Crotalus durissus – grzechotnik pustynny

Crotalus durissus – grzechotnik pustynny, grzechotnik straszliwy, kaskawel

Grzechotnik pustynny (Crotalus durissus Linnaeus, 1758) to wąż jadowity o uzębieniu typu Solenoglypha (greckie solenos- kanał) stanowiącym najwyższy stopień rozwoju aparatu jadowego. Zęby znajdujące się w przedniej części otworu gębowego, pozostają „złożone” równolegle do kości szczęki. Takie rozwiązanie powoduje iż gatunki specjalizujące się w polowaniu na ssaki o gęstym futrze i ptaki mogą posiadać zęby relatywnie dłuższe od innych. Podczas ataku, dzięki specjalnemu układowi kości, zęby zajmują pozycję prostopadłą. U Crotalus durissus mogą one mieć nawet 20 mm. Wewnątrz zębów jadowych przebiega kanalik łączący koniec zęba z gruczołem jadowym. W chwili ugryzienia następuje skurcz mięśni i wytryśnięcie jadu do rany. Inną cechą charakterystyczną dla tego rodzaju jest grzechotka. Ten charakterystyczny twór powstał jako ewolucyjne przystosowanie do życia na obszarach zamieszkałych przez ogromne zwierzęta kopytne i służy do ostrzegania. Kolejne segmenty ułożone są w ten sposób aby przy wprawieniu w ruch mogły się wzajemnie o siebie ocierać i uderzać, powodując hałas dobrze słyszany nawet z odległości nawet kilkudziesięciu metrów. Błędnym jest pogląd iż na podstawie ilości segmentów można szacować wiek węża. Każdy segment powstaje nie po pojedynczej wylince, ale po 2-4. Ponadto w ciągu całego życia grzechotka ulega wielokrotnemu zniszczeniu i rzadko składa się z więcej niż 20 elementów.

Węże z rodzaju Crotalus ze względu na swoje liczne przystosowania (jak łuski w kształcie kila, aparat jadowy typu solenoglypha, jamki termoczułe, grzechotkę, specyficzny jad) słusznie uważa się za najwyższy się za najwyższy stopień ewolucji węży.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Grzechotnik pustynny, grzechotnik brazylijski, grzechotnik straszliwy, kaskawel

Nazwa angielska: South American rattlesnake, tropical rattlesnake, neotropical rattlesnake, Guiana rattlesnake, Aruba Island rattlesnake (Crotalus durissus unicolor), Uracoan Rattlesnake (Crotalus durissus vegrandis)

Nazwa niemiecka: Die Schauer-Klapperschlange, Cascabel

Nazwa czeska: Chřestýš brazilský

Wygląd

Masywny wąż długości 120-180 centymetrów (gatunki wyspowe 60-70 cm). Ubarwienie dość zmienne w zależności od regionu występowania, ale głównie w odcieniach brązu, szarości i czarnym. Od trójkątnej głowy, wzdłuż ciała ciągną się dwa wyraźnie kontrastujące pasy przechodzące w kształty romboidalne. W części ogonowej wzór ulega rozmyciu. Ogon zakończony grzechotką. Całe ciało, włącznie z głową, pokryte jest łuskami w kształcie kila.

Występowanie

Jeden z najbardziej rozpowszechnionych gatunków węzy jadowitych. Zasiedla ogromne obszary od południowego Meksyku aż po Argentynę, Paragwaj i Urugwaj w Ameryce Południowej (jedyny na półkuli południowej grzechotnik właściwy ). Ponadto wyróżnia się dwa podgatunki wyspowe (przez niektórych naukowców uważane za osobne gatunki) a mianowicie:

1. Crotalus durissus unicolor (gat. Zagrożony niewyginięciem) z wyspy Aruba przy pn. wybrzeżu Wenezueli [Uwaga gatunek znajduje się w Aneksie B UE]
2. Crotalus durissus vegrandis z Llanos na granicy Wenezueli i Kolumbii.

Podgatunki

Ze względu na ogromny areał występowania tworzy szereg podgatunków, i tak:

1. Crotalus durissus durissus występuje w Meksyku (regiony Tobasco, Chiapas, Veracruz, Oaxaca), Nikaragui, Hondurasie i Kostaryce
2. Crotalus durissus cascavella
   w Brazylii ( Maranhao, Piaui, Ceara, Rio Grande do Norte, Pariba, Pernambuco, Alagoas, Sergipe, Bahia, Minas Gerais)
3. Crotalus durissus collilineatus również w Brazylii ( Mato Grosso, Goias, Distrito Federal, Minas Gerais, Sao Paolo)
4. Crotalus  durissus culminatus w Meksyku ( Michoacan, Morelos, Puebla, Guerrero, Oaxaca )
5. Crotalus durissus cumanensis (syn. Crotalus pifanorum) w Kolumbii, Wenezueli, Gujanie (niekiedy także region Llanos)
6. Crotalus durissus dryinas w Gujanie, Surinamie i Brazylii (Amapa)
7. Crotalus durissus marajoensis na półwyspie Marajo w Brazylii
8. Crotalus durissus ruruima w Wenezueli (Mt. Roraima, Mt. Cariman-Peru)
9. Crotalus durissus terrificus (najczęściej spotykany w hodowlach terrarystycznych) w Peru (Cordillera de Carabaya), Boliwii, Peragwaju, Urugwaju, Argentynie i Brazylii (Rio Grande do Sul a MatoGrosso, Minas Gerais)
10. Crotalus durissus totonacus Meksyk (Tamaulipas, San Louis Potosi,Veracruz)
11. Crotalus durissus trigonicus Gujana
12. Crotalus durissus tzabcan Meksyk (Tabasco, Yucatan), Belize, Gwatemala
13. Crotalus durissus unicolor oraz
14. Crotalus durissus vegrandis wspomniane wcześniej

 

Synonimy

Crotalus durissus LINNAEUS 1758: 214
Crotalus durissus — BAIRD & GIRARD 1853: 1
Crotalus durissus — DUMÉRIL & BIBRON 1854: 1463
Crotalus durissus — LINER 1994
Crotalus durissus maricelae GARCÍA-PÉREZ 1995 (nom. nud.)
Crotalus durissus — MCDIARMID, CAMPBELL & TOURÉ 1999: 279
Crotalus durissus maricelae — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Caudisona durissus — HOSER 2009
Crotalus durissus — WÜSTER & BERNILS 2011
Crotalus durissus cumanensis HUMBOLDT 1811
Crotalus cumanensis HUMBOLDT 1811
Crotalus durissus cumanensis — HOGE 1966
Crotalus durissus cumanensis — KORNACKER 1997
Crotalus durissus cumanensis — ESQUEDA et al. 2001
Crotalus durissus cumanensis — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Crotalus durissus dryinas LINNAEUS 1758
Crotalus dryinas LINNAEUS 1758: 214 (part.)
Crotalus durissus dryinas — HOGE 1966
Crotalus durissus dryinus — GASC & RODRIGUES 1980
Crotalus durissus marajoensis HOGE 1966
Crotalus durissus marajoensis HOGE 1966
Crotalus durissus marajoensis — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Crotalus durissus pifanorum SANDNER-MONTILLA 1980
Crotalus pifanorum SANDNER-MONTILLA 1980
Crotalus pifanorum — LANCINI & KORNACKER 1989: 293
Crotalus durissus pifanorum — KORNACKER 1999: 174
Crotalus durissus pifanorum — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Crotalus durissus ruruima HOGE 1965
Crotalus durissus ruruima HOGE 1965
Crotalus terrificus ruruima – SANDNER-MONTILLA 1980
Crotalus durissus ruruima — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Crotalus durissus terrificus (LAURENTI 1768)
Caudisona terrifica LAURENTI 1768
Crotalus cascavella WAGLER 1824: 60 (fide WÜSTER et al. 2005)
Crotalus terrificus – BOULENGER 1896
Crotalus terrificus — BARBOUR & COLE 1906: 153
Crotalus terrificus var. collilineatus AMARAL 1926
Crotalus durissus terrificus KLAUBER 1936
Crotalus terrificus terrificus – SERIÉ 1936
Crotalus terrificus var. collirhombeatus AMARAL
Crotalus terrificus crotaminicus GONÇALVES 1956
Crotalus durissus cascavella — HOGE 1966
Crotalus durissus collilineatus — HOGE 1966
Crotalus durissus terrificus – PETERS & OREJAS-MIRANDA 1970
Crotalus durissus terrificus – CEI 1993
Crotalus durissus terrificus — LEYNAUD & BUCHER 1999: 38
Crotalus terrificus — BÉRNILS et al. 2001
Crotalus durissus terrificus — WÜSTER et al. 2005
Crotalus durissus trigonicus HARRIS & SIMMONS 1978
Crotalus durissus trigonicus HARRIS & SIMMONS 1978
Crotalus durissus trigonicus — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Crotalus durissus unicolor VAN LIDTH DE JEUDE 1887
Crotalus horridus var. unicolor VAN LIDTH DE JEUDE 1887: 133
Crotalus unicolor — KLAUBER 1936
Crotalus durissus unicolor — DAAN & HILLENIUS 1966: 137
Crotalus unicolor — MCCRANIE 1986
Crotalus durissus unicolor — CAMPBELL & LAMAR 1989
Crotalus durissus unicolor — WELCH 1994: 45
Crotalus unicolor — MCCRANIE 1986
Crotalus durissus unicolor — MCDIARMID et al. 1999
Crotalus durissus unicolor — CAMPBELL & LAMAR 2004
Crotalus durissus unicolor — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Caudisona unicolor — HOSER 2009
Crotalus durissus vegrandis KLAUBER 1941
Crotalus vegrandis KLAUBER 1941: 334
Crotalus durissus vegrandis KLAUBER 1956
Crotalus vegrandis HOGE 1966
Crotalus vegrandis — PETERS & OREJAS-MIRANDA 1970: 77
Crotalus durissus vegrandis — WELCH 1994: 45
Crotalus vegrandis — KORNACKER 1999: 175
Crotalus durissus vegrandis — CAMPBELL & LAMAR 2004
Crotalus durissus vegrandis — QUIJADA-MASCAREÑAS & WÜSTER 2006
Caudisona vegrandis — HOSER 2009

W zależności od podgatunku, ale w zasadzie o charakterze stepowo-pustynnym (w Brazylii także las tropikalny). Głównie na nizinach, choć spotykany był nawet na 2500 m. n.p.m. w Wenezueli. W Brazylii z powodu rabunkowo prowadzonego rolnictwa na jałowych gruntach powstałych po plantacjach kawy daje się zauważyć lawinowy wzrost populacji tego gatunku.

Żywienie

Najczęściej drobne ssaki, podgatunki wyspowe głównie ptaki i jaszczurki. Młode osobniki , jak podaje John M. Mehrtens, jedzą również świerszcze.

Jadowitość

Spośród wszystkich gatunków grzechotników jego jad uważany jest za zdecydowanie najgroźniejszy. Spowodowane jest to jego bardzo specyficznym składem. Otóż oprócz silnie działających składników hemotoksycznych, powodujących hemolizę czerwonych krwinek, zawiera on również, co niespotykane u tej grupy węży, neurotoksyny. Wykazuje również bardzo małą ilość składników działających miejscowo. Może to powodować iż osoba ukąszona, działając w stanie silnego stresu, a często szoku, bagatelizuje ukąszenie co ma nieodwracalne skutki w późniejszym okresie. Po pewnym czasie pojawiają się charakterystyczne bóle karku (stąd otrzymał on przydomek „neck breaker”) stopniowo rozprzestrzeniające się na całe ciało. Dołącza się osłabienie widzenia lub oślepnięcie oraz utrata przytomności. Kolejną konsekwencją jest zatrzymanie wydzielania moczu. Wszystkie objawy występują z siłą proporcjonalną do stopnia zatrucia. Grzechotnik straszliwy jest bez wątpienia jednym z najbardziej jadowitych węży jakie dziś żyją na kuli ziemskiej. Jak wynika z badań prowadzonych w Instytucie Butantan, po zbyt późnym podaniu surowicy ginie 100% pokąsanych dzieci i 73% dorosłych . Jeśli dodać do tego iż co roku pobiera się tam jad od 4000 zwierząt z przeznaczeniem na surowicę można wyobrazić sobie rozmiary tragedii do której przyczynia się co roku ten gatunek.
Ostatnio jad ten znalazł zastosowanie w produkcji kilku leków homeopatycznych.

Rozmnażanie

W warunkach naturalnych po długiej, trwającej 240-270 dni ciąży, na przełomie lata i jesieni samice rodzą 20-30 młodych długości 28-35 cm.

Lecytotroficznie żyworodny to cechą charakterystyczna dla wszystkich węży z podrodziny Crotalinae wyłączając Lachesis muta. Młode rodzą się w błoniastych osłonkach i po narodzinach pozostają przez kilka dni w pobliżu kryjówki matki. W chwili narodzin posiadają w pełni wykształcony aparat jadowy, nie posiadają natomiast grzechotki (jednak w chwili zagrożenia jakby nieświadome tego wibrują intensywnie ogonem). Pokarm zaczynają przyjmować zazwyczaj po pierwszej wylince tj. po około 7 dniach.

Uwagi

W ostatnich latach z powodu łatwości rozmnażania wąż ten stał się, o zgrozo, drugim po Trwożnicy z jadowitych węży w hodowlach terrarystycznych w Polsce. Jest to o tyle niepokojące, iż w kraju gdzie hodowla zwierząt jadowitych jest zabroniona, nie można liczyć na żadną, podkreślam żadną fachową pomoc, o kupnie surowicy nie wspominając.

Zwierzęta z powodu niskiej ceny dostają się często w ręce młodych, niedoświadczonych hodowców. Należy pamiętać iż oprócz wiedzy i wieloletniego doświadczenia (i tak nie gwarantujących bezpieczeństwa) do hodowli węży jadowitych potrzebny jest specjalistyczny sprzęt, odpowiednia konstrukcja terrarium oraz pomieszczenie.

 Z całą pewnością nie jest to zwierzę nadające się do „mieszkaniowe” hodowli hobbystycznej. Jego utrzymywanie w takich warunkach niesie niebezpieczeństwo nie tylko dla bezpośrednio obsługującego terrarium, ale i dla domowników.

Należy się dwa razy zastanowić przed kupnem „śmiesznego malucha”, obejrzeć zdjęcia pokąsanych i zastanowić się co ja bym zrobił i gdzie się udał w przypadku ukąszenia. Zakładanie iż mnie się to nie przytrafi jest wyjątkowo nierozsądne.

Posiadaczy oraz nieresocjalizowalnych potencjalnych nabywców zachęcam do studiowania literatury zagranicznej oraz sprowadzenia surowicy (np. z Niemiec). Warto także zorientować się w adresach oddziałów toksykologicznych i medycyny tropikalnej.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował Konrad Włodarczyk na podstawie własnych doświadczeń oraz literatury:
„Living Snakes of the World” John M. Mehrtens
„Dangerous Snakes of America” Paul Gote
„Jedovati hadi v prirode a v terariich” David Hegner
„Snakes of the World” Chris Mattison
a także danych ze szpitala przy Instytucie Butantan
oraz
¹ http://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Crotalus&species=durissus
² http://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Crotalus&species=durissus

Liczba wyświetleń: 6277