Crotaphytus collaris – obrożniak zwyczajny, legwan obrożny*

Crotaphytus collaris – obrożniak zwyczajny, legwan obrożny*

Opisany w 1823 roku przez Say, jest to najczęściej spotykany w hodowlach gatunek z rodziny Crotaphytidae. Gatunek stosunkowo łatwy w hodowli, aktywny, łatwo oswajalny i niewymagający zbyt dużego terrarium.

Nazewnictwo

Nazwa Polska: Legwan obrożny*, Legwanik obrożny*,  Obróżkogwan pospolity, Obrożniak zwyczajny.

* często używane nazwy obecnie są one jednak niepoprawne (patrz: systematyka)

Nazwa angielska: Collared lizard, Common collared lizard, Eastern collared lizard.

Nazwa niemiecka: Halsbandleguaan.

Nazwa czeska: Leguánek obojkový.

Etymologia: Nazwa collaris (z łac. Collare) oznacza obrożę/kołnierz. Taksonomia nawiązuje bezpośrednio do wyglądu jaszczurki i obroży znajdującej się na odcinku obręczy barkowej. Zaś nazwa rodzajowa odnosi się do umięśnionej głowy, składa się z dwóch greckich wyrazów krotaphos „bok głowy” i phyton „kreatura”.

Systematyka

Rodzaj Crotaphytus wcześniej był zaliczany do podrodziny Crotaphytinae w rozdzinie legwanów (Iguanidae), stąd pochodzi ich najczęściej używana Polska nazwa legwan obrożny. Obecnie gatunek ten jest zaliczany do odrębnej rodziny Crotaphytidae.

Synonimy

• Agama collaris – Say, 1822
• Leiosaurus collaris – Duméril, 1856

Długość życia

Do około 8-9 lat.

Wygląd

Crotaphytus collaris jest niewielką jaszczurką osiągającą rozmiary dochodzące do 35 cm długości, z czego około 2/3 przypada na ogon. Masywna głowa jest wyraźnie oddzielona od tułowia, za karkiem widoczne są charakterystyczne dla tego gatunku biało-czarne obroże, występują one niezależnie od płci. Przednie łapy są znacząco krótsze od tylnych (jaszczurki używają ich do wykopywania sobie nor, które są  nierozłącznym elementem krajobrazu w terrarium). Wyjątkowo długie i umięśnione kończyny tylne mają kilka zastosowań: dzięki nim jaszczurki sprawnie skaczą i bezproblemowo łapią ofiary w locie, błyskawicznie podrywają się z miejsca wylegiwania, aby schwytać ofiarę lub się ukryć. Przy odpowiednio dużym zbiorniku mamy szansę zaobserwować rzadko spotykane w hodowlach zachowanie, albowiem tak długie kończyny mają jeszcze jedno zastosowanie – collarisy, podobnie jak jaszczurki z rodzaju Basiliscus, są w stanie uciekać wyłącznie na tylnych kończynach. Crotaphytus collaris posiadają zaokrąglony tułów, podbrzusze jasne, ogon długi, sztywny, mocno umięśniony, jego długość wynika najprawdopodobniej z potrzeby zachowania równowagi podczas dwunożnego sposobu przemieszczania się.

Występowanie

Jest to gatunek szeroko rozpowszechniony na terenach pustynnych oraz górzystych USA i Meksyku. Zależnie od lokalizacji napotyka się różne podgatunki i odmiany geograficzne collarisów.

• Crotaphytus collaris collaris – Teksas,
• Crotaphytus collaris auriceps – Utah, Kolorado, Newada,
• Crotaphytus collaris baylei – Nowy Meksyk, Utah, Teksas, Coahuila,
• Crotaphytus collaris fuscus – Nowy Meksyk, Teksas,
• Crotaphytus collaris melanomaculatus – Meksyk (Durango, Coahuila, Zacatecas, Nuevo Leon, San Luis Potosi, Tamaulipas),
• Crotaphytus collaris New Mexico – Nowy Meksyk, Utah, Kolorado, Arizona,
• Crotaphytus collaris Wichita Mountain – Oklahoma.

Biotop

Przebywa na terenach kamienistych pustyń, pagórkach i wzniesieniach, piaskowo-kamienistych wyżyn, na pograniczu rzadkich lasów liściastych, pagórkach krasowych i suchych kamienistych obszarach. Na obszarach zamieszkałych przez Crotaphytus collaris występują wysokie 30-40 stopniowe amplitudy temperatur w ciągu roku. Amplitudy dobowe sięgają kilkunastu stopni. Taki zakres temperatur jest niezbędny dla prawidłowego utrzymania tej jaszczurki w terrarium!

Podgatunki

• Crotaphytus collaris collaris
• Crotaphytus collaris collaris (Say, 1823) –  samce występują w odcieniach koloru niebieskiego, czasami zdarzają się z delikatnie żółto/pomarańczowymi głowami. Z wiekiem kolor staje się mocniejszy, udokumentowane są również przypadki przebarwień występujących na łbie, lecz jest to zależne od lokalizacji jaszczurki lub jej przodków. Samice natomiast występują w odcieniach szarości z elementami żółci na bokach tułowia i łap.

  

  

  

• Crotaphytus collaris auriceps
• Crotaphytus collaris auriceps (Fitch & Tanner 1951) – podgatunek ten charakteryzuje się wręcz złotym łbem, grzbiet jest błękitny, a na obroży występują elementy czerwieni. W niektórych hodowlach można zaobserwować samice o podobnym ubarwieniu do samców, tyle że z bardziej stonowanymi barwami.

  

  

• Crotaphytus collaris baylei
• Crotaphytus collaris baylei (Stejneger 1890) – zazwyczaj posiadają pomarańczową głowę oraz granatowy/oliwkowy/brązowy tułów. Spotyka się również szaro- oraz żółtogłowe osobniki. W hodowlach najczęściej można napotkać na jaszczurki opisywane Crotaphytus collaris auriceps-baylei.
• Crotaphytus collaris fuscus
• Crotaphytus collaris fuscus (Ingram & Tanner 1971)
• Crotaphytus collaris melanomaculatus
• Crotaphytus collaris melanomaculatus (Axtell & Webb 1995)

Odmiany

Albinosy

Odmiana charakteryzująca się podobnie jak u innych gatunków odmian albinotycznych bardzo jasnym białoróżowym ubarwieniem.

’Blue Panther’

Jest to hodowlana odmiana, posiadająca na niebieskim grzbiecie znaczenia przypominające cętki dużych dzikich kotów. Jest to jeden z niewielu (jak nie jedyny) przypadek powstałej odmiany barwnej w hodowli, w wyniku mutacji genetycznej u tego gatunku.

Jak widać collarisy występują w przeróżnych odcieniach i wariantach kolorystycznych. Jednak często wraz z następnymi pokoleniami w hodowli jaszczurki te jednak powoli tracą charakterystyczną dla swoich lokalizacji kolorystykę i nie są aż tak oszałamiająco ubarwione, jak osobniki znajdujące się w naturze.

’New Mexico’

Odmiana geograficzna. Znakiem charakterystycznym u tej odmiany geograficznej jest dominujący kolor żółty. Samce posiadają piękne ubarwienie niespotykane u innych odmian, w których zazwyczaj dominują kolory odcienia niebieskiego. Również charakterystyczne są plamy na skórze jaszczurek, które są zdecydowanie większe i przypominają bardziej krople wody niż cętki.

’Wichita Mountain’

Odmiana geograficzna. Typowy osobnik spotykany w Europejskich hodowlach pochodzący z owej lokalizacji posiada żółty lub złoty łeb oraz głęboko niebieski, wręcz granatowy grzbiet, trafiają się również osobniki o pomarańczowej głowie. Teren Wichita Mountain jest olbrzymią areną, gdzie można spotkać bardzo różniące się ubarwieniem jaszczurki. Wyróżnić tu można odmianę zwaną blazing blue – są to collarisy, które od łba po ogon są granatowe, oraz aquaflame, które posiadają pomarańczowy łeb przechodzący w złote kolory aż do połowy grzbietu. Tutaj stonowana żółć łączy się z niebieskim pigmentem, który idzie do końca ogona.

Zachowanie

Crotaphytus collaris to jaszczurki o dziennej aktywności, widocznej szczególnie u młodych osobników. Malce bardzo aktywne, praktycznie większość dnia spędzają na bieganiu oraz skakaniu po terrarium. Polowania są wyjątkowo zjawiskowe, można zaobserwować jak młoda dziesięciocentymetrowa jaszczurka w ciągu sekundy pokonuje jednym skokiem pokaźny dystans, aby dopaść ofiarę.  Z wiekiem jaszczurki stają się znacznie spokojniejsze i większość dnia spędzają wygrzewając się na wyspie ciepła, jednak przy polowaniach nadal zachowują swoją dzikość.

Jest to bardzo śmiała jaszczurka, która z łatwością przyzwyczaja się do kontaktu z człowiekiem i często już przy pierwszym spotkaniu z dłonią wskakuje na nią. Aklimatyzacja w ich przypadku trwa od paru godzin do paru dni, nieraz zdarzało mi się, że osobniki świeżo przywiezione z giełdy po 20 minutach pobierały pokarm z pincety.

W momencie, gdy widzimy jak jaszczurka obija się o szyby czy ściany zbiornika, jest to dla nas znak, aby dołożyć coś więcej do wystroju terrarium. Przy aklimatyzującej się jaszczurce okres ten może trwać do kilku tygodni.

Jaszczurki te można trzymać zarówno pojedynczo, jak i w parach czy haremach, należy jednak bezwzględnie pamiętać o tym, aby nie trzymać więcej niż jednego samca w jednym terrarium. Są one wybitnie terytorialne i walka będzie nieunikniona.

Collarisy mogą przejawiać agresję w momencie wybudzania, gdy mają gorszy dzień lub przy wyciąganiu ich z nory. Potrafią boleśnie ugryźć. Przed ugryzieniem zazwyczaj nadymają podgardle oraz tułów, syczą i otwierają paszczę pokazując czarne gardło.

Charakterystycznym zachowaniem dla Crotaphytus collaris jest kopanie nor, dlatego w terrarium powinna być co najmniej pięciocentymetrowa warstwa podłoża oraz sterta kamieni lub wpół rozcięta tuba korkowa. Dzięki temu jaszczurki będą mogły pod tym wykopać sobie kryjówkę. Kamienie lub cięższe elementy wystroju należy ułożyć z rozmysłem, aby nie zgniotły one jaszczurki, gdy ta będzie pod nimi kopać. Jest to częsty powód śmierci lub utraty kończyn u tego gatunku. Budowę ścianki należy sobie odpuścić albo zabezpieczyć ją na tyle dobrze, by gad nie dał się przez nią przebić, ponieważ drobne szczeliny lub pęknięcia w ściance dają nam 99% gwarancji na to, że prędzej czy później collaris się przez nią przebije i terrarium zostanie szybko zasypane kuleczkami styropianu lub innego materiału użytego do budowy ścianki. Alternatywą może być tło wykonane ze sprasowanego dębu korkowego.

Aktywność

Dzień.

Terrarium

Wielkość terrarium jest uzależniona od ilości zwierząt znajdujących się w nim. Dla jednej sztuki, ze względu na ich aktywność, śmiało można przeznaczyć zbiornik o wymiarach 80x50x50. W mniejszym zwierzę będzie się męczyło. Parki trzymam w zbiornikach 120x50x50, a dla haremu zdecydowałbym się już na 150x50x50. Przy większych grupach typu 1.5 zbiornik powinien być odpowiednio duży, a jego głębokość będzie grała znaczącą rolę (nie mniejszej niż 70cm). Wysokość nie jest aż tak znacząca, jednak te 50cm powinno stanowić minimum ze względu na wysokie skoki collarisów.

Terrarium może być wykonane zarówno ze szkła, jak i płyty meblowej czy tworzywa. Osobiście zalecam płytę, jako że najlepiej będzie trzymać ciepło, które jest znaczące u tego gatunku.

Na wystrój powinny składać się różnego rodzaju głazy, łupki i kamienie, jak również masywniejsze gałęzie czy tuby korkowe. W jednym rogu zalecam ułożenie górki z kamieni lub ustawienie największego głazu, aby dać jaszczurce punkt obserwacyjny, na którym może spędzać większą część dnia. Z roślinności zaleca się sucholubne sukulenty oraz kaktusy. Należy pamiętać, że mogą ona zostać dosyć szybko rozkopane przez mieszkańców zbiornika.

Podłoże może być naturalnie lub syntetyczne. Z syntetycznych substratów polecam Chipsi ultra, lub podłoże celulozowe. Z naturalnych podłoży mieszankę ziemi, gliny, piachu oraz żwiru.

Oświetlenie

Oświetlenie jest kolejnym ważnym aspektem hodowli Crotaphytus collaris. Podobnie jak w przypadku innych jaszczurek o dziennej aktywności, należy dołożyć wszelkich starań, by miały one jak najjaśniej w zbiorniku. Bardzo ważne jest również odpowiednie dostarczenie ilości promieniowania UVB. W przypadku tego gatunku najlepiej stosować świetlówki UVB T5 12% lub 14%, albo metalohalogeny UVB dobierając ich moc do wysokości terrarium. Jako doświetlenie terrarium można  użyć oświetlenia LED lub świetlówek rurowych. Jako ogrzewanie mogą posłużyć wspomniane wyżej metalohalogeny lub zwykłe halogeny, albo tzw. lustrzanki.

Temperatura

Odpowiednia temperatura jest kluczowa w hodowli Crotaphytus collaris. Naturalnie obrożniaki występują na pustyniach wybitnie gorących i suchych, dlatego śmiało na wyspie grzewczej może panować temperatura ponad 40°C, a nawet w granicach 50°C. W najchłodniejszych częściach zbiornika powinna panować temperatura w okolicach 25°C, aby jaszczurka mogła się termoregulować. Częstym widokiem jest jaszczurka siedząca na wyspie grzewczej z otwartym pyskiem – nie należy się tym przejmować, ponieważ jest to ich naturalny sposób schładzania się. Pomimo tego faktu siedzą dalej pod promiennikiem, gdyż (musicie uwierzyć mi na słowo) one kochają gorąco. W nocy temperatura powinna spadać do okolic 20°C.

Wilgotność

Wymagana jest niska wilgotność, za dnia poniżej 50%. W nocy wystarcza wilgotność pokojowa. Ważna jest dobra wentylacja. Musi ona być na tyle duża, aby utrzymać niską wilgotność w zbiorniku, aby nie zadusić jaszczurek, gdy wewnątrz będą panowały wysokie temperatury. Kładę na to wyjątkowy nacisk, gdyż jest to jeden z ważniejszych warunków, które należy zachować, aby jaszczurki cieszyły się dobrą kondycją.

Żywienie

Za młodu Crotaphytus collaris są bardzo żarłoczne i szybko rosną, dlatego należy pamiętać o odpowiedniej ilości podawanego pokarmu, urozmaiceniu go oraz suplementacji. Ta ostatnia gra tu kluczową rolę, dlatego wapń musi być podawany do każdego posiłku. Witaminy z D3 należy podawać raz na tydzień. Jeżeli nie będziemy dostarczać rosnącej jaszczurce wapnia w odpowiedniej ilości, szybko zauważymy efekty: pokrzywione kończyny i ogon, drżenie mięśni. Nie zapominajmy, że efektów MBD nie da się cofnąć i zwierzęta dotknięte krzywicą do końca życia pozostają w pewnym stopniu niepełnosprawne i pokrzywdzone. Braki suplementacji można również zaobserwować, gdy młode osobniki podjadają podłoże.

Aby jaszczurki chętnie jadły, należy ich posiłki jak najbardziej urozmaicać. Podstawę mogą stanowić świerszcze lub mniejsze gatunki karaczanów. Szarańcza jest jedną z ulubionych ofiar collarisów, dlatego warto podawać ją parę razy w miesiącu. Urozmaiceniem również powinny być drewnojady/mączniki/mole woskowe/hermetia. Oseski mysie podaję wyłącznie samicom w sezonie (jeśli samica złożyła jaja, warto dać jej jednego lub dwa oseski, najlepiej mysie noworodki). Młode osobniki karmimy codziennie, podrostki i dorosłe sztuki co dwa/trzy dni.

Głodówka jest naturalna u Crotaphytus collaris i nie należy się zbytnio przejmować, jeżeli w przeciągu tygodnia dorosłe jaszczurki nie mają ochoty polować.

Jaszczurki te stosunkowo rzadko piją. Zapasy wody gromadzą w górnej części ogona. Wychudzony ogon oraz widok zarysu kości jest oznaką odwodnienia lub nadciągającej choroby/zakażenia/infekcji. Jest to zazwyczaj ostatni dzwonek, żeby szybko się udać z jaszczurką do specjalisty od gadów. W celu zapewnienia odpowiedniego nawodnienia collarisów należy zadbać o karmówkę – ważne jest, aby zwierzęta karmowe miały codziennie dostarczane świeże owoce oraz warzywa. U młodych Crotaphytus collaris można dwa razy w tygodniu wstawić miskę z wodą, u dorosłych wystarczy raz na miesiąc. Przy odpowiednio nawodnionej karmówce dorosłe osobniki raczej rzadko kiedy skuszą się choćby na łyk wody.

Najważniejsze jest jednak, aby dobrze nawodnić osobniki zaraz przed jak i po zimowaniu. Najpewniejszą metodą jest kąpiel. Do miski lub pojemnika należy wlać około 2/3 centymetrów letniej wody i umieścić w niej jaszczurkę na około 10 minut. Zalecam to uczynić, jak już wspomniałem, przed i po zimowaniu. Jest to zazwyczaj moment, gdy dwa razy w ciągu roku dorosły osobnik collarisa spożywa wodę. Nie należy lekceważyć powyższej rady, jak również tego, żeby choćby raz w miesiącu wstawić miseczkę ze świeżą wodą do terrarium.

Dymorfizm płciowy

Samce tego gatunku są łatwe do rozpoznania ze względu na swoje ubarwienie – niezależnie od odmiany geograficznej mają bardziej wyraziste kolory od samic. Posiadają również masywniejszą głowę, która wydaje się być bardziej zaostrzona niż w przypadku samic. Wyraźnie zaznaczone są pory udowe.

Samice są mniejsze od samców, mają bardziej zaokrąglony zarówno pysk, jak i tułów. Posiadają ubarwienie stonowane, zazwyczaj w odcieniach żółci/szarości/błękitu oraz dwie czarne kropy przy kloace, dzięki którym zaraz po urodzeniu można rozpoznać płeć (samce owych znaczeń nie posiadają).

 

Rozmnażanie

Do kopulacji zazwyczaj dochodzi po zimowaniu, to wtedy parka czy też harem gotowy jest do rozpoczęcia godów. Okres ten przypada zazwyczaj na miesiące kwiecień/maj.

Gody rozpoczynane są przez samca, który nadyma się, macha głową i kończynami. U samców możemy zaobserwować również powiększenie się gruczołów udowych. Szybkim ruchem chwyta on samicę zębami za kark i dochodzi do kopulacji. Akt ten powtarza się kilkukrotnie. Czy samica jest w ciąży czy nie najłatwiej rozpoznać, gdy przybierze ona barwy ciążowe. W rejonach obroży oraz tułowia pojawiają się czerwone/pomarańczowe plamy, które po złożeniu ostatnich jaj stopniowo zanikają. Zapłodniona samica prócz barw ciążowych dostaje wilczego apetytu i codziennie bardzo chętnie poluje. Należy pamiętać, aby za każdym razem podawane owady były suplementowane, gdyż samica w owym okresie ma bardzo duże zapotrzebowanie na wapń.

Po około 4 tygodniach od kopulacji samica przypomina piłkę i przestaje pobierać pokarm. Około tygodnia trwa okres kopania i szukania miejsca na złożenie jaj. W tym momencie należy wstawić pojemnik z wilgotnym podłożem, aby samica mogła tam złożyć jaja. Na etapie grzebania samicy w pojemniku należy zostawić ją w spokoju, można również odseparować samca, jeśli jest taka możliwość, ale nie zawsze jest taka konieczność.

Złożone jaja w ciągu 48h należy przełożyć do pojemników z wilgotnym wermikulitem lub perlitem. W inkubatorze powinna panować temperatura około 28/29°C bez większych wahań dobowej amplitudy. Z zapłodnionych jaj po okresie około 60/70 dni wyklują się malutkie obrożniaki. W przeciągu dwóch dni od wyklucia należy je zostawić w pojemniku, gdzie nastąpiła inkubacja. Później śmiało można przekładać je do przedszkola. Maluchy z początku są bardzo dzikie i nerwowe, rzucają się na wszystko, co się rusza dookoła nich, w tym również na siebie. W terrarium odchowawczym należy umieścić dużo kryjówek, dzięki którym malce na dniach się uspokajają.

Zimowanie

Gatunek ten jest bardzo wrażliwy na zmiany pogodowe zachodzące za naszymi oknami. Wstępne zimowanie można zaobserwować już we wrześniu/październiku, kiedy to jaszczurki stają się coraz mniej aktywne. Dużą część dnia spędzają nieruchomo, odmawiają przyjmowania pokarmu lub zaczynają kopać sobie nory, w których spędzają 3/4 dnia. Zarówno młode, jak i dorosłe osobniki w podobnym momencie zaczynają się tak zachowywać, jednakże maluchy dalej pobierają pokarm i są nadal aktywne. Półroczne podrostki zachowują się jak dorosłe osobniki i spokojnie można je zimować.

W przypadku młodszych osobników należy zachować się w następujący sposób:

– karmimy nadal tak samo, a jeżeli maluch nie chce jeść codziennie, robimy jedno- lub dwudniowe przerwy,

– temperaturę utrzymujemy na takim samym poziomie,

– miseczka z wodą nadal znajduje się w terrarium,

– systematycznie skracamy czas oświetlenia dziennego (zalecam skracać go co dwa tygodnie o 10 minut zarówno w przypadku załączania jak i wyłączania się oświetlenia),

– w momencie, gdy z cyklu dwunastogodzinnego dotrzemy do ośmiogodzinnego, zostawiamy taki zakres na okres około miesiąca (zależnie od tego, kiedy zaczęło się wstępne zimowanie u malca, powinno wypaść to w okolicach grudnia-stycznia),

– po miesiącu ośmiogodzinnego cyklu oświetlania wracamy w analogiczny sposób do cyklu dwunastogodzinnego.

U dorosłych osobników postępujemy podobnie, zakładając że jaszczurki zaczynają wpadać w letarg we wrześniu/październiku:

– stopniowo ograniczamy karmienie do jednego razu w tygodniu,

– skracamy czas oświetlenia (osobiście co tydzień odejmuję po 20 minut z doby),

– w okolicach grudnia wyłączamy oświetlenie ustawiamy na około 4 godzin w ciągu dnia, najlepiej od około godziny 12 w południe do godziny 16,

– w okolicach listopada/grudnia zalecam zrobić jaszczurkom 10 minutową kąpiel, aby je nawodnić przed zimowym spoczynkiem,

– jaszczurka będąca w stanie zimowego snu nie przejawia jakiejkolwiek aktywności, tak więc w miesiącach grudzień/styczeń w ogóle jej nie karmimy,

– na ten okres można również przełożyć śpiącą już jaszczurkę do odpowiednio przygotowanego pojemnika i na czas dwóch miesięcy przetransportować ją do pomieszczenia, gdzie będzie panować temperatura około 10-15°C,

– wybudzanie powinno następować stopniowo, w lutym oświetlenie powinno być włączone na około 6h, czas oświetlenia wydłużamy o 15 minut codziennie, pod koniec miesiąca również z powrotem załączamy żarówkę grzewczą,

– delikatnie rozbudzoną jaszczurkę można ponownie wykąpać, aby się nawodniła i stopniowo na dniach można zacząć karmienie.

Jeżeli posiadamy samotnego samca lub samicę zimowanie wystarczy przeprowadzić w terrarium, przygotowując ten proces identycznie jak zostało to napisane powyżej.

Opracowanie i źródła informacji

Konrad Drzewiecki (DesertParadise)

Konsultacja: Mateusz Tritt, Gabor Kamiński, Peter Geerts, Nick Dokai, Brandon Louth

Pomoc: Krzysztof Lis

Literatura:

• http://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Crotaphytus&species=collaris

Galeria zdjęć:

Liczba wyświetleń: 30339