[6]
Loading...
Heteroptera – pluskwiaki różnoskrzydłe
Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera) stanowią monofiletyczną grupę sklasyfikowaną obecnie w randze podrzędu w obrębie pluskwiaków (Hemiptera). Do tej pory zostało opisanych około 40 000 gatunków. W Polsce stwierdzonych zostało 740 gatunków należących do Heteroptera.
Są to owady dość różnie ubarwione, przeważnie o ciele spłaszczonym, o umiarkowanej lub ograniczonej zdolności lotu. Narządy gębowe w postaci członowanej kłujki (rostrum) osadzonej w przedniej części głowy i chowanej pod przedpiersie. Posiadają z reguły dwie pary skrzydeł, które są składane płasko na grzbietowej stronie ciała. Przednia para tworzy tzw. półpokrywy – jest w 2/3 długości stwardniała, a w 1/3 błoniasta. Druga para błoniasta. Niektóre gatunki posiadają skrzydła częściowo lub całkowicie zredukowane (pluskwa domowa). Przedplecze silnie rozwinięte. Między nasadą skrzydeł występuje charakterystyczna duża trójkątna tarczka. Nogi bieżne, czasem przekształcone w chwytne, lub pływne.
Większość gatunków posiada gruczoły zapachowe (zarówno larwy, jak i imago). Przeobrażenie niezupełne typu heterometabolii rzeczywistej.
Należą tu gatunki lądowe, jak i wodne. Są to gatunki roślinożerne – odżywiające się sokami roślinnymi, gatunki drapieżne (wysysające owady i inne drobne zwierzęta) jak też i pasożyty zewnętrzne (wysysające krew – pluskwy).
Z reguły jedno pokolenie w roku, jaja składane na powierzchni roślin i do gleby. Larwy prowadzą podobny tryb życia do postaci doskonałych.
Należą tu owady powodujące często duże szkody w lesie np. Aradus cinnamomeus (Panz.) – korowiec sosnowy, jak też owady pożyteczne dla gospodarki leśnej – Troilus luridus ( F.) – zawadzik leśniczek.
Wygląd
Posiadają one dwie pary skrzydeł. Pierwsza z nich ma z reguły postać półpokryw (hemielytra). Wszystkie pluskwiaki posiadają charakterystyczny aparat gębowy typu kłująco-ssącego, którego podstawową częścią jest ryjek (ssawka, rostrum). Taki aparat gębowy charakteryzuje się silnie rozwiniętym nadustkiem do którego przyłącza się warga górna. Po obu stronach znajdują się płytki żuwaczkowe, do których dołączają się płytki szczękowe powstałe ze zlania się pieńków i głaszczków szczęk, których kotwiczki przekształciły się w guzki stawowe, a żuwki wewnętrzne w wydłużone sztylety. Za płytkami szczękowymi znajduje się warga dolna składająca się z czterech członów i silnie umięśniona. Tworzy ona właściwą pochewkę, w której poruszają się sztylety ryjka. Leżą one między wargą górną a nasadą wargi dolnej. Przekształcone w długie sztylety żuwaczki służą do przecinania skóry żywiciela i dlatego są na końcach ząbkowane. Natomiast sztylety powstałe z żuwek wewnętrznych żuchw są pozbawione ząbków i służą do wstrzykiwania śliny i wysysania płynnych pokarmów. Zarówno sztylety szczękowe jak i żuwaczkowe mogą być wciągane iwysuwane z wnętrza głowy. Ząbkowane sztylety żuwaczkowe wcinają się dzięki naprzemiennym ruchom w tkankę żywiciela, a w powstały w ten sposób otwór wciskają się sztylety szczękowe, których wewnętrzne powierzchnie mają dwa podłużne rowki tworzące po złączeniu się ze sobą obu sztyletów dwa oddzielne kanały: ślinowy i pokarmowy. Puszkę głowową od spodu zamyka płytka gardzielowa (gula). Jest to niezwykle istotna cecha, gdyż występuje tylko w obrębie Heteroptera i stanowi o monofiletycznym pochodzeniu tej grupy owadów. Obecność płytki gardzielowej znacznie zwiększa ruchliwość ryjka.
Nogi Heteroptera są zazwyczaj bieżne, ale mogą też być skoczne, chwytne, pływne lub grzebne. Pluskwiaki te posiadają też włoskowate narządy zmysłu tzw. trichobotria, które są rozmieszczone w różnych częściach ciała. Inną charakterystyczną cechą tych owadów są gruczoły zapachowe, położone u stadiów larwalnych na grzbietowej części odwłoka, a u dorosłych na zatułowiu.
Występowanie
Pluskwiaki różnoskrzydłe są zróżnicowaną grupą zasiedlającą często krańcowo różne środowiska wszystkich krain zoograficznych. Poza chrząszczami są jedyną grupą, która wtórnie opanowała środowiska wodne i nawodne – występują we wszelkich typach wód śródlądowych, zarówno na powierzchni jak i w toni wodnej, spotykane są nawet na powierzchni oceanów. Największą jednak różnorodność (morfologiczną, behawioralną, siedliskową) oraz liczebność gatunkową obserwujemy o form lądowych. Pluskwiaki różnoskrzydłe spotykamy zarówno w koronach drzew jak i pod ziemią gdzie żerują na korzeniach roślin. Żyją w ściółce, pod korą żywych i martwych drzew (Aradidae, Cylapinae), niektóre są komensalami w gniazdach mrówek i termitów, pewne gatunki mogą zamieszkiwać sieci pająków (Miridae, Nabidae, Reduviidae). Występują w większości lądowych biotopów od pustyń po tundry.
Żywienie
Pokarm pluskwiaków różnoskrzydłych jest bardzo różnorodny. Wyróżnia się gatunki odżywiające się krwią kręgowców (często wektory chorób), a także formy typowo fitofagiczne czy drapieżne. Gatunkami krwiopijnymi w Polsce są głownie przedstawiciele rodziny pluskwowatych (Cimicidae), odżywiające się krwią ssaków i ptaków. Pluskwiaki wodne to drapieżniki polujące na owady, skorupiaki, a nawet małe kręgowce. Niektóre z nich (Ranatra linearis, Nepa cinerea) mają przednie kończyny chwytne. Są to gatunki toni wodnej, powietrze pobierają za pomocą rurki oddechowej umieszczonej na końcu ciała. Na powierzchni wody występują przedstawiciele nartnikowatych (Gerridae), polujące na owady spadające na powierzchnię wody. Formy fitofagiczne związane są z wieloma grupami roślin. Wśród nich znajdują się gatunki żerujące na paprociach (Monalocoris filicis, Bryocoris preridis), a także gatunki odżywiające się nasionami (Lygaeidae, Pentatomidae, Pyrrhocoridae). Wśród fitofagów znamy zarówno formy polifagiczne, jak i wąsko wyspecjalizowane monofagi, część gatunków roślinożernych to fakultatywni drapieżcy. Wiele fitofagicznych pluskwiaków różnoskrzydłych jest szkodnikami roślin, z kolei wśród drapieżników są gatunki wykorzystywane do walki biologicznej w sadach i szklarniach. Wśród Heteroptera spotykamy też mycetofagi (Aradidae).
Rozmnażanie
Pluskwiaki różnoskrzydłe z reguły rozmnażają się płciowo z udziałem dwóch partnerów, ale spotykane są też formy fakultatywnie lub obligatoryjnie partenogenetyczne. Jaja składane są za pomocą pokładełka do ziemi, w szczeliny kory, skał lub do tkanek roślinnych. Wśród Heteroptera można niekiedy zaobserwować różne formy opieki nad potomstwem. U niektórych pluskwiaków wodnych (Belostomatidae) samice umieszczają jaja na grzbiecie samców. Heteroptera przechodzą rozwój niezupełny i zwykle występuje u nich 5 stadiów larwalnych.
Zachowanie
Pluskwiaki różnoskrzydłe wykształciły różnego typu przystosowania obronne, których poza ubarwieniem maskującym spotykamy także bardziej wyrafinowane formy. Często spotykane jest upodabnianie się do mrówek (Miridae, Lygaeidae). Wiele pluskwiaków jest jaskrawo ubarwionych, co ma na celu ostrzeganie potencjalnych drapieżców o tym, że ma do czynienia ze zwierzęciem niejadalnym bądź trującym. Spotykamy też kilka rodzajów mimikry, najczęściej mimikrę batesowską i mullerowską. Pluskwiaki różnoskrzydłe posiadają też mechanizmy strydulacyjne. Dźwięki wydawane są przez pocieranie odnóży o skrzydła, głowę, odwłok czy tułów.
Stan poznania pluskwiaków różnoskrzydłych Polski oceniany jest zwykle jako dobry.
Liczba wyświetleń: 3128
