Hemiechinus auritus – jeż uszaty, jeż długouchy

Hemiechinus auritus – jeż uszaty, jeż długouchy

Nazewnictwo

Nazwa polska: Jeż uszaty, jeż długouchy

Nazwa angielska: Long-eared hedgehog

Nazwa niemiecka: Die Langohrigel

Nazwa czeska: Ježek ušatý

Systematyka

Podtyp: Vertebrata (kręgowce)
Gromada – Mammalia (ssaki)
Podgromada – Theria (ssaki żyworodne)
Szczep – Eutheria (łożyskowce)
Rząd – Eulipotyphla (owadożerne)
Rodzina – Erinaceidae (jeżowate)
Podrodzina – Erinaceinae (jeże właściwe)
Rodzaj – Hemiechinus
Gatunek – Hemiechinus auritus – jeż uszaty, jeż długouchy (Gmelin, 1770)

Wygląd

Najbardziej charakterystyczną cechą tego gatunku, od której zresztą pochodzi jego nazwa są bardzo duże małżowiny uszne, osiągające nawet do 4 cm długości. Uszy są bardzo ruchliwe, stanowią swoisty radar służący odnajdywaniu pokarmu. Słuch jeża uszatego jest tak dobry, że potrafi on usłyszeć bezkręgowce drążące tunele w podłożu – nawet na głębokości 20-30 cm. Dodatkowo małżowiny służą także wypromieniowywaniu nadmiaru ciepła, co jest częstym przystosowaniem u ssaków zasiedlających gorące, pustynne rejony. Inną charakterystyczną cechą są kończyny, które są proporcjonalnie dłuższe i silniejsze w porównaniu z większością innych gatunków jeży. Zarówno dłonie jak i stopy jeża uszatego są duże, o długich palcach, z bardzo dużymi i silnymi pazurkami. Jeże te doskonale kopią norki, dodatkowo poruszając się po sypkim podłożu (np. po wydmach) szeroko rozstawione palce stanowią lepszą podporę i służą niczym rakiety śnieżne, zapobiegając zapadaniu się. Dłonie stanowią również narzędzie pomocne w łowach. Jeże uszate często chwytają zdobycz przednimi łapkami i manipulują nią, zwłaszcza jeżeli ofiarą są jadowite bezkręgowce lub małe węże. Kończyny mają również większy zakres ruchliwości, niż u innych jeżowatych, co powoduje, że jeże z rodzaju Hemiechinus są znacznie lepszymi wspinaczami od swoich krewniaków. W przypadku zagrożenia jeże uszate równie często uciekają jak zwijają się w kulkę.

Pyszczek jest bardziej spiczasty i dłuższy niż u innych gatunków jeży. Igły są krótsze i delikatniejsze w porównaniu z np. jeżem pigmejskim. Podstawa igieł jest ciemna, brunatna, niekiedy nawet czarna, wierzch jest jasnobrązowy, czasem wręcz srebrzysty. Futerko jeży uszatych jest bardzo gęste, miękkie i wełniste, stanowi doskonałą ochronę termiczną zarówno podczas gorących dni jak i zimnych pustynnych nocy. Kolor futerka jest najczęściej piaskowo-brązowy na pyszczku i obrzeżach ciała, jasnokremowy na brzuchu. Niekiedy zdarzają się osobniki o żółtawym ubarwieniu całego futerka. Nie występuje u tego gatunku ciemna maska na pyszczku. Rozmiarami jeż uszaty jest zbliżony do jeża pigmejskiego. Długość ciała wynosi 25-32 cm a waga dorosłego osobnika oscyluje pomiędzy 250 a 450 gramów.

Występowanie

Jeż uszaty, nazywany również jeżem długouchym jest gatunkiem o bardzo szerokim zasięgu występowania, najprawdopodobniej największym w całej rodzinie jeżowatych. Naturalnie spotykany jest w całej centralnej i zachodniej części Azji, od Chin, przez Mongolię, Afganistan, Pakistan, Iran, Irak, aż po Turcję i jej wybrzeże Morza Śródziemnego. Północną granicę jego zasięgu wyznaczają Kaukaz i południowe rejony Rosji. Na południu wkracza na obrzeża Półwyspu Arabskiego, Libię i Egipt. Dodatkowo najprawdopodobniej wprowadzona przez człowieka sztucznie niewielka populacja zasiedla Cypr. W wielu rejonach swojego zasięgu jeż uszaty występuje sympatrycznie z innymi gatunkami jeżowatych i co ciekawe tworzy z nimi płodne mieszańce. W północnych rejonach swojego występowania spotyka się z jeżem wschodnim (Erinaceus concolor), w dalekiej Azji z jeżem dauryjskim (Mesechinus dauuricus), na południu z jeżami z rodzaju Paraechinus (które również posiadają bardzo duże uszy), a w Libii z jeżem algierskim (Atelerix algirus).

Biotop

Jeż uszaty Hemiechinus auritus jest gatunkiem o bardzo dużych zdolnościach adaptacyjnych. Ogromny zasięg występowania wymusił u tych ssaków umiejętność dostosowania się do różnych warunków środowiskowych. Zasadniczo jeże z rodzaju Hemiechinus preferują środowiska suche, stepy, pustynie, skaliste wyżyny. Mimo, że nie lubią obszarów o dużej wilgotności, w niektórych miejscach dostosowały się także do obszarów zalesionych, a nawet bagiennych.

Biologia

Przystosowania morfologiczne umożliwiają jeżom uszatym przetrwanie w środowiskach o bardzo dużych wahaniach temperaturowych w ciągu doby. Doskonale radzą sobie zarówno z upałami w ciągu dnia (kopią norki, duże uszy do wypromieniowywania nadmiaru ciepła) jak i z chłodami w ciągu nocy (gęste futerko). W niektórych rejonach jeże te zapadają w okresowy letarg (do 3 miesięcy w chłodniejszych rejonach występowania), ale na większości zasięgu są aktywne w ciągu całego roku. Podobnie jak inne gatunki jeżowatych dobrze dostosowują się także do środowisk zurbanizowanych, rozwój gospodarki rolnej wpłynął w niektórych miejscach na zwiększenie populacji tych zwierząt. W pobliżu osiedli ludzkich zawsze łatwiej znaleźć potencjalną zdobycz, w postaci owadów lub małych gryzoni a także mniej jest tam naturalnych drapieżników.

Jeże uszate są zwierzętami bardzo odpornymi na niedobory pokarmu lub wody. W środowiskach typowo pustynnych rzadko mają okazję pić, większość potrzebnej wilgoci czerpią ze zdobyczy. Jak na tak niewielkie ssaki potrafią zaskakująco długo wytrzymać bez pokarmu i wody, udokumentowane zostały przypadki, kiedy to jeże nie pobierały pokarmu nawet do 4 tygodni. Jak większość jeży, również ten gatunek odżywia się głównie owadami. Podstawą ich diety w warunkach pustynnych i stepowych są różnorodne owady prostoskrzydłe (szarańcze, świerszcze) oraz chrząszcze. W mniejszym stopniu zjadają również gąsienice motyli i krocionogi. W rejonach wilgotniejszych stosunkowo duży udział w diecie stanowią dżdżownice i ślimaki. Z upodobaniem plądrują także gniazda naziemnych owadów błonkoskrzydłych takich jak osy lub trzmiele. Jeże uszate nie obawiają się atakować jadowitych zwierząt, takich jak skorpiony, pająki i niewielkie węże, na których jad nie wykazują wrażliwości. Polują także na niewielkie gryzonie, jaszczurki, żaby a także plądrują gniazda naziemnych ptaków. Nie gardzą także padliną. Stosunkowo duży udział w jadłospisie stanowią także rośliny, zwłaszcza zawierające dużo wody owoce. Są to bardzo aktywni łowcy, w ciągu nocy potrafią przebyć nawet do 10 km w poszukiwaniu pożywienia. Znacznie lepiej od innych jeży wspinają się, dlatego pokarm zdobywają nie tylko na poziomie gruntu, ale także na niskich krzewach a nawet drzewach. Zazwyczaj mają aktywność typowo nocną, ale stosunkowo często żerują także w ciągu dnia (zwłaszcza jeśli jest nieco chłodniej lub gdy jest zachmurzenie). Schronienia szukają w norach, które tworzą same (nawet do 1,5 metra długości) lub też adaptują kryjówki innych małych ssaków. Niekiedy legowiska tworzą wśród załomów skalnych a nawet w niewysoko położonych dziuplach. Nie wykazują dużej terytorialności, raczej typowo wędrowny tryb życia. Jedynie samice wychowujące młode trzymają się mniejszych obszarów. W naturze spotkania jeży nie kończą się z reguły agresją.

Żywienie

Dieta jeży uszatych w niewoli jest zbliżona do diety jeży pigmejskich. Musi być ona oczywiście jak najbardziej urozmaicona. Podstawą żywienia w niewoli powinny być suche karmy dla kotów super premium. W mniejszym stopniu można podawać także karmy mokre w postaci pasztecików lub puszek mięsnych dla kotów. Chętnie zjadają także gotowane i pokrojone mięso drobiowe, ugotowane na twardo jaja. Owady karmowe również powinny stanowić ważny element diety, z zaznaczeniem, że larwy chrząszczy tj. drewnojadów i mączników są bardzo kaloryczne, więc nie mogą być podstawą diety. Nasze jeże uszate uwielbiają polować (a robią to bardzo aktywnie)na wszelkiego typu karaczany, świerszcze, szarańcze. Niektórzy hodowcy podają im również oseski gryzoni lub całe jaja przepiórcze. Uzupełnieniem jadłospisu powinny być także owoce, warzywa i zioła, jednak nie wszystkie jeże będą je zjadać. Jedzenie powinno być podawane w ciężkich, trudnych do wywrócenia miseczkach. Można chować im karmę w kilku miejscach terrarium aby stymulować zachowania „łowieckie”. W przypadku jeży uszatych raczej nie ma ryzyka, że owady karmowe uciekną im z terrarium. Są to doskonali łowcy, którzy zlokalizują każdego świerszcza lub pędraka na ich terytorium. Karmimy je raz –maksymalnie dwa razy dziennie w niewielkich porcjach. Pokarm należy suplementować preparatami witaminowo-mineralnymi, doskonale sprawdzają się witaminy w proszku dla kociąt.

Kategorycznie nie wolno podawać jeżom takich produktów jak: mleko krowie oraz produkty mleczne, słodycze, mięso wieprzowe i wołowe, twarde nasiona i orzechy. Ważne jest również aby wszelkie rośliny pokojowe w mieszkaniu były poza zasięgiem jeży, kiedy są one wypuszczane na „spacer” gdyż wiele z popularnych roślin doniczkowych jest silnie toksyczna.

Terrarium

Jeże uszate Hemiechinus auritus jako, że są bardziej aktywne od znacznie bardziej popularnych jeży pigmejskich, wymagają większej przestrzeni życiowej. Najlepszym rozwiązaniem przy hodowli tego gatunku jest zapewnienie im zbiornika o wymiarach minimum 120x60x50 cm (aczkolwiek nie istnieje coś takiego jak „za duże” terrarium). Zbiornik musi być odpowiednio zabezpieczony, gdyż są to mistrzowie ucieczek. Jeżeli zostawimy chociaż niewielką możliwość ucieczki, zwierzęta na pewno z niej skorzystają. Jako, że zwierzęta te są wybitnie ciepłolubne ważne jest aby nie były wystawione na niskie temperatury w hodowli (które w warunkach domowych często idą z parze ze zwiększeniem wilgotności). Dobrym rozwiązaniem jest instalacja przyciemnionej żarówki grzejnej, żarnika lub odpowiednio zabezpieczonej przed działalnością naszych podopiecznych mat grzejnych. Temperatura w terrarium powinna wynosić ok. 25-27°C, ze spadkiem w nocy. Z własnej oberwacji możemy stwierdzić, że jeże uszate uwielbiają się wygrzewać przy źródle ciepła. Jeżeli oświetlenie nie jest zbyt jasne, jeże odrzucają także w dużym stopniu typowo nocny tryb życia. Nasze uszatki są tak samo aktywne w ciągu dnia jak i w nocy. W terrarium można stworzyć im warunki zbliżone do naturalnych. W przypadku zbiornika szklanego podłożem może być mieszanina żwiru i piasku. Wystrój uzupełniają większe kamienie (zabezpieczone w ten sposób, aby buszujące w terrarium jeże nie uszkodziły się) oraz konary i wydrążone pnie. Jeże uszate uwielbiają mieć grubą warstwę podłoża. Są również bardzo ciekawskie i badają dokładnie otoczenie po przemeblowaniu. Aby zwierzaki nie były osowiałe i znudzone, od czasu do czasu robimy im zmianę wystroju. Często chowamy im przysmaki w różnych zakamarkach, szczelinach pniaku, tak aby zwierzęta namęczyły się przy pobieraniu pokarmu. Dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie zabawek z ukrytymi przysmakami w środku (puste piłki dla psów), z doświadczenia wiemy, że jeże chętnie (i uparcie) korzystają tego typu urozmaicenia. Jeże uszate można również trzymać w obszernych klatkach (np. dla fretki) lub plastikowych faunariach dla dużych gryzoni na wyściółce z odpylonych trocin. Trzeba jednak pamiętać, że zwierzęta te doskonale się wspinają i niekiedy zastosowanie klatki z prętami może skończyć się wypadkami, zwichnięciami lub nawet złamaniami kończyn. Ważne jest aby jeże nie były wystawione na dużą wilgotność. Są zwierzętami typowo sucholubnymi i źle znoszą zbyt wysoką wilgotność. Łatwo się wtedy przeziębiają i często mają problemy skórne. Oczywiście trzeba zapewnić również odpowiednią wentylację. Jeże uszate przystosowane są do życia na pustyniach, a więc mają oszczędną gospodarkę wodną i są mało „wonne”, jednakże nieodpowiednia wentylacja może również wywoływać u nich w najlepszym wypadku złe samopoczucie, w najgorszym choroby. Ciekawostką jest, że większość jeży uszatych (z którymi mieliśmy do czynienia)to zwierzątka bardzo dbające o higienę swojego otoczenia. Załatwiają swoje potrzeby fizjologiczne zawsze w jednym, wybranym przez siebie miejscu terrarium a po wypróżnieniu zasypują dokładnie swoją toaletę trocinami. Bez problemu można nauczyć je załatwiania się do kuwetki dla gryzoni, z zaznaczeniem, że musi być ona odpowiednio zabezpieczona przed ciekawością jeża. W przeciwnym wypadku kuwetka bardzo szybko stanie się kolejną zabawką i zostanie wywrócona wraz zawartością.

Rozmnażanie

W warunkach naturalnych jeże uszate Hemiechinus auritus rozmnażają się tylko raz do roku, co spowodowane jest głównie trudnymi czynnikami klimatycznymi. Jeże te szukają partnerów zazwyczaj od lipca do końca września, aczkolwiek okres godowy może mieć inną długość w różnych rejonach występowania. Ciąża trwa od 35 do 45 dni, w miocie najczęściej rodzi się dwójka młodych, rzadko więcej. Młode przychodzą na świat w specjalnie przygotowanej i wymoszczonej suchą roślinnością komorze lęgowej. Rozwój młodych jeży uszatych przebiega nieco szybciej niż u jeży pigmejskiego. Młode rodzą się niemal kompletnie nagie, ale w ciągu zaledwie 5–6 godzin po urodzeniu pojawiają się miękkie z początku kolce. Oczy otwierają po ukończeniu pierwszego tygodnia życia. Pełna okrywa włosowa wyrasta przed ukończeniem drugiego tygodnia. W tym okresie jeżyki zaczynają spożywać oprócz mleka matki także pokarm stały i wędrować za matką. Młode są samodzielne w wieku dwóch miesięcy, wtedy też odłączają się od matki i zaczynają same wędrować. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 6–8 tygodni. Osobniki urodzone w niewoli mają tendencję do zwiększania aktywności rozrodczej. Niemal wszystkie jeże uszate pochodzące z odłowu mnożą się tylko w „trybie naturalnym”, a więc w okresie letnim. Okazy z drugiego pokolenia mogą podchodzić do rozmnożenia w ciągu całego roku, wychowując nawet dwa mioty. W warunkach terraryjnych jeże uszate są raczej trudne do rozmnożenia. Większość okazów dostępnych na rynku to osobniki z odłowu, często z różnych rejonów. Jeże te nadal wierne naturalnemu cyklowi, mogą być aktywne płciowo w odstępie kilku miesięcy. Dodatkowo duża płochliwość samic może powodować, że nie rozmnażają się one w ogóle w warunkach sztucznych lub też mają tendencję do odrzucania młodych po urodzeniu. Dlatego bardzo ważne jest aby zapewnić jeżom maksymalnie jak najwięcej spokoju w tym okresie.

Zdrowie

Podstawą zapewnienia naszym jeżom odpowiednich warunków do życia jest dbanie o higienę. Jak wspomnieliśmy wcześniej, jeże uszate są raczej czystymi zwierzątkami i załatwiają się z reguły w jednym miejscu terrarium lub klatki. Odchody i zanieczyszczone trociny (lub żwirek drzewny jeżeli jeż korzysta z kuwetki) sprzątamy codziennie. Podobnie trzeba codziennie zabierać niezjedzone i rozrzucone resztki pokarmu, zwłaszcza jeśli karmimy jeże owadami. Pozostawione resztki organiczne są wylęgarnią wszelkiego rodzaju patogennych mikroorganizmów, które mogą wywołać choroby u naszych pupili. Całość klatki lub terrarium najlepiej sprzątać raz na dwa – trzy tygodnie. Należy unikać używania do sprzątania klatki lub terrarium detergentów. Nowy zapach może zachęcić jeża do zlizywania źle wyczyszczonych elementów otoczenia a to może prowadzić do zatrucia.

Jeże uszate są z reguły bardzo czystymi zwierzątkami. Dużo czasu spędzają na przeczesywaniu igiełek i futerka pazurkami. Zdrowy jeż uszaty powinien mieć miękkie, niepozlepiane futerko na brzuchu, które pod wpływem dmuchnięcia rozdziela się. Jeżeli futerko jest pozlepiane oznacza to, że zwierzątko ma zbyt dużą wilgotność w otoczeniu lub może to być oznaka chorobowa. W naturze jeże uszate uwielbiają kąpiele w drobnym piasku. W niewoli również jeżeli zapewnimy im zbiorniczek z sypkim piaskiem terrarystycznym jeże z radością będą w nim buszować. Piasek wspomaga czyszczenie futerka i igieł. Nie należy używać piasku zbyt drobnego, który mógłby zostać wciągnięty do dróg oddechowych przez zwierzę. Podobnie jak w przypadku Jeży pigmejskich również i przy hodowli tego gatunku potrzebne są regularne, jednak nie za częste kąpiele wodne. Mniej więcej raz na 1,5 miesiąca kąpiemy jeża w ciepłej wodzie (ok. 30-32°C) z dodatkiem oliwki dla niemowląt. Igły można czyścić starą szczoteczką do zębów. Należy zwrócić uwagę aby delikatnie natłuścić rejony ciała jeża do których on sam nie może dosięgnąć a które mogą być narażone na zbytnie wysuszenie (a więc tył małżowin usznych i grzbiet). Koniecznie trzeba zwrócić uwagę aby kąpiel nie odbywała się w zbyt niskiej temperaturze otoczenia lub w przeciągu. Po kąpieli jeża dokładnie suszymy w ręczniku, nie wolno kategorycznie zostawiać nie wysuszonego futerka. W przypadku jeży uszatych nie stosuje się przycinania pazurków. W przeciwieństwie do jeży pigmejskich pazurki jeży uszatych są bardzo duże i ciemne, trudno określić w którym miejscu znajduje się żywa tkanka a więc wszelkiego rodzaju manipulacje z cążkami mogą skończyć się zranieniem zwierzaka. Poza tym jeże te są tak aktywne, że w odpowiednio urządzonym terrarium same ścierają sobie w odpowiednim stopniu pazurki. Niekiedy zdarza się jednak, że któryś z pazurków naderwie się i zaczyna rosnąć krzywo, nie może się samoistnie ścierać. W takim przypadku najlepiej skorzystać z usług lekarza weterynarii i dokonać korekcji pazurka niż ryzykować samemu.

Jeże uszate są szczególnie narażone na choroby układu oddechowego spowodowane przeziębieniami lub zbyt wysoką wilgotnością otoczenia. Również stosowanie nieodpylonych trocin jako ściółki może wywoływać podrażnienia dróg oddechowych. Chory jeż kaszle i kicha, oddycha ciężko oraz ma widoczną wydzielinę z oczu i nosa. Nadmierna wilgotność i nieodpowiednia czystość terrarium może spowodować wystąpienie u naszego pupila grzybicy skórnej, objawiającej się głównie na małżowinach usznych. Objawami grzybicy są: plackowate łysienie, wypadanie koncentryczne igiełek, przebarwienia na skórze. Niekiedy jeże uszate chorują także na świerzb – objawami którego jest podobnie jak w przypadku grzybicy plackowate tracenie igiełek lub futra, połączone jednakże z bardzo silnym świądem. Zwierzę zarażone świerzbem uparcie gryzie lub drapie zakażony rejon co prowadzi do tworzenia się otwartych, trudnych do wyleczenia ran. W przypadku wystąpienia któregokolwiek z objawów chorobowych koniecznie należy skorzystać z pomocy lekarza weterynarii wyspecjalizowanego w leczeniu zwierząt egzotycznych. Nigdy nie leczymy na własną rękę.

Jeże uszate dostępne w handlu są to najczęściej osobniki odławiane w naturze, często trafiające w nasze ręce razem z pasożytami. Są one żywicielami pcheł, wszy i kleszczy. Po zakupie jeża należy zwrócić uwagę na obecność ektopasożytów. Konieczne jest również zbadanie kału na obecność pasożytów wewnętrznych. W obu przypadkach jeżeli okaże się, że nasz pupil posiada pasożyty nie należy odrobaczać na własną rękę – koniecznie trzeba skorzystać z pomocy lekarza weterynarii.

 

Opracowanie i źródła informacji

Monika Strzelecka, Jakub Kowalski

Źródła:
Doświadczenia własne z hodowli
Hutterer, R. (2005). Wilson, D. E.; Reeder, D. M. eds. Mammal Species of the World (3rd ed.).
Ballenger, L. (1999). „Hemiechinus auritus”, Animal Diversity Web.
Nowak, R.M. (1999) Walker’s Mammals of the World. The Johns Hopkins University Press, Baltimore.
IUCN Red List (April, 2010)

Liczba wyświetleń: 10114