Furcifer pardalis – kameleon lamparci

Spis treści

Furcifer pardalis – kameleon lamparci

Systematyka

Kameleon lamparci (Furcifer pardalis Cuvier, 1829)

Nazewnictwo

Nazwa polska: Kameleon tygrysi, Chamaeleo pardalis

Nazwa angielska: Panther chameleon

Nazwa niemiecka: Pantherchamaleon

Nazwa czeska: Chameleon pardálí

Długość życia

Różna, zależna od źródła. W niemieckich hodowlach rzadko przekraczają wiek 7 lat, w amerykańskich zdarzają się dziesięcioletnie osobniki. Na pewno wiele zależy od warunków hodowli, sposobów karmienia, rodzaju przebytych chorób, pochodzenia, a także od płci (większe, silniejsze samce mogą osiągnąć sędziwy wiek).

Aktywność

Dzienna.

Wygląd

Furcifer pardalis jest średniej wielkości jaszczurką z wyraźnymi różnicami płciowymi, często spektakularnie ubarwioną. Większe (do 55,9 cm) samce, w zależności od pochodzenia maja różnie ubarwienie i „ozdoby” na głowie. Mniejsze samice (do 33 cm) mają ubarwienie bardziej kamuflujące niezależnie od pochodzenia.

Ozdoby na głowie samców składają się z wystającego „hełmu” (połączenie grzebienia wzdłuż grzbietu – Crista dorsalis – i tarczek Lobus occipitalis), ciągnącego się nad oczami i łączącego na czubku nosa, formującego w małą łopatkę. Samce z niektórych populacji (zwłaszcza te z północno-wschodnich) mają bardziej okrągłe (powszechnie widziane są kanciaste) łuski na krawędzi hełmu.

Odmiany barwne

Kolorystyczne rasy geograficzne zostały już opisane min. przez Bourgat’a 1970, Brygoo’a 1971 i 1978, Schmidt’a 1989, a były badane przez wielu innych zajmujących się tym tematem. Dorosłe samce z odosobnionej północnej populacji z wyspy Nosy Be zdają się być bardziej stałe pod względem ubarwienia od innych populacji (turkusowe lub niebiesko-zielone z czerwonymi lub żółtymi plamami skoncentrowanymi w okolicach głowy i przedniej części ciała). Zdarzają się osobniki z jasnożółtymi „ustami”. Różnorodność i intensywność kolorów na głowie w dużym stopniu zależy od cech osobniczych jak jest również związane z wiekiem. Ciemne pionowe pasy często pojawiają się na bokach ciała i ogona, gdy zwierzęta są pod wpływem stresu. Te same pasy normalnie są słabo zaznaczone lub zupełnie niewidoczne. Bardzo popularna w hodowlach odmiana barwna Nosy Be Blue (ang. Blue Phase) nie była obserwowana w naturalnych warunkach (Pronk).

Ambanja jest wg Pronk’a odmianą geograficzną osiągającą największe rozmiary. Ta północno-zachodnia populacja charakteryzuje się jasnozielonym (do niebiesko-zielonego) ubarwieniem z ciemnymi pionowymi czerwonymi, niebieskimi lub purpurowymi pasami. Skórę wokół oczu zdominował kolor czerwony lub czerwony z żółtym i zielonym. Są z powodzeniem krzyżowane z populacją Nosy Be, a młode z tego połączenia są zdolne do dalszego rozmnażania. Nie spotyka się jednak w środowisku naturalnych mieszańców tych form. Należy również zaznaczyć, że Ambanja i Nosy Be różnią się kształtem ciała od innych, „czerwonych” form. Ambanja była nazywana „tęczową”, ponieważ poszczególne osobniki niejednokrotnie znacznie się od siebie różnią. Takim samym określeniem nazywa się mieszańce.

Na północnym skrawku Madagaskaru, występuje czerwona forma – Diego Suarez. Ubarwienie ciała jest czerwone z zielonym nalotem, głowa jest zielono-czerwona z zielonymi, pomarańczowymi lub żółtymi plamami skoncentrowanymi w jej tyle. Spokojne kameleony są zwykle zielonkawe z ciemnymi poprzecznymi pasami, natomiast podekscytowane mogą stać się żółte w ciemniejsze pasy. Oczy są czerwone z czarnymi lub szarymi promieniami. Lokalne populacje bywają często żółte.

Dojrzałe samce z populacji Sambava są przeważnie pomarańczowe. Ta odmiana ma czerwoną głowę z czarnymi paskami, szczególnie wokół oczu. Nierzadko widuje się, szczególnie w zamkniętych populacjach osobniki ciemnozielone lub zupełnie czarne. W walkach terytorialnych jak i w trakcie sezonu rozrodczego samce z tych regionów mogą stać się zupełnie pomarańczowe lub czerwone. Sambava i Moroansetra na pierwszy rzut oka wydają się identyczne.

Moroansetra, jedną z największych form Furcifer pardalis. Podstawowym kolorem jest pomarańczowy lub czerwony i biały z niewielką ilością czarnych pasków, gdy są pod wpływem stresu lub w okresie godowym. Odpoczywające osobniki są krwistoczerwone z zielonymi i białymi pasami słabo zaznaczającymi się na ciele. Grzbiet jest zwykle jaśniejszy z delikatnymi, szarymi lub niebieskimi podłużnymi liniami. Skóra wokół oczu bywa czarna lub szara.

Populacja z Tamatave z północno-wschodniego Madagaskaru jest granicą zasięgu tego gatunku. Przeważnie ciemnozielone, bardzo podobne do formy Moroansetra charakteryzują się większą ilością koloru czerwonego i pomarańczowego, które u tej formy są jeszcze bardziej intensywne.

Różowe kameleony z Anarkamy, w Stanach zwane „różową panterą” występują na kamienistych terenach, oddalone o około 56 km na północ od Ambanji. Podniecone samce prezentują wspaniałe różowe ubarwienie z żółtymi i białymi liniami wzdłuż środkowej części ciała. Charakterystyczną cechą jest zróżnicowany układ łusek, większe ułożone są wzdłuż środkowych partii ciała. Spokojne samce mają zawsze jasnoniebieskie obramowanie „hełmu”. Różowa forma rzadziej występuje na zdominowanych przez człowieka terenach. Lęgnące się młode są mniejsze od młodych innych form, przez co wymagają większej troski i uwagi.

Na wyspie Nosy Bohara występuje kolejna, wyraźnie odmienna forma. Samce są szaro-niebieskie i mogą mieć zielonkawo-niebieskie pionowe pasy. Ta odmiana osiąga duże rozmiary i jest bardzo rozpowszechniona na wyspie. Ta sama forma jest również widywana na Madagaskarze, w pobliżu tej wyspy. Samice są zielone z żółtozielonymi paskami; gdy są w ciąży stają się zielonkawo-białe z żółto-zielonymi plamami skoncentrowanymi na głowie i przedniej części ciała i czarnymi pionowymi pasami na ciele.

Andapa, na południowy-zachód od Sambavy jest miastem położonym na wysokości 419 m n.p.m., tamtejsza populacja jest bardzo odporna. Są bardziej czerwono-zielone od Sambava.
Widywane są również osobniki bardziej żółtawe, w szczególności pod wpływem stresu (B.Love).

Należy zaznaczyć, że wszystkie populacje są bardzo zmienne pod względem ubarwienia, co dodatkowo utrudnia określenie pochodzenia konkretnych osobników. Dorosłe samice wszystkich populacji również się między sobą różnią, szczególnie w trakcie ciąży. Podstawowym kolorem dorosłych samic jest szary, brązowy lub delikatny zielony ze słabo zaznaczonymi pionowymi pasami. Ubarwienie młodych obu płci jest podobne u wszystkich odmian. U niedojrzałych osobników jest ochronne, szare lub brązowe z ciemniejszymi pionowymi pasami. Czasem bywa pomarańczowe lub różowe na początku; podniecone przypominają ubarwieniem samice w ciąży. Pobudzone czy w niższej temperaturze, szczególnie świeżo wylęgłe młode stają się ciemnozielone, szare lub czarne.

Podsumowując geograficzne rozmieszczenie można stwierdzić, że występują wzdłuż wybrzeży i w strefie przybrzeżnej wysp północno-zachodniego i północno-wschodniego Madagaskaru. Stanowisko, które opisał Brygoo w 1971 ze skrajnie południowego Madagaskaru jest podważane (Raxworthy). Małe, zróżnicowane populacje prawdopodobnie składające się z przeniesionych osobników zdarzały się na oddalonej o 500 km od wschodniego wybrzeża Madagaskaru Wyspie Reunion. Samce z Reunion turkusowym ubarwieniem przypominają te z Nosy Be, ale ich ubarwienie jest niespotykane nigdzie indziej. Zasięg tej odmiany ogranicza się do wysokości 1219 m n.p.m.

Furcifer pardalis zamieszkuje tereny gorące o wilgotnym powietrzu z niewielkimi, sezonowymi wahaniami temperatur, które bywają większe w trakcie silnych deszczy. Unikają głębokich, cienistych zarośli, a trzymają się skrajów lasów. Zdarza się je widywać na polach uprawnych i terenach zurbanizowanych. Sporadycznie wspinają się na wysokość 6 metrów. Preferują obficie rozrośnięte krzewy, osiągające wysokość mniejszą niż 1,8 m, przesiadując na ich wierzchołku. Raxworthy (1988) widywał je na wierzchołkach drzew. Mimo iż w niektórych miejscach są dość liczne są zwykle nie występują w dużym zagęszczeniu. Podczas sezonu godowego samce i samice, jako para zgodnie przebywają w bliskim sąsiedztwie, lecz późnym latem i jesienią rozchodzą się. Samce, które znalazły się w pobliżu siebie natychmiast zaczynają wymianę ostrzeżeń. Gwałtownie reagują agresją, szczególnie w okresie rozmnażania, co prowadzi niejednokrotnie do ostrych walk, a nawet śmierci jednego z samców. Późną jesienią większość dorosłych samców jest skrajnie zestresowana i osłabiona konfliktami.

Terrarium

Hodowcy kameleonów wielokrotnie potwierdzali, że skutkiem złego lub niewłaściwie dobranego terrarium są choroby układu oddechowego, prowadzącego najczęściej do śmierci zwierząt. Kameleony wymagają dużych zbiorników z możliwie największą ilością ścian wykonanych z siatki. Do tego celu doskonale nadają się duże klatki dla ptaków czy gryzoni wykonane z prętów o odpowiednim rozstawie (dostatecznie małym, aby kameleony z niej nie uciekły i tak dużym, aby nie zaklinowały kończyny pomiędzy nimi – 1,3cm). Dobrze zaplanowane szklane terrarium również będzie dobrze spełniało swoją rolę, pod warunkiem bardzo dobrej i skutecznej wentylacji. Jednak na ich korzyść wydają się przemawiać tylko względy estetyczne. Jednym z powodów dla których powinno się stosować klatki jest brak możliwości przegrzania jaszczurki, co jest tak samo niebezpieczne jak jej wychłodzenie.

Jeśli mówimy o wielkości terrarium Niemcy za minimum przyjęli 50x50x100 cm, Amerykanie 60x60x120 cm dla dorosłego samca. Samice można trzymać w mniejszych terrariach, już zbiornik o wielkości 45x45x90 cm będzie odpowiedni. Należy wziąć pod uwagę fakt, że Furcifer pardalis jest ruchliwym gatunkiem i zapewnienie obszernego, może dodatnio wpływać na samopoczucie zwierzęcia. Dobrym rozwiązaniem na kilka ciepłych, letnich miesięcy jest wybudowanie terrarium ogrodowego. W tym przypadku można jaszczurkom zapewnić poza powierzchnią, dostęp do świeżego powietrza, zróżnicowanych na przestrzeni doby temperatur i naturalnego promieniowania UV. Należy jednak zwrócić baczną uwagę na dostęp zwierząt takich jak koty, szczury, ptaki i małe ssaki drapieżne do terrarium, gdyż może być to opłakane w skutkach. Dobre zabezpieczenie i stabilna konstrukcja klatki odizoluje kameleony od drapieżników.

Do wystroju klatki wcale, jak się powszechnie uważa, nie trzeba stosować żywych roślin. W przypadku wielu odmian tych kameleonów nie stwierdzono tendencji do ukrywania się w gąszczu, czy kamuflowania się na jego tle. Ważnym elementem terrarium każdego gatunku kameleona powinno być poidło skonstruowane tak, aby woda stopniowo z niego kapała do miski, na liście roślin czy bezpośrednio na podłoże (w tym przypadku należy zadbać o bardzo dobry odpływ wody, gdyż ww. przypadku nagromadzenia się wody maluch spadający z gałęzi mógłby się utopić). Kameleony maja ogromne zapotrzebowanie na wodę i już po kilkudniowym jej braku można zauważyć symptomy odwodnienia. Nie należy myśleć, że wystarczy jedynie częste spryskiwanie terrarium, gdyż woda po krótkim czasie wyparuje, zanim jaszczurki zdążą się napić. Niektóre osobniki uczą się szybko picia wody z miski do której kapie woda, inne wcale nie potrzebują do tego kapiącej wody pijąc wprost z miski. Wszystko zależy od osobnika.

Jest jeszcze jedna metoda, stosowana przez wielu terrarystów zarówno Amerykanów jak i Niemców tj. pojenie z pipety. Kameleony muszą się jednak nauczyć, że nasza ręka nie jest dla nich zagrożeniem, co jednak może okazać się trudne przy niektórych samcach czy agresywnych samicach. Jest to jednak jeden z najłatwiejszych sposobów podawania witamin, jednocześnie trudny do wprowadzenia w przypadku dużej ilości osobników.

W przypadku nowo wprowadzonych zwierząt możliwie największa ilość ścian powinna być osłonięta np. papierem co znacznie ogranicza pole widzenia kameleona, przez co zmniejsza jego zestresowanie. W przeciwnym wypadku jaszczurki umieszczone w zupełnie odsłoniętej klatce zaczynają po niej wędrować, spadając niejednokrotnie z wysokości mogąc się w ten sposób okaleczyć lub nawet połamać kończyny. Po pełnej aklimatyzacji (gdy kameleon nie wykazuje wyraźnego zdenerwowania na nasz widok, regularnie przyjmuje pokarm i pije wodę z pipety) można przystąpić do stopniowego odkrywania ścian. Należy to robić bardzo powoli i zabieg ten maksymalnie rozciągnąć w czasie.

Amerykanie proponują zamiast podłoża stosować papier, co zdaje się być oczywiste biorąc pod uwagę ilości odchodów, jakie produkują tak duże jaszczurki. Niekorzystnie to wpływa jednak na wygląd terrarium. Niemcy natomiast z powodzeniem używają jako podłoża torfu zmieszanego z piaskiem, często wymienianego. Przy zastosowaniu torfu jako podłoża odpada problem nawilżania powietrza, jednak przy zaniedbaniu jego wymiany zwiększa się ryzyko wystąpienia chorób.

Problemem w klatce mogą być uciekające z niej owady karmowe. Jest jednak bardzo dobre rozwiązanie, do którego dostosowują się kameleony w każdym wieku. Wystarczy owady umieścić w płaskim nieprzezroczystym pojemniku wysokości około 15 cm, otwartym od góry tak, aby jaszczurki mogły je wyłapywać. Ponieważ Furcifer pardalis występuje na znacznym, zróżnicowanym obszarze jest też bardziej tolerancyjny, jeżeli chodzi o warunki w terrarium. Jeszcze bardziej plastyczny jest w przypadku temperatur preferując jednak wyższe (29,4-35°C). Na wolności chłodne ranki spędza wygrzewając się w porannych promieniach. W gorące dni większość czasu spędza usadawiając się w cienistych miejscach w filtrowanym przez gałęzie słońcu. Wówczas temperatura ich ciała waha się w górnych granicach optimum. W przeciwieństwie do innych heliofili, ten gatunek jest bardziej aktywny w chłodniejsze dni. Najlepszym sposobem ogrzewania wydaje się być zwykła żarówka. Na dobranie jej mocy wpływa wielkość i budowa terrarium oraz temperatura panująca w pomieszczeniu w którym stoi terrarium. Żarówki należy dobrać jeszcze przed wprowadzeniem zwierząt.

W terrarium wykonanym w dużej mierze ze szkła zastosujemy żarówkę mniejszej mocy niz. w przewiewnej klatce. Pod podłożem warto zamontować kabel grzewczy, co pozwoli bezpiecznie ogrzewać terrarium w przypadku chłodniejszych nocy. Zakres tolerowanych temperatur jest bardzo duży tj. od 8,9 do ponad 38°C, jednak powinno się unikać narażania kameleonów na tak skrajne temperatury. W hodowli najlepiej by temperatura na dłużej nie spadała poniżej 18°C w nocy i nie przekraczała 32°C podczas dnia. Jeżeli trzymamy kameleony na dworze i przez dłuższy czas temperatura powietrza nie przekracza 19°C, należy jaszczurkom zapewnić przynajmniej 25W żarówkę do wygrzewania, tak aby nie miały do niej bezpośredniego dostępu.

Oświetlenie terrarium powinno być mieszane i możliwie intensywne, co ma wpływ na kontrastowe ubarwienie i wygląd terrarium. Krótko mówiąc im więcej światła tym lepiej. Stosujemy 12-13 godzinny cykl.

Do tego celu nadają się świetlówki, zwykłe żarówki energooszczędne i naturalne słońce (dostęp do okna). Niezbędne jest dostarczenie jaszczurkom promieniowania UV-B, niezależnie od urozmaiconej diety i podawanych witamin. Bez tego jest niewielka szansa na uzyskanie zdrowego, żywotnego przychówku. Można stosować sprzedawane w sklepach zoologicznych żarówki emitujące UV-B (ReptiGlo 8%, Osram UltraVitalux), lub wystawiać gady bezpośrednio na słońce (co jest niestety w naszym klimacie ograniczone tylko do kilku miesięcy w roku).

Mimo wysokiej wilgotności powietrza panującej na Madagaskarze(średnio 70%), w hodowli dobrze znoszą 40-50%. Jednak gdy zauważamy, że nasze kameleony zaczynają mieć problemy z linieniem powinniśmy zadbać o jej podwyższenie. Nie zaleca się, by wilgotność powietrza spadała poniżej 35%. Należy zwracać uwagę, aby całe wyposażenie, a w szczególności gałęzie na których przebywają jaszczurki były zupełnie suche. Uchroni to podopiecznych przed infekcjami i grzybicami skóry.

Żywienie

Najczęściej wybierają pokarm odpowiednio duży. Niektóre osobniki akceptują małe kręgowce (mysie noworodki, jaszczurki). Są nienasyconymi żarłokami i zwykle pożerają wszystko, co im podamy. W hodowli podstawą są zwykle świerszcze, karaczany, Zophobas’y, mączniki i inne popularnie hodowane gatunki karmowe. W lecie najlepiej jest korzystać z tego co możemy złapać na łąkach. Taki rodzaj pokarmu jest o wiele lepszy ze względu na duże zróżnicowanie, przez co atrakcyjność dla kameleonów. Stosowanie różnego rodzaju preparatów wapniowo – witaminowych jest w przypadku tego gatunku, a w szczególności młodych rosnących osobników nieodzowne. Zanim jednak przystąpimy do wzbogacania nimi pokarmu, należy sprawdzić stężenie witamin w stosowanym preparacie.

Wg Gary’ego Ferguson’a miesięczne zapotrzebowanie młodych na witaminę A i D₃ waha się od 50-100 j.m. (w czterech, cotygodniowych dawkach). Ten sam autor proponuje przy wyraźnych stanach niedoboru ww witamin 150 j.m. na miesiąc, zaznacza jednak, że inne kameleony mogą mieć zupełnie różne zapotrzebowanie na witaminę A, wobec czego nie należy się tym sugerować w przypadku innych gatunków. Dawka 50-100 j.m. dla samic składających jaja jest minimalną, bliską deficytowej, zapewniąjącą jedynie skuteczny lęg i przeżywalność młodych. Zaleca się około 150 j.m. na miesiąc. Podawanie witamin należy koniecznie połączyć z naświetlaniem promieniami UV-B, gdyż tylko wtedy mamy pewność, że zwierzęta je prawidłowo przyswajają.

W przypadku prowadzenia hodowli świerszczy witaminę A możemy podawać poprzez nie, w postaci skarmianej marchwi i innych warzyw ją zawierających. Zaobserwowano spożywanie nawet pokarmów roślinnych takich jak liście Dieffenbachia, Ficus benjamina, kwiatów Hibiscus i innych roślin doniczkowych. Zaskakujące, że po spożywaniu silnie trujących soków Dieffenbachii nie notowano problemów zdrowotnych kameleonów.

Rozmnażanie

Furcifer pardalis rośnie bardzo szybko i ma ogromne możliwości rozrodcze. Dojrzałość płciową może osiągać jeszcze przed szóstym miesiącem życia(Ferguson,1994). W naturze młode lęgną się po 6-12 miesiącach (od września do kwietnia). Nie wiadomo jaka jest przeżywalność dorosłych osobników uważa się jednak, że dobra kondycja średnich i dużych osobników pozwala im przeżyć do następnego sezonu. Również, nawet wziąwszy pod uwagę wysoki wskaźnik umieralności związany z wyczerpaniem po składaniu jaj, liczba samic dożywających następnego sezonu również jest znaczna.

Długość trwania sezonu rozrodczego jest prawdopodobnie uzależniona od miejsca pochodzenia. W hodowli samice z Nosy Be składają jaja co 6-8 tygodni. Samce z tego samego miejsca wykazują chęć do kopulacji przez większość czasu, lecz niektóre ograniczają ją do jedynie jednego-trzech miesięcy.Na wolności w maju (późna jesień na Madagaskarze), spotykane są młode różnych wielkości, a więcej niż 50% samic jest w ciąży co sugeruje długi okres gotowości do rozmnażania.W przypadku innych populacji sezon godowy jest krótszy i bardziej szczegółowo określony.

U kameleonów z Ambanji, Diego Suarez i Moroansetry w maju nie widuje się młodych, a procent samic w ciąży jest niewielki. Samce z Ambanji i Diego Suarez w hodowli mają krótki okres aktywnej gotowości do rozrodu. Również krótki okres rozmnażania, dobrze udokumentowany, przechodzą kameleony z Wyspy Reunion (Bourgat,1970). Jest to najbardziej wysunięta na południe populacja.

Gdy nasze kameleony są dorosłe rozpoznanie płci nie nastręcza żadnych problemów, kłopoty pojawiają się dopiero wtedy, gdy mamy do czynienia z osobnikami młodocianymi. Niedojrzałe samce, szczególnie świeżo wylęgnięte mają zwykle (jednak nie zawsze) niewiele grubszą nasadę ogona (mieści się tam hemipenes), co powinno być dobrze widoczne z profilu. Młode samice są czasem pomarańczowe lub różowe, intensywniejsze w górnej części tułowia. Nie jest to jednak pewne i w dużej mierze zależne od regionu, z którego pochodzą. Bazując na tych wskazówkach (szczególnie dotyczących nasady ogona) mamy dużą szansę, przy odrobinie doświadczenia mając przed sobą większą ilość osobników ocenić ich płeć z trafnością większą niż 90%.

By rozmnażać Kameleony lamparcie musimy spełnić kilka warunków. Poza posiadaniem dorosłej, dojrzałej płciowo pary decydującym warunkiem jest trzymanie jej w całkowitej izolacji regularnie łącząc, poprzez przenoszenie osobnika jednej płci do terrarium płci przeciwnej. Jeżeli osobniki są przyzwyczajone do brania na ręce, trzymamy go przed terrarium drugiego osobnika, tak by były w zasięgu swojego wzroku, czekając na jego reakcję. Jeżeli wejdzie do terrarium, bacznie je obserwujemy. Uważa się, że nie ma znaczenia, która płeć jest przenoszona, jednak powinniśmy zwracać uwagę na temperament poszczególnych osobników, przenosząc agresywniejsze. Zdarza się, że agresywne samce atakują samice przy pierwszym kontakcie. Może to być reakcja na ubarwienie nieprzygotowanej do spotkania, a w rzeczywistości gotowej do kopulacji samicy. W takim przypadku powinniśmy umieścić osobniki w terrariach w bliskim kontakcie wzrokowym, jednak z barierą w postaci np. siatki i obserwować. Zwykle po kilku minutach (rzadziej po kilku godzinach) samiec zaczyna wykazywać zainteresowanie samicą zaczynając zaloty. Gotowość samic do jest zwykle dość rozciągnięta w czasie, a zaczyna się nawet w drugim-trzecim tygodniu po składaniu jaj. Jest to dobrze widoczne gdyż ich ubarwienie i plamy stają się jaśniejsze i bardziej intensywne. Jeżeli takie ubarwienie utrzymuje się podczas jej pierwszego kontaktu z samcem znaczy, że jest gotowa na jego przyjęcie. W takim przypadku para może być pozostawiona na kilka dni-tygodni razem do czasu zmiany ubarwienia lub innych, agresywnych sygnałów z jej strony.

„Dziewicze” samice powinny utrzymywać ubarwienie gotowości do kopulacji przez dłużej niż trzy miesiące. Jeżeli oczekiwanie na samca będzie dłuższe, prawdopodobnie zmieni wygląd na niegotową tak samo jak w kilka minut po kopulacji. Jeśli połączymy ją z samcem na kilka dni po ukazaniu ubarwienia „gotowa” może kopulować z samcem nawet kilkakrotnie w ciągu paru dni. Samice, które składały już jaja, w przypadku niepołączenia z samcem po kilku dniach zmieniają ubarwienie na „niegotowa”. Zwykle po trzech do sześciu tygodniach samica przystępuje do składania jaj, których jest zwykle 12-50 sztuk. W tym momencie należy je umieścić w całkowicie spokojnym miejscu, odizolowanym od innych osobników. W połowie ciąży jaja można wyczuć delikatnie dotykając okolic brzucha, a na krótko przed składaniem są już dobrze widoczne. Należy jej zapewnić podłoże do składania jaj, najlepiej torfowe grubości 15-30 cm. Można nim wysypać dno terrarium lub umieścić w nim odpowiednio duży pojemnik. Stosowaną metodą jest również umieszczenie samicy w bardzo dużym słoju napełnionym do połowy wilgotnym (nie mokrym!) podłożem. Jeżeli nie złoży jaj w ciągu dwóch dni, przenosimy ją do terrarium i próbujemy ponownie po dwóch kolejnych. W słoju nie umieszczamy żadnych owadów karmowych, prawdopodobnie i tak ich nie będzie jadła, a mogą ją drażnić i ewentualnie uszkodzić jaja. Kilku hodowców zauważyło chęć ich samic do składania jaj w korzeniach roślin. Jest to prawdopodobnie spowodowane instynktownymi zachowaniami samic, ponieważ w naturalnym środowisku zdarza się, że występują na bardzo suchych terenach z twardą ziemią i tylko wybranie takiego miejsca umożliwia wykopanie gniazda, a jajom zapewnia odpowiednią wilgotność w trakcie inkubacji. Samica, której nie zapewniono odpowiedniego miejsca na złożenie jaj prawdopodobnie złoży je na podłożu terrarium gdzie w krótkim czasie wyschną.

W tym przypadku istnieje duże prawdopodobieństwo zatrzymania w ciele samicy jednego lub kilku jaj, co może doprowadzić nawet do jej śmierci. Dlatego ważna jest dokładna kontrola rozmnażanych zwierząt, zapisywanie daty kopulacji i przewidywanej daty składania jaj jak i zapewnienie miejsca do ich złożenia.

Zaskakującą rzeczą jest odporność jaj na przenoszenie i zmiany pozycji przed momentem w którym znajdują się we właściwej dla ich inkubacji temperaturze. Zatem zanim ją rozpoczniemy można, wbrew ogólnej opinii swobodnie nimi obracać. Należy jednak dla późniejszej pewności pozycję jaj w trakcie inkubacji oznaczyć miękkim ołówkiem.

Pomimo tak szybko osiąganej dojrzałości płciowej zaleca się odczekanie i umożliwienie samicy dorośnięcie do maksymalnie dużych rozmiarów. Pozwoli to uniknąć zbyt dużego wpływu ciąży i składania jaj na nią, przez co będzie mogła dłużej żyć. Zdarza się bowiem, że pierworódki po złożeniu jaj padają z wyczerpania. Alternatywą do rozłącznego trzymania samca i samicy jest trzymanie ich razem. W tym przypadku można próbować połączyć jednego samca z pięcioma nawet samicami. Przy tej metodzie należy grupie hodowlanej zapewnić terrarium o minimalnych wymiarach 1,2/1,2/1,8m (długość/szerokość/wysokość) z odpowiednią ilością gałęzi dla wszystkich jaszczurek. Sukces w hodowli z wieloma samicami jest dyskusyjny. Grupę powinniśmy stale obserwować, oddzielając agresywne samice natychmiast po zauważeniu niepokojących zachowań. Osobniki trzymane od wylęgu razem lepiej znoszą grupową hodowlę. Pokarm i woda powinny być zapewnione w odpowiedniej ilości i powinny być stale dostępne. Każde zmiany w ubarwieniu każdej samicy powinny być notowane. Jeżeli w terrarium nie ma miejsca do złożenia jaj, samice powinno się z nimi postępować tak jak z samicami trzymanymi osobno. Ta metoda była do tej pory weryfikowana przez niewielu hodowców, jednak biorąc pod uwagę to, że w naturze pary poza okresem rozrodczym przebywają blisko siebie(Bourgat,1970) może mieć zastosowanie w niewoli. Jak wspomniałem na początku osobniki z niektórych populacji mają dokładnie określone, krótkie okresy rozrodcze podczas gdy inne rozmnażają się przez większą część roku. Wyczucie gotowości, czas jej trwania i długość ciąży jednej samicy pozwala na dokładne określenie jej cyklu rozrodczego, co znacznie ułatwia hodowlę.

Od 1988 roku Furcifer pardalis jest stale dostępny w handlu. W czerwcu 1992 dwanaście amerykańskich ogrodów zoologicznych posiadało 17 samców, 10 samic i 10 młodych (ISIS – International Species Inventory System). Jak donosi „Chameleon Information Network” z sierpnia 1992 roku 45 indywidualnych, w tym również amatorów hodowców miało doświadczenia z tym gatunkiem. Hodowlane możliwości jednej pary kameleona lamparciego są nieprawdopodobnie duże. W idealnych warunkach jedna samica może złożyć od 30 do 150 jaj w ciągu roku, w zależności od ilości jaj w jednorazowym lęgu i jego wielokrotności. Czas inkubacji jaj i dorastania młodych może wahać się pomiędzy 10-18 miesięcy. Wobec tego w ciągu dwóch i pół roku od jednej pary można uzyskać od 450 do 11250 jaj drugiej generacji (F2)!

Oszacowanie populacji znajdującej się w warunkach hodowli jest z wielu względów bardzo trudne. Najtrudniejsze jest określenie pochodzenia osobników z odłowu, w szczególności samic ponieważ formalnie nie są rozróżniane podgatunki, a jedynie rasy geograficzne różniące się morfologią, fizjologią i zachowaniem. Wiele z wylęgniętych w hodowli młodych jest hybrydami, mogącymi słabo aklimatyzować się do warunków w środowisku naturalnym. Jedynie niewielu eksporterów udostępnia informacje o pochodzeniu zwierząt, które mogą mieć ogromne znaczenie w przypadku programów hodowli gatunku w niewoli. Hodowcy powinni sobie zdawać sprawę jak ważne jest rozmnażanie kameleonów czystej krwi.

Kolejnym problemem jest uzyskanie w hodowli zdrowych, żywotnych młodych. Podczas gdy pierwsza generacja wyklutych w hodowli młodych przeżywa, rośnie i rozmnaża się z powodzeniem, kolejne sprawiają problemy (Ferguson,1994). Zapewne zależy to od zróżnicowanej diety, bogatej w witaminy A i D oraz wapń (Annis,1992; Ferguson & Talent).

Przeczytaj również artykuł Raport rozmnożenia kameleona lamparcierciego Furcifer pardalis „Nosy Bohara”

Ochrona gatunku

Furcifer pardalis, tak jak wszystkie kameleony znajdują się na II załączniku CITES (Convention on International Trade in Endangered Species – www.cites.org). Z powodu dużych rozmiarów, atrakcyjnego wyglądu, stosunkowej odporności i dużej liczebności od 1987 roku stały się głównym celem dla komercyjnych handlarzy eksportujących jaszczurki z Madagaskaru. Eksport szybko wzrasta; od 1986 do 1990 roku złapanych i legalnie wywiezionych z Madagaskaru zostało więcej niż 2000 osobników, natomiast w latach 2000-2003 po 2000 osobników. Są regularnie oferowane przez większość firm handlujących zwierzętami w Stanach Zjednoczonych.

Bez odpowiednich regulacji prawnych, komercyjni eksploatatorzy mogą zagrozić pewnym populacjom. Ponieważ nie ma zwyczaju do ukrywania się, a ma w często przesiaduje na otwartych przestrzeniach jest możliwe by populacja z konkretnego, ograniczonego terenu została w krótkim czasie wyłapana. Schwytanie dużej liczby osobników z jednej populacji, zanim samice złożą jaja może doprowadzić do znacznego ograniczenia populacji lub nawet do zupełnego jej wyniszczenia. Również odłów ograniczony do konkretnego stanowiska lub kilku stanowisk mocno rozproszonej populacji z powodu rokrocznych wędrówek jaszczurek może mieć podobny skutek. Zróżnicowany odłów i korzystanie z różnych, odrębnych stanowisk nie wpływa w dużej mierze niekorzystnie na populacje i może być kontynuowany bez wyraźnych negatywnych skutków. Ta metoda jest stosowana przez firmy zajmujące się odławianiem anolisów karolińskich (Anolis carolinensis) w południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych.

Nieprawdopodobnie silne wycinki drzew ograniczające ilość naturalnych stanowisk zdają się usprawiedliwiać tak dużą eksploatację gatunku dla celów handlowych. Dorosłe odłowione w połowie czy pod koniec sezonu rozrodczego (połowa stycznia do połowy lutego) po złożeniu pierwszych jaj wciąż są gotowe do rozmnażania. Jest duża nadzieja, że przebywając na wolności tylko kilka miesięcy są wolne od pasożytów i nie ucierpiały w walkach, przez co mogą żyć znacznie dłużej (nawet 2-5 lat). W przypadku niedojrzałych płciowo młodych należy wziąć pod uwagę zagęszczenie, w jakim są trzymane gdyż ma to wpływ na duży wskaźnik śmiertelności. Ograniczenie zagęszczenia w tym momencie wpływa na dużą przeżywalność tych późno wyklutych. Dzięki temu jest duża szansa, że takie osobniki szybko przystosują się do warunków panujących w terrarium i będą długo żyły, a nawet rozmnażały się.

Są trzy najważniejsze kwestie dotyczące ochrony. Po pierwsze zapewnienie odbiorcom zwierząt osobników zdrowych, nadających się do dalszego rozmnażania. Wiele wysiłku należy włożyć w wypełnienie rynku osobnikami pochodzącymi z hodowli o czystej krwi (z ogrodów zoologicznych, od prywatnych hodowców itp.); to wraz z rejestracją osobników może również ograniczyć odłów bardziej wrażliwych, rzadszych gatunków. Po drugie, Kameleon lamparci może służyć jako modelowy przykład rozpracowywania technik hodowli i żywienia dla wielu innych kameleonów. W przypadku dokładnego poznania sposobu jego hodowli, wiedza o nim może posłużyć do opracowania metod utrzymania innego, bardziej wrażliwego i zagrożonego, z tych samych nisz ekologicznych gatunku, zanim będzie on skrajnie zagrożony lub zupełnie wyginie. Wciąż są opracowywane coraz to nowe projekty ochrony zarówno tego, jak i innych gatunków.

Trzecią i być może najważniejszą rzeczą jest ochrona wciąż postępującej degradacji wielu tropikalnych ekosystemów. Wycinanie drzew, wypalanie, drastyczna urbanizacja powodują wyniszczenie wielu naturalnych środowisk, natomiast globalne ocieplenie osusza większość lasów deszczowych na znacznym terenie Madagaskaru (Houghton &Woodwell,1989; Schneider,1989). Czterdzieści z pięćdziesięciu trzech gatunków kameleonów występujących na Madagaskarze (wszystkie są endemitami) może „naturalnie” wyginąć z powodu zmian klimatycznych. Inne mogą przystosować się do życia w innych warunkach poza Madagaskarem. W przypadku takiego scenariusza, głównie odporne gatunki, mogą zmienić obszar występowania wypierając inne, słabsze.

Do takich gatunków, poza Furcifer pardalis należą Furcifer oustleti i Furcifer lateralis.

Kroki powinny być podejmowane w kierunku tworzenia rezerwatów i parków narodowych. Usilne starania o finanse dla programów ochrony (jak w przypadku programów ochrony niektórych gatunków żab) mogą odnieść skutek (Bishop & Pettit,1992).

Uwagi

Gatunek słabo odporny na stres. Jak większość kameleonów nie lubią być brane na ręce. Wiele zależy od cech osobniczych, jednak sam proces oswajania z ręką może być długotrwały i nigdy nie mamy pewności, czy nie stresujemy zwierzęcia. Należy zadbać, by do terrarium nie miały dostępu żadne zwierzęta niepokojące swoją obecnością jaszczurkę.

Opracowanie i źródła informacji

Opracował: Łukasz Jarczewski (hatiras) na podstawie poniższej literatury i kontaktów z zagranicznymi hodowcami. Necas, Petr – Chameleoni (Madagaskar,2003)
Ferguson, Gary & de Vosjoli, Philippe – Care and breeding of chameleons (The Herpetoculturas Library,1995)
Vergner, Ivan – Jesteri (Madagaskar,2001)
Zimmermann, Elke – Das zuchten von terrarientieren
Lexikon der terraristik und herpetologie – praca zbiorowa, Lipsk,1984