Gruczoł

Gruczoł → jest to pojedyncza komórka lub wielokomórkowy narząd wyspecjalizowany w produkcji i wydzielaniu takich substancji jak hormony, enzymy, pot, mleko itp.

• Gruczoły wydzielania wewnętrznego – to układ narządów i komórek wydzielających substancje czynne – hormony do krwi.
• Gruczoły wydzielania zewnętrznego – to gruczoły wydzielające swą wydzielinę na zewnątrz, lecz nie do krwi, na ogół przez specjalnie do tego przystosowany kanał.

Wyróżnia się gruczoły pęcherzykowe i cewkowe, które mogą być proste lub złożone.
Wśród gruczołów prostych pojedynczych wyróżnia się gruczoły cewkowe, pęcherzykowe i kłębkowe. Gruczoły proste rozgałęzione dzielą się na cewkowe i pęcherzykowe. Gruczoły złożone natomiast mogą być cewkowe, pęcherzykowe lub cewkowo-pęcherzykowe.

• Gruczoły mleczne, są charakterystyczne dla ssaków. Wytwarzają mleko – pokarm spożywany przez młode osobniki. Filogenetycznie rozwinęły się z gruczołów potowych i występują symetrycznie w ilości od dwóch do kilku par. Proces wytwarzania mleka – laktacja, pobudzany jest przez hormon tropowy prolaktynę (PRL). W czasie ciąży powiększają się one pod wpływem estrogenów i progesteronu. Wytrysk mleka i ułatwienie jego wypływu w czasie ssania aktywuje oksytocyna.
• Gruczoły czułkowe (u skorupiaków), zwane też gruczołami zielonymi, ulokowane w części głowowej, pełnią funkcję narządów wydalniczych. Zbierają z krwi i płynów jamy ciała zbędne produkty przemiany materii i usuwają je przez otwory leżące u podstawy czułków.
• Gruczoły protorakalne – spotykane u owadów – to gruczoły dokrewne umiejscowione w tułowiu, do produkcji hormonu linienia, zwanego również ekdyzonem. Hormon ten bierze udział w kierowaniu procesami wzrostu i linienia.
• Gruczoły przędne – u pająków – rozwijają się z komórek nabłonka. Na odwłoku pająków mieszczą się kądziołki przędne. Są to narządy produkujące jedwabiste nici z elastycznej substancji białkowej wytwarzanej własnie przez gruczoły przędne. Nić pajęczyny ma na początku postać kleistej cieczy, ale potem – w miarę wyciągania się – twardnieje. Oprzęd wytwarzany przez kądziołki używany jest do budowy gniazd, do robienia kokonów chroniących jaja, a u niektórych gatunków – do konstruowania sieci.
• Gruczoły przedanalne – gruczoły, podobne do gruczołów udowych, lecz występujące na spodniej stronie tułowia, w okolicy otworu kloakalnego, występujące u niektórych jaszczurek (np. gekonów)
• Gruczoły przyuszne (parotydy) – (ang.: parotid glands) duże, parzyste zgrubienia na głowie u niektórych gatunków płazów; ich kształt i wielkość jest cechą charakterystyczną dla gatunku; parotydy są dużymi skupiskami gruczołów jadowych
• Gruczoły udowe – patrz „otwory udowe”.

Liczba wyświetleń: 1446