Dendrobates leucomelas – drzewołaz żółtopasy

Nazewnictwo

Nazwa polska: Drzewołaz żółtopasy, drzewołaz żółtoczarny

Nazwa angielska: The yellow-banded poison dart frog, The yellow-headed poison dart frog, The bumblebee poison frog

Nazwa niemiecka: Der Gelbgebänderte Baumsteiger

Systematyka

Drzewołazy należą do rzędu neobatrachia (płazów bezogonowych). Niektórzy autorzy klasyfikują drzewołazy do Bufonoidea inni zaś do Ranoidea. Jednak bardziej przekonująca jest przynależność tej grupy płazów do Ranoidea. Posiadają one kilka cech synapomorficznych (wspólnych), są nimi np. występujące chrząstki mostka czy nieprzyrośnięty język.

Królestwo: Zwierzęta Animalia

Typ: Strunowce Chordata

Podtyp: Kręgowce Vertebrata

Klasa: Płazy Amphibia

Rząd: Płazy bezogonowe Anura

Rodzina: Drzewołazowate Dendrobatidae

Rodzaj: Drzewołazy Dendrobates

Gatunek: Drzewołaz żółtopasy Dendrobates leucomelas (Fitzinger, 1864)

Odmiany barwne

Można spotkać różne odmiany kolorystyczne i o różnym wzorze. Najczęściej można spotkać trzy formy tego gatunku przedstawione poniżej.

„Standard”Forma nominalna posiada zmienny kolor od żółtego przez pomarańczowy nawet do czerwonego. Charakterystyczny wzór w postaci trzech pasów na czarnym lub czekoladowym tle. Wyhodowano również odmianę albinotyczną. Ta forma pochodzi z Wenezueli.
„British Guyana Banded”Ta forma Dendrobates leucomelas pochodzi z brytyjskiej Gujany. Jest znacznie większy od formy nominalnej. Posiada pełne żółte pasy na ciele nie podzielone wolnymi przestrzeniami. Ubarwieniem przypomina młode osobniki. Niektórzy twierdzą, że jest podobny do Dendrobates lehmanni, jednak Dendrobates lehmanni ma, w przeciwieństwie do Dendrobates leucomelas jasny brzuch.
„Fine Spotted”Forma ta jest nieznacznie mniejsza od formy nominalnej. Pomarańczowe pasy rozpadają się na wiele drobnych “dziurek”. Taką formę jest trudniej uzyskać niż formę nominalną.

Długość życia

Najdłużej żyjący drzewołaz w niewoli przeżył ok. 20 lat. Jednak zazwyczaj żyją od 10 do 15 lat. Na wolności dożywają 5 do 7 lat (Woodland Zoo, 2001).

Wygląd

Dorosłe osobniki mają czarny grzbiet z trzema obszernymi jasno pomarańczowo-żółtymi pasami (za głową, pośrodku i z tyłu), które obejmują różnej wielkości pola o nieregularnych rozmiarach i układzie. Nasilenie zmieniających się kolorów nie jest duże lecz ich charakter może stanowić cechę osobniczą. Brzuch jest czarny bez jakichkolwiek kolorów, podczas gdy kończyny są mocno nakrapiane i cętkowane z jasnożółtymi plamami, podobnie jak na tułowiu. Wszystkie wzory są zmienne,co czyni każdą żabkę inną od pozostałych. Dzięki temu można je łatwo rozpoznać w terrarium. Młode żabki mają mniej wyraźny wzór, który jednak w miarę wzrostu i dojrzewania żabek staje się coraz bardziej wyraźny (Walls, 1994).Końcówki palców są rozszerzone pomagając im wspinać się. Pierwszy palec jest krótszy od drugiego. Jest to cecha charakterystyczna dla całego rodzaju Dendrobates.

Dendrobates leucomelas osiąga wagę – 3 g (średnio), długość – od 31 do 50 mm długości całkowitej; średnio 40 mm (±1.22 do 1.97 mm; średnio 1.57 mm)

Dendrobates leucomelas jest jednym z większych gatunków w rodzaju Dendrobates. Wielkość dorosłego osobnika waha się w granicach od 3 do 5 cm. Ich waga to przeciętnie 3 g.

Występowanie

Dendrobates leucomelas jest gatunkiem występującym w części północno-wschodniej Ameryki Południowej: w Gujanie na południe od Orinoko i przyległej Wenezueli oraz w Brazylii. Zachodnia granica ich występowania przebiega na południowym wschodzie Kolumbii.

Cechy szczególne

Gatunek ten nie posiada omosternum (jest to kość na przedniej części mostka miedzy obojczykami; widoczna tylko podczas sekcji zwłok albo preparowania lub barwienia, występuje u wielu płazów (Walls, 1994), a guzek na stawie skokowym jest nieobecny lub słabo zaznaczony. Nie posiadają uzębienia jak również nie występuje u nich ampleksus. Kijanki nie posiadają ząbków bocznych na tarczce rogowej. Odbyt u kijanek występuje na środku.

Ciekawostki

Pomimo iż są to płazy nie posiadają błony pławnej między palcami i nie potrafią pływać.
Jest to jedyny znany drzewołaz zapadający w stan estywacji podczas okresu suchego (S. Gorzula).

W jego skórze znajdują się silnie działające alkaloidy pochodzące z pożywienia, głównie mrówek (Caldwell 1996).

Kijanki wykorzystują wibracje w wodzie do sygnalizowania swojej obecności dorosłym żabom. Jeśli inna kijanka zostanie złożona do tego samego zbiornika najprawdopodobniej zostanie zjedzona przez tą pierwszą. Jest to zjawisko dosyć powszechne u drzewołazów. Indianie południowoamerykańscy (plemię EmberaChoco) używa wydzieliny skórnej tych żabek do zatruwania strzałek i przy ich pomocy polowania na zwierzęta.

Narodowy Instytut Zdrowia wykazał, że drzewołazy mają ponad trzysta alkaloidów podobnych w działaniu do morfiny i kokainy. Batrachotoksyna została już użyta do znieczulania w chirurgii.

Aktywność

Dendrobates leucomelas jest aktywny w ciągu dnia. Największa jego aktywność (zarówno śpiewu jak i żerowania) przypada na godzinę lub dwie przed wschodem słońca i przed zachodem. W ciągu dnia siedzi raczej skryty wśród ściółki na dnie lasu. W terrarium jest aktywny przez cały dzień i z łatwością można go obserwować.

Biotop

Jest to typowy gatunek bardzo wilgotnych lasów deszczowych. Występuje do wysokości 800 m n.p.m. Spotyka się go zwykle na dnie lasu pośród ściółki, miedzy korzeniami, pod liśćmi. Odzywa się zazwyczaj siedząc na liściu, korzeniu czy zwalonym pniu drzewa, kilka centymetrów nad ziemią lub wybiera takie miejsce z którego będzie dobrze słyszalny. Potrafi się również doskonale wspinać. Spotyka się go często na wysokości kilku metrów nad ziemią, zwłaszcza podczas żerowania.

Terrarium

Terrarium najlepiej o orientacji pionowej. Można w nim umieścić korzenie do wspinania się i rośliny o mocnych liściach na których będzie mógł siedzieć. Należy zapewnić im również mały basenik z wodą, w której będą się chętnie kąpać. Basen nie może być za głęboki, aby nasze żabki się nie utopiły. Woda powinna mieć temperaturę zbliżoną do panującej w terrarium, tj. ok 22-24°C. Wodę wymieniamy codziennie. Najlepsza będzie woda po osmozie zmieszana ze zwykłą wodą wodociągową, która jednak musi odstać w naczyniu przez dobę. Nie należy podawać wody bezpośrednio z kranu. Jest ona po pierwsze za zimna (nasze żabki mogą się przeziębić), a po drugie zbyt twarda. Należy pamiętać, że w środowisku naturalnym nie ma wody wodociągowej tylko deszczówka, która jest miękka i ma zupełnie inny odczyn pH niż woda w kranie. A przecież zależy nam aby stworzyć naszym żabkom warunki zbliżone do tych w środowisku naturalnym.

Na dno możemy wyłożyć warstwę żwirku lub keramzytu i przysypać to torfem, najlepiej kwaśnym. Wtedy przy dużej wilgotności nie będą pojawiały się grzyby. Całość przykrywamy dębowymi liśćmi i mchem. Liście należy wcześniej wyparzyć we wrzątku aby zabić drobnoustroje i inne pasożyty.

Umieszczamy kilka korzeni różnej wielkości oraz rośliny na różnej wysokości. Z tyłu terrarium najlepiej umieścić wysokie rośliny o mocnych liściach, np. Difenbachia, Dracena, skrzydłokwiat. Świetnie nadają się również rośliny z rodziny Bromeliaceae, np. Guzmania czy Vriesea splendens, w których pomiędzy wiązkami liściowymi zbiera się woda. Jest to świetne miejsce do składania skrzeku dla drzewołazów. Można wykorzystać również paprotki, czy bluszcz.

Dobrze jest umieścić puste orzechy kokosowe z wyciętą dziurą na wejście, które posłuży im jako schronienie, a także do składania skrzeku. Dodatkowo można umieścić pojemniki po filmach fotograficznych jako miejsce składania skrzeku. Do środka nalewamy niewielką ilość wody.

Oczywiście wystrój każdego terrarium zależy od pomysłowości każdego hodowcy i dostępnych funduszy. Można zainstalować, np. wodospad, czy generator mgły, ale to już dla bardziej zamożnych hodowców.

Wielkość terrarium

Minimalna wielkość terrarium dla pary powinna mieć wymiary 40x30x20 cm (dł/szer/wys). Jednak im jest większe tym żabki będą się lepiej czuły. Najlepiej trzymać je w grupie 4-10 osobników, w stosunku 2:1 (samce:samice).

Oświetlenie

Terrarium można oświetlić zwykłą żarówką umieszczoną nad terrarium. Lepiej jednak nadają się do tego świetlówki, ponieważ dają jaśniejsze światło, oświetlają całe terrarium, a nie tak jak żarówka – punktowo. Najlepiej zastosować dwie świetlówki, jedną o barwie białej, drugą o barwie żółtej oraz jedną świetlówkę UV umieszczoną nad siatką wentylacyjną. Oświetlamy przez 12 godzin na dobę. Starajmy się unikać stawiania terrarium w pobliżu okna ze względu na wahania temperatury. A poza tym są to zwierzęta z dna lasu, gdzie stale panuje półmrok.

Temperatura

Temperatura powinna wahać się w granicach 22-24°C w dzień i ok. 20°C w nocy. Terrarium można ogrzać żarówkami porcelanowymi umieszczonymi nad terrarium. Wystarczy żarówka o mocy 25W. odradzałbym użycia kabla grzewczego ponieważ za bardzo wysusza podłoże, które musi być stale wilgotne, a umieszczenie go na tylnej szybie może spowodować przesychanie roślin.

Wilgotność

Wilgotność powietrza nie mniej niż 80%.

Żywienie

Na wolności dorosłe drzewołazy polują na mrówki, termity, małe chrząszcze, pająki i inne bezkręgowce znajdujące się w ich środowisku (Caldwell 1996; Silverstone 1975). W terrarium karmimy je różnym pokarmem. Dla małych, dopiero, co przeobrażonych żabek najlepiej podawać skoczogonki (Colembola). Jest to najlepszy dla nich pokarm z tego względu, że wylęg świerszcza (Acheta domesticus, Gryllus bimaculatus, Gryllus sigillatus) jak również muchy owocowe (Drosophila melanogaster) są dla nich za duże; poza tym świerszcze mogłyby pogryźć małe żabki. Również to, że są to owady dosyć ruchliwe może w dużym stopniu stresować małe żabki.

Dorosłe osobniki bez problemu można karmić większymi świerszczami (Acheta domesticus, Gryllus bimaculatus, Gryllus sigillatus); chętnie zjadają również muchy, mole woskowe, prosionki (Procellio scaber), mrówki (Formicidae), małe mączniki (Tenebrio molitor), wylęg karaczanów (Gromphadorhina portentosa, Blaberus cranifer, Nauphoeta cinerea) i szarańczy (Locusta migratoria, Schistocerca gregaria). Bardzo chętnie polują na wszystkie owady. Oczywiście należy pamiętać o tym, aby podawać pokarm odpowiedniej wielkości dostosowany do rozmiarów żabek. Owady najlepiej posypywać wapnem i witaminami.

Dymorfizm płciowy

Po cechach zewnętrznych nie da się odróżnić płci poza zachowaniami godowymi. U samca w czasie „śpiewu” widać worek rezonatorowy na gardle. W czasie spoczynku jeśli dobrze się przyjrzeć można zauważyć lekkie zgrubienie. Poza okresem godowym rozpoznanie płci jest dosyć trudne. Samica może być nieznacznie większa, ale nie jest to regułą u tego gatunku.

Rozmnażanie

Zachowania godowe i rozmnażanie drzewołazów jest dosyć ciekawym zjawiskiem i dosyć rzadko obserwowanym w środowisku naturalnym.

Gody w naturze odbywają się podczas pory deszczowej w lutym i marcu (Durrell, 2001; Hamlett, 2002). Samce odzywają się godzinę lub dwie po wschodzie słońca lub tuż przed zachodem. Wynajdują sobie jak najlepsze miejsca do koncertu, zazwyczaj w pobliżu zwalonego pnia lub kłody, na korzeniu lub dużym liściu, i zaczynają wabić partnerkę „śpiewem” (Honolulu Zoo 2002). Jeśli samica jest zainteresowana samcem, podchodzi blisko niego, często uderza w jego głowę albo w pysk. Samiec zaczyna „tańczyć” zataczając wąskie koła wokół samicy i bębniąc rytmicznie palcami u nogi. Taki „taniec” może trwać przez godzinę lub dłużej, ale zazwyczaj samiec rusza z miejsca, z którego się odzywa. Próbuje sprowokować samicę żeby szła za nim do miejsca, które uznał za najlepsze do złożenia jaj. Samica, co jakiś czas dotyka grzbietu samca sygnalizując mu, że idzie za nim. Czasem samiec aktywnie stara się popchnąć samicę naprzód. Po dotarciu na miejsce samica składa skrzek w wybranym miejscu, zazwyczaj zaciemnionym, na liściu lub w pobliżu ziemi i zostawia go. Tutaj taniec godowy może zacząć się od nowa a jego intensywność wzmagać się lub całe gody mogą zacząć się od początku. Samiec w przeciągu kilku godzin zapładnia skrzek (Walls, 1994). Samice dosyć często rywalizują między sobą o samce. Samice składają jednorazowo od 2 do 12 jaj.

Po złożeniu skrzeku samiec opiekuje się jajami do momentu opuszczenia przez kijanki osłonek jajowych. Obraca każde jajko dosyć często żeby dobrze je natlenić. Zwilża je wydzieliną z pęcherza moczowego gdy spada wilgotność. Kijanki opuszczają osłonki jajowe po 10-14 dniach od zapłodnienia. Do prawidłowego rozwoju nie potrzebują jaj troficznych. Odżywiają się każdym rodzajem pokarmu (glonami, larwami owadów, innymi kijankami, (Walls, 1994).

Po wylęgu i okresie rozwoju kijanki są transportowane przez samca do małych zbiorników wody gdzie następuje ich dalszy rozwój. Wygląda to w ten sposób, że samiec obniża tylny koniec ciała, zanurzając go w wodzie, tak, aby kijanka mogła wejść na jego plecy. Zazwyczaj kijanki są transportowane pojedynczo. Każda kijanka umieszczana jest oddzielnie w osobnym zbiorniku, aby zapobiec kanibalizmowi. U różnych gatunków można zaobserwować opiekę nad dwoma lub więcej kijankami (Dunn 1941, Eaton 1941, Silverstone 1975, Summers 1992, Brust 1993). Jeden samiec może opiekować się nie więcej niż jednym pakietem skrzeku w tym samym czasie.Jeśli taki wylęg jest duży do przeobrażenia przeżywa niewiele kijanek (Silverstone 1975, Summers 1992, Walls, 1994).

Żaby z innych rodzajów drzewołazów (z wyjątkiem rodzaju Minyobates, siostrzana grupa Dendrobates, Myers 1987, Myers et al. 1995) transportują jednorazowo znacznie większą liczbę kijanek, dochodzącą nawet do 30 u niektórych gatunków, np. rodzaj Phyllobates, czy Epipedobates (Duellman 1978, Hold 1990, Rodriguez & Duellman 1994).

Metemorfoza następuje po 70-90 dni. Małe żabki są podobne do dorosłych, ale ich ubarwienie jest mniej wyraźne. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 2 lat.

Uwagi

Drzewołaz ten należy do grupy tinctorius i może krzyżować się z innymi, wchodzącymi w jej skład, gatunkami. Samice są wobec siebie dość agresywne. Toczą ze sobą regularne walki zapaśnicze, które mogą nawet kończyć się śmiercią jednej z przeciwniczek, nie należy więc trzymać razem zbyt dużej ich grupy!
Drzewołaz ten umieszczony został w II załączniku Konwencji Waszyngtońskiej, znajduje się również na czerwonej liście zwierząt zagrożonych wyginięciem.

Opracowanie i źródła informacji
Opracował Janusz Płocidem na podstawie własnych doświadczeń oraz poniższej literatury:
Duellman William E. 1979 – “The South American Herpetofauna: ItsOrigin, Evolution and Dispersal”. Monograph of the Museum of Natural History. The University of Kansas, Number 7
Durrell, G. 2001. „Blue Poison-Dart Frog” (On-line ). Accessed 03/13/03
Silverstone, P. A. (1975). ”A revision of the poison-arrow frogs of the genus Dendrobates
Summers, K. 1990. Paternal care and the cost of polygyny in the green dart-poison frog Dendrobatesauratus. BehavioralEcology and Sociobiology , 27: 307-313.
Sura Piotr. 2005 – Encyklopedia współczesnych płazów i gadów, „Wydawnictwo fundacja” Sc.
Walls Jerry G. 1994 – Jewels of the rainforest – Poison frogs of the family Dendrobatidae, T.F.H.
http://www.cites.org

Liczba wyświetleń: 15045