Hesperiidae – karłątkowate

Hesperiidae – karłątkowate

Karłątkowate (Hesperiidae Latreille 1802) – do tej pory opisano około 3500 gatunków. Najliczniej występują w rejonach tropikalnych. Charakterystyczna rodzina motyli wyróżniająca się od innych rodzin motyli dziennych. Głowa karłątków jest dość szeroka – najczęściej szersza niż tułów. Czułki są dość grube, krótkie zakończone buławką lub haczykiem Nasady czułków są mocno od siebie oddalone. Skrzydła w spoczynku najczęściej są złożone nad tułowiem. Karłątki nie szybują w locie. Latają szybko, charakterystycznym „furkoczącym” lotem. W Europie spotkamy przedstawicieli 45 gatunków, z czego w Polsce występuje 17.

Jaja są składane na roślinach pokarmowych gąsienic, najczęściej pojedynczo

Gąsienice prowadzą skryty tryb życia – żerują najczęściej w sprzędzonych liściach rośliny pokarmowej.

Ochrona. W obecnie obowiązującym Rozporządzeniu Ministra Środowiska, żaden z krajowych karłątkowatych nie jest na liście zwierząt chronionych, choć kilka z nich (uwagi w opisach gatunków) zasługuje na ochronę.

1. Powszelatek brunatek (Erynnis tages). Pospolity przedstawiciel rodziny. Spotykany w 2 pokoleniach w roku, od maja do sierpnia. Spotykany zarówno na otwartych przestrzeniach, jak i w lasach. Samica składa jaja pojedynczo. Gąsienice żerują na komonicy zwyczajnej i cieciorce pstrej, z liści połączonych przędzą tworzą sobie schronienie. Przepoczwarcza się w tym schronieniu.
2. Warcabnik ślazowiec (Carcharodus alceae). Często spotykany na suchych terenach. Dwa pokolenia w roku, od początku maja do września. Gąsienice żerują na różnych roślinach z rodziny malwowatych (robią schronienie ze zwiniętego i płączonego przędzą liścia. Przepoczwarcza się w liściu. Zdarza się, że poczwarka wypada ze zwiniętego liścia i leży na ziemi. Zimuje poczwarka.
3. Warcabnik szantawiec (Carcharodus floccifera). Rzadki gatunek, spotykany w kilku izolowanych populacjach. Spotykany jest na śródleśnych polanach. Jedno pokolenie w roku (czerwiec – lipiec). Gąsienice żerują na czyśccu leśnym i bukwicy zwyczajnej.
4. Powszelatek sertor (Spialia sertorius). Bardzo rzadki gatunek, spotykany na murawach kserotermicznych, preferuje podłoże wapienne. Wyłącznie w górach. Dwa pokolenia w roku od połowy maja do sierpnia. Gąsienice żerują na krwiściągu mniejszym.
5. Powszelatek chabrowiec (Pyrgus carthami). Największy polski powszelatek (do 36 mm rozpiętości skrzydeł). Jedno pokolenie w roku (czerwiec – lipiec). Występuje na terenach piaszczystych (suche łąki, kserotermy). Gąsienice żerują na pięciorniku (prawdopodobnie piaskowym). Podobnie jak inne gąsienice powszelatków żeruje w schronieniu ze sprzędzonych liści. Zimuje gąsienica.
6. Powszelatek malwowiec (Pyrgus malvae). Występuje w całej Polsce. Wiosenny motyl spotykany od początku maja do czerwca na skraje lasów, śródleśnych drogach i polanach. Gąsienice żerują na kilku gatunkach pięciornika.
7. Powszelatek sierpikowiec (Pyrgus serratulae). Rzadki i lokalny, w Polsce występuje na kilku izolowanych stanowiskach. Jedno pokolenie (maj – czerwiec) w roku. Spotykany na suchych , otwartych przestrzeniach, gąsienice żerują na kilku gatunkach pięciornika. Zimuje gąsienica.
8. Powszelatek armorykański (Pyrgus armoricanus). Bardzo rzadki, spotykany tylko w kilku miejscach na wschodzie Polski. Dwa pokolenia w roku, pojawiają się od czerwca na skrajach lasów, polanach, przytorzach. Gąsienice żerują na pięciornikach.
9. Powszelatek alweus (Pyrgus alveus). Spotykany niezbyt często na terenie całego kraju (w ostatnich latach nie potwierdzono jego obecności na Pomorzu Zachodnim). Motyle s spotykane (od lipca do sierpnia w jednym pokioleniu) zarówno na suchych stanowiskach jak i na bardziej wilgotnych. Gąsienice żerują na pięciornikach.
10. Rojnik morfeusz (Heteropterus morpheus). Główne obszary występowania w Polsce to zachód i wschód kraju z „łącznikiem” w centrum kraju. Jedno pokolenie w roku (czerwiec – sierpień) jest spotykane na podmokłych łąkach, turzycowiskach i torfowiskach. Gąsienice żerują np. na trzcinie pospolitej i trzęślicy modrej.
11. Kosternik palemon (Carterocephalus palaemon). Występowanie w Polsce to południe i centrum. Jedno pokolenie w roku (maj – czerwiec). Spotykany w lasach (śródleśne łąki, przesieki, drogi). Gąsienice żerują na kilku gatunkach traw (szerokolistnych). Ukrywają się w rurce utworzonej z liścia, na którym żeruje. Częsty.
12. Kosternik leśniak (Carterocephalus silvicola). Bionomia i środowisko podobne do poprzedniego gatunku. Obszar występowania – podobny do kosternika palemona, przesunięty bardziej na północ (ale nie występuje w górach: na wschód od Tatr). Okres pojawu: (również w jednym pokoleniu w roku): od maja do czerwca.
13. Karłątek ryska (Thymelicus lineola). Pospolity gatunek karłątka – występuje w całej Polsce. Spotykany od końca czerwca do sierpnia na ugorach, otwartych polanach, przytorzach, itp. Gąsienice żerują na trawach.
14. Karłątek leśny (Thymelicus sylvestris). Bardzo podobny i równie pospolity jak poprzedni gatunk. Lata w tych samych środowiskach i tym samym czasie. Te dwa gatunki mozna odróżnić od siebie po kolorze spodu buławek czułków.
15. Karłątek akteon (Thymelicus acteon). Spotykany w południowej Polsce. Pojawia się od lipca do sierpnia na suchych terenach (ugory, kserotermiczne murawy, nieczynne kamieniołomy, żwirownie, itp.). Gąsienice żerują na różnych gatunkach traw.
16. Karłątek klinek (Hesperia comma). Pospolity w całej Polsce. Pojawia się od lipca do sierpnia. Preferuje tereny suche i otwarte (podobnie jak karłątek akteon). Jedno pokolenie w roku. Gąsienice żerują na wielu gatunkach traw.
17. Karłątek kniejnik (Ochlodes sylvanus). Pospolity, występuje w całej Polsce w okresie od maja do lipca (jedno pokolenie w roku). Spotykany w różnych środowiskach – tak suchych, jak i wilgotnych. Najłatwiej jest go spotkać na lekko wilgotnych śródleśnych łąkach. Gąsienice żerują na różnych gatunkach traw.

Jakub Liberski

Literatura
BUSZKO J. „Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986-1995” Toruń 1997.
BUSZKO J., MASŁOWSKI J. „Atlas motyli Polski. Część I. Motyle dzienne (Rhopalocera)” Warszawa 1993.
BUSZKO J., MASŁOWSKI J. „Motyle dzienne Polski. Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea” Nowy Sącz 2008.
HEINTZE J. „Motyle Polski. Atlas. Część pierwsza” Warszawa 1978.
LAFRANCHIS T. „Motyle dzienne. Przewodnik terenowy i klucz do oznaczania” Warszawa 2007.
REICHHOLF J. „Obserwujemy motyle. jak – gdzie – kiedy?” Warszawa 1993.
TOLMAN T., LEWINGTON R. „Przewodnik. Motyle Polski i Europy” Dąbrowa Górnicza 2007.

Liczba wyświetleń: 2082