Wozniak, 2006). LD50 – to jedna z metod oznaczania toksyczności tego typu substancji, w tym jadu węży. Wartość LD (dawka śmiertelna – z ang. Lethal dose) oznacza dawkę jadu jaka spowoduje śmierć u 50% badanych osobników – zazwyczaj są to myszy lub szczury. W przypadku Crotalus atrox LD50 przy podaniu dożylnym wynosi 2,72 mg/kg masy ciała. Jednorazowa aplikacja jadu grzechotnika teksaskiego może wynieść od 175 do nawet 600 mg jadu.

Uwagi

Aby nie narazić się na ewentualny zarzut promowania nielegalnego chowu/hodowli zwierząt wpisanych na listę gatunków niebezpiecznych i objętych całkowitym zakazem chowu przez osoby prywatne brak jest w charakterystyce gatunku informacji dotyczących warunków jakie należy zapewnić osobnikom Crotalus atrox.

*Źródło – The Reptile Database.

 

Opracowanie i źródła informacji

Redakcja węży

na podstawie:
1. Notes on Keeping and Breeding The Western Diamondback Rattlesnake Javier Caballero Gasca
2. Rattlesnakes – The genus Crotalus Steven Winchell
3. The Venomous Snakes of Texas – University of Texas E.J.Wozniak,W.M.Niederhofer

Liczba wyświetleń: 12038