Dipsosaurus dorsalis – legwan brązowy

Dipsosaurus dorsalis – legwan brązowy

To niezwykle wytrzymałe jaszczurki – najbardziej odporne na wysokie temperatury ze wszystkich przedstawicieli północnoamerykańskiej herpetofauny; badania i obserwacje nad tym gatunkiem wykazały ich największą aktywność przy temperaturze otoczenia ok. 40°C (Bartlett i Bartlett 2009, Pianka i Vitt 2003, Smith 1949). Taka tolerancja organizmu na ekstremalne upały to przykład doskonałego fizjologicznego przystosowania, którego celem jest prawdopodobnie unikanie napotkania drapieżników dla większości których takie temperatury są wręcz zabójcze. Kolejną równie ważną adaptacją do tych niezwykle trudnych warunków w jakich żyją jest posiadanie gruczołów solnych połączonych z nozdrzami, które pozwalają na usuwanie nadmiaru soli z organizmu przy minimalnej utracie wody i to zarówno NaCl, KCl jak i innych związków. Jest to szczególnie ważne w okresie lata gdy podstawą diety legwanów brązowych jest suchy materiał roślinny zawierający bardzo wysokie stężenia tych związków i koniecznością staje się szybkie ich usunięcie z organizmu (Nagy 1972). Niezwykła jest też wydajność tych gruczołów – jedna z najwyższych wśród jaszczurek, pozwalają na usunięcie z organizmu średnio 43% chlorku potasu (maks.do 100%) i 49% chlorku sodu (Minnich 1976, Hazard 2000).

W skład rodziny Iguanidae (legwanowate) wchodzi 8 rodzajów: Amblyrhynchus, Brachylophus, Conolophus, Ctenosaura, Cyclura, Dipsosaurus, Iguana oraz Sauromalus. Jedynym przedstawicielem rodzaju Dipsosaurus jest Dipsosaurus dorsalis (Baird & Girard, 1852).

Nazewnictwo

Nazwa polska: legwan brązowy, legwan pustynny

Nazwa angielska: Desert iguana

Nazwa niemiecka: Wüstenleguan

Nazwa hiszpańska: iguana de desierto

Podgatunki

Wyróżniamy 4 podgatunki*:

1.  Dipsosaurus dorsalis catalinensis.  Podgatunek endemiczny występujący na wyspie Isla Santa Catalina w Zatoce Kalifornijskiej (Grismer 1999).

2. Dipsosaurus dorsalis dorsalis.  Swym zasięgiem obejmuje tereny USA w południowo-wschodniej Kalifornii, południowej Newadzie, południowo-zachodnie krańce Utah oraz zachodnią część Arizony. W Meksyku występuje w północno-zachodniej części stanu Sonora i w Baja California – na wschód od Sierra de Juarez i Sierra San Pedro Martir aż po południowe krańce półwyspu. Spotykany również na wyspach Encantada Grande Angel de la Guarda, San Marcos, Coronado, Monserrate, San Jose, Espiritu Santo, Cerralvo – w Zatoce Kalifornijskiej(zwanej też Morzem Corteza) oraz na wyspach leżących już na Pacyfiku – Magdalena i Santa Margarita(de Queiroz 1995)

3. Dipsosaurus dorsalis lucasensis.  Występuje na terenach Baja California w Meksyku.

4. Dipsosaurus dorsalis sonoriensis. Meksyk – zachodnia część stanu Sonora, od okolic Puerto na północy, po północno-zachodnią część Sinaloa – Bahia de Topolobampo na południu(de Queiroz 1995).

*Część badaczy nie uznaje podziału na podgatunki.

Występowanie

Ich ojczyzną są suche, pustynne i półpustynne tereny południowo-zachodniej części Ameryki Północnej, o dużej amplitudzie temperatur między dniem, a nocą. Z równie dużymi, rocznymi amplitudami temperatur wahającymi się średnio od -1.7°C w styczniu do +38.9°C w sierpniu; z niskimi, nieregularnymi opadami – w styczniu zaledwie 17.8 mm, a w sierpniu 12.7 mm to dane pochodzące z jednej lokalizacji występowania gatunku – w stanie Newada. Preferują tereny(do wysokości ok. 1500 m n.p.m.) porośnięte kępami krzewu kreozotowego Larrea tridentata – to niezwykle ważna w życiu tych jaszczurek roślina, w wielu rejonach występowania stanowi podstawę ich diety, a zarazem u podnóża tych krzewów budowane są sieci podziemnych tuneli wykorzystywane przez nie jako schronienie, zdarza się również że w tym celu wykorzystują nory wykopane przez inne zwierzęta. Nory te pełnią niezwykle ważną rolę hydro- jak i termoregulacyjną, są też ostoją przed drapieżnikami(zarówno w trakcie dnia oraz w nocy) jak i miejscem w którym samice składają jaja. Często widywane są również na terenach skalistych wygrzewające się na ich płaskich, szybko nagrzewających się w promieniach słońca powierzchniach – w tym przypadku rolę nor pełnią skalne szczeliny.

Wygląd

To średniej wielkości jaszczurki mogące dorastać do ok. 40 cm długości całkowitej, ale zazwyczaj osiągają od 33 do 36 cm. 2/3 tej długości przypada na ogon który łatwo może ulec autotomii – ogon odrasta. Nogi silne, dobrze zbudowane pozwalające na szybką ucieczkę przed drapieżnikami. Głowa niewielka, oczy i uszy dobrze rozwinięte.

Ciało tych jaszczurek jest pokryte drobnymi, delikatnymi łuskami. Grzbiet w różnych odcieniach brązu z licznymi białymi plamkami na tym tle, brzuch najczęściej jednolicie kremowy lub białawy, samice w okresie rozrodczym po obu bokach na brzuchu zabarwione są na różowo. Pomimo bliskiego pokrewieństwa z gatunkami takimi jak legwan zielony grzebień u legwanów brązowych jest bardzo słabo rozwinięty, na pierwszy rzut oka praktycznie niezauważalny, jedynie po bliższych oględzinach można go zaobserwować u samców. W sytuacji zagrożenia legwany brązowe nadymają się starając się wyglądać na znacznie większe i masywniejsze niż są w rzeczywistości.

Długość życia

Pomimo stosunkowo niedużych rozmiarów jaszczurki te przy odpowiedniej opiece mogą dożywać do 15 a nawet 20 lat.

 

Aktywność

Typowe jaszczurki o dziennej aktywności.

Terrarium

Terrarium typu pustynnego o wymiarach 150x80x80 cm zaspokoi wszystkie potrzeby grupy hodowlanej składającej się z 1 samca i 2-3 samic. Na podłoże możemy wykorzystać mieszankę piasku i gliny – gruba jej warstwa co najmniej 15-20 cm, która umożliwi naszym legwanom potrzebę kopania, z której zresztą słyną. Istotnym elementem wystroju zbiornika jest ścianka strukturalna z licznymi półkami i grotami, którą możemy wykonać z ręcznie 'rzeźbionego’ styropianu pokrytego zaprawą tynkarską. Możemy również stworzyć realistycznie wyglądające kamienne osuwisko. Dobrym rozwiązaniem będzie również sterta większych kamieni czy łupków skalnych ułożonych tak, by jaszczurki miały możliwość schronienia się w licznych szczelinach i grotach – doskonale spisze się tu piaskowiec. Wszystko to zwiększy powierzchnię życiową podopiecznym, pozwoli im na eksplorację terenu oraz zwiększy efekt wizualny terrarium. Wszystkie ciężkie elementy wystroju należy zabezpieczyć przed ewentualnym osunięciem się i przygnieceniem mieszkańców terrarium. Dopełnieniem wystroju mogę być poskręcane korzenie i konary. Niewiele jest roślin, które byłyby w stanie przeżyć dłuższy czas w tak ekstremalnie trudnych warunkach, a i preferencje pokarmowe legwanów brązowych nie sprzyjają pomysłowi obsadzenia zbiornika jakimikolwiek roślinami.

Jeśli tylko sprzyja ku temu pogoda (w okresie lata) i mamy na to warunki to powinniśmy naszym podopiecznym umożliwić kąpiele słoneczne w odpowiednio skonstruowanych i bezpiecznych wolierach, na balkonie czy też w ogrodzie; z możliwością schronienia się w cieniu.

Oświetlenie

Legwan brązowy to gatunek wybitnie heliofilny – wymaga silnego oświetlenia, imitującego żar pustynnego słońca. Do 14 godzin dziennie w okresie letnim, a zimą do ok.12 godzin. W przypadku tych jaszczurek doskonale sprawdzą się wszelkiego rodzaju ceramiczne emitery ciepła oraz żarówki lustrzanki. Koniecznością jest stosowanie lamp UVB dla gadów pustynnych 8 – 10%.

Temperatura

Podobnie jak w przypadku innych jaszczurek pustynnych i legwanom brązowym należy zapewnić wysoką temperaturę w ciągu dnia 30-35°C, a lokalnie nawet powyżej 45°C. Nieodzowne są też znaczne różnice temperatur między dniem, a nocą – z nocnymi spadkami do ok. 20°C.

Wilgotność

Należy przestrzegać niskiego poziomu wilgotności 40-50% w ciągu dnia. Aby symulować naturalne jej zwiększenie w porze nocnej, możemy wieczorem delikatnie zraszać wnętrze zbiornika. Należy pamiętać, że zbyt wysoki poziom wilgotności utrzymywany przez dłuższy czas będzie niekorzystnie wpływał na te legwany i może być przyczyną chorób układu oddechowego czy też problemów skórnych. W chowie Dipsosaurus dorsalis naczynie z wodą nie jest wymagane, a które będzie jedynie zwiększać wilgotność w zbiorniku – zapotrzebowanie organizmu na wodę jaszczurki te zaspokajają absorbując ją z pokarmu roślinnego.

Żywienie

Do rodziny Iguanidae należą w mniejszym lub większym stopniu roślinożerne jaszczurki, legwany brązowe nie są pod tym względem wyjątkiem. W warunkach naturalnych w skład ich diety mogą wchodzić rośliny jednoroczne jak i byliny; w szczególności upodobały sobie krzew kreozotowy zwany też uboczką trójzębną (Larrea tridentata), która stanowi podstawę ich diety.

W warunkach niewoli – w naszej strefie klimatycznej w skład różnorodnej diety powinno wchodzić kilkadziesiąt gatunków roślin dziko występujących jak i uprawnych, zarówno świeżych jak i suszonych – głównie liście i kwiaty(jak wiele innych gatunków mają ogromną słabość do żółtych kwiatów), w mniejszym stopniu warzywa, a owoce powinny stanowić jedynie niewielki dodatek do diety tych jaszczurek. W przypadku moich podopiecznych owoce podaję średnio raz w tygodniu.

Oto przykładowe rośliny (liście i kwiaty) które można podawać tym jaszczurkom:
Babka zwyczajna i lancetowata (Plantago major i P.lanceolata), bluszczyk kurdybanek (Glechoma mederacea), bodziszek łąkowy (Geranium pratense), brodawnik jesienny (Leontodon autumnalis), bylica draganek (Artemisia dracunculus), chaber bławatek (Centaurea cyanus), cynia (Zinnia spp.), czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), dzwonki (Campanulla spp.), endywia (Cichorium endivia), głowienka pospolita (Prunella vulgaris), gwiazdnica pospolita (Stellaria media), jasnota biała i purpurowa (Lamium spp .), jastrzębiec leśny (Hieracium murorum), jeżówka (Echinacea spp.), komonica zwyczajna (Lotus corniculatus), koniczyna (Trifolium spp .), kozibród (Tragopogon pratensis), krwawnik pospolity (Achillea millefolium), krwiściąg (Sanguisorba officinalis), lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia), lucerna (Medicago sativa), lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale), malwa (Alcea spp .), maruna bezwonna (Multicara inodora), mniszek lekarski (Taraxacum officinale), mięta(Mentha spp.) nachyłek (Coreopsis spp .) nagietek lekarski (Calendula officinalis), nasturcja (Tropaeolum spp .), pępawa (Crepis biennis), pięciornik gęsi (Potentilla anserina), pokrzywa (Urtica spp.), poziomka (Fragaria vesca), podbiał pospolity (Tussilago farfara), podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria), prosienicznik (Hypochaeris spp.), przytulia właściwa (Galium verum), przetacznik leśny (Veronica officinalis), rdest ptasi (Polygonum aviculare), roszponka warzywna (Valerianella locusta), rukiew wodna (Nasturtium officinale), rokietta siewna zw. rukolą (Eruca vesicaria), rogownica (Cerastium arvense), rumianek pospolity (Matricaria chamomilla), pieprzyca siewna zw. rzeżuchą (Lepidium sativum), sparceta siewna (Onobrychis viciifolia), stokrotka pospolita (Bellis perennis), szałwia łąkowa (Salvia pratensis), tasznik pospolity (Capsella bursa), wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis), wyka ptasia (Vicia cracca), zielistka Sternberga (Chlorophytum comosum), żółtlica drobnokwiatowa (Galinsoga parviflora). A ponadto kwiaty ketmii zw. hibiskusem, płatki róż ogrodowych i dzikiej, dyniowatych w tym też drobno pokrojone ich owoce (cukinia, kabaczek, dynia)oraz inne warzywa. Pokarm pochodzenia zwierzęcego to ułamek diety dorosłych legwanów tego gatunku, przeważnie dorosłe osobniki nie interesują się owadami czy innymi bezkręgowcami.
Młode legwany brązowe nieco częściej odżywiają się drobnymi bezkręgowcami lecz nadal olbrzymią większość ich diety stanowią rośliny.

Osobniki tego gatunku znane są ze swej skłonności do koprofagii – jest to trudne do zaakceptowania przez opiekuna, ale ma to na celu wzbogacenie/odnowienie własnej mikroflory jelitowej z korzyścią dla zdrowia samej jaszczurki.

Dymorfizm płciowy

Dorosłe samce zazwyczaj osiągają nieco większe rozmiary niż samice, mają też większe głowy. Podobnie jak w przypadku innych jaszczurek z rodziny Iguanidae, samce Dipsosaurus dorsalis posiadają pory udowe wytwarzające woskową substancję do znakowania terenu – bardzo interesujący jest fakt absorbowania przez nią promieniowania UV, które jest widoczne jedynie dla gatunków zdolnych do jego wykrywania (Alberts 1989). To przykład doskonałej, chemicznej komunikacji między osobnikami gatunku, który w przypadku niektórych jaszczurek prawdopodobnie może ułatwiać budowanie hierarchii wśród osobników danego gatunku (Pianka, Vitt 2003).

Rozmnażanie

Do pobudzenia jaszczurek tego gatunku do rozmnażania podstawowym warunkiem jest zapewnienie okresu spoczynku zimowego trwającego do dwóch miesięcy w temperaturze 10-15°C. W moim przypadku pomimo trwającego zimowania w terrarium przez kilka godzin dziennie włączony jest niezbyt silny promiennik ciepła ogrzewający punktowo podłoże do około 18-20°C. Pomimo zimowania jaszczurki muszą mieć dostęp do wody. dlatego nawet w tym okresie należy uzupełniać wodę w pojemniczku regularnie.

Gody legwanów pustynnych rozpoczynają się w kwietniu, mogą trwać nawet do lipca. Samice około miesiąc po godach zaczynają szukać sprzyjającego miejsca do założenia gniazda, na około tydzień przed zniesieniem jaj przestają przyjmować pokarm i stają się nerwowe. W naturze samice kopią w tym celu głębokie norki lub wykorzystują porzucone wykopane przez inne zwierzęta, w terrarium najczęściej nie mają takiej możliwości. Osobiście na około 2 tygodni przed planowanym zniesieniem wstawiam do terrarium plastykowe pudełko (o wysokości około 40 cm) z wyciętym w jednym z boków otworem, wewnątrz tego pojemnika wsypuje drobnoziarnisty, lekko wilgotny piasek.

Rozmiary lęgów są uzależnione od wieku i rozmiarów samicy, zdarzają się niewielkie lęgi składające się jedynie z dwóch jaj, za maksymalną liczbę jaj przyjmuje się 8, przeważnie jednak jednorazowo samica składa 4-5 jaj. Samice często mają więcej niż jedno zniesienie w sezonie rozrodczym. Jaja najlepiej wykopać z takiego „gniazda” by łatwiej zachować kontrolę nad stanem jaj i warunkami inkubacji. Jaja powinny być inkubowane w dość wysokiej temperaturze bo przekraczającej nawet nieznacznie 30°C. Okres inkubacji w temperaturze około 28-32°C trwa ponad 2 miesiące.

Młode legwany pustynne po przyjściu na świat mają kilkanaście centymetrów długości (przeważnie 12-15 cm), oczywiście większość tych wymiarów przypada na ogon.

Świeżo wyklute legwany pustynne są całkowicie samodzielne, nie są względem rodzeństwa zbyt natarczywe, dlatego nie jest wykluczone odchowywania całego miotu w jednym odpowiednio dużym i z odpowiednią liczbą kryjówek pojemniku. Osobiście jednak polecam odchowywać młode w niewielkich grupkach (po 2 lub 3 osobniki) w jednym pojemniku, znacznie łatwiej jest przy takim rozwiązaniu kontrolować stan zdrowia poszczególnych osobników. Młode nie różnią się wymaganiami bytowymi od rodziców, różnią się jednak od dorosłych dietą, młode legwany w naturze znacznie częściej uzupełniają swoją dietę o owady niż dorosłe osobniki. Osobiście jednak nie podaję młodym pokarmu zwierzęcego częściej niż raz na tydzień. Trzeba przy tym pamiętać, że nawet młode legwany pustynne zwyczajnie mogą zignorować tego typu pokarm.
Legwany pustynne dojrzewają płciowo dość późno, bo w wieku nawet 5 lat.

Podsumowanie

Dipsosaurus dorsalis to gatunek niezbyt często pojawiający się w polskich hodowlach, nie jest to również gatunek idealny dla początkujących, dochodząca do tego dość wysoka cena to kolejna zapora. Pomimo tych wad legwan brązowy to wdzięczny, przynoszący sporą satysfakcję gatunek.

 

Opracowanie i źródła informacji
Grzegorz Mulkowski 'tokaga’
na podstawie własnych doświadczeń oraz
Captive, Care and Breeding of the Iguana Desert Bert Langerwerf
Lizards: Windows to the Evolution of Diversity E.Pianka & L.Vitt

Liczba wyświetleń: 5792