Atelerix albiventris – jeż białobrzuchy, jeż pigmejski

Atelerix albiventris – jeż białobrzuchy, jeż pigmejski

Nazewnictwo

Nazwa polska: Pigmejski jeż afrykański (bezpośrednie tłumaczenie z języków obcych, jednak w polskim nazewnictwie używa sie nazw dwuczłonowych)

Nazwa angielska: White-bellied hedgehog, African Pygmy Hedgehog, Four-toed Hedgehog, East African hedgehog, African hedgehog, Central African hedgehog

Nazwa niemiecka: Weißbauchigel, Afrikanische Igel, Afrikanische Zwergigel

Nazwa hiszpańska: Erizo de vientre blanco, Erizo pigmeo africano

Nazwa francuska: Hérisson à ventre blanc, Hérisson Pygmé Africain

Systematyka

Gromada – Mammalia (ssaki)

Podgromada – Placentalia (łożyskowce)

Rząd – Erinaceomorpha (jeżokształtne)

Rodzina – Erinaceidae (jeżowate)

Podrodzina – Erinaceinae (jeże)

Rodzaj – Atelerix (jeże afrykańskie)

Gatunek – Atelerix albiventris (Wagner, 1841) – jeż białobrzuchy, jeż pigmejski

Gatunki jeży w rodzaju Atelerix

• Atelerix algirus (jeż algierski)
• Atelerix frontalis (jeż południowoafrykański)
• Atelerix sclateri (jeż somalijski)

Synonimy

• Atelerix adansoni (Rochebrune, 1883)
• Atelerix atratus (Rhoads, 1896)
• Atelerix diadematus (Fitzinger, 1867)
• Atelerix faradjius (J. A. Allen, 1922)
• Atelerix heterodactylus (Sundevall, 1842)
• Atelerix hindei (Thomas, 1910)
• Atelerix kilimanus (Thomas, 1918)
• Atelerix langi (J. A. Allen, 1922)
• Atelerix pruneri (Wagner, 1841)
• Atelerix sotikae (Heller, 1910)
• Atelerix spiculus (Thomas & Wroughton, 1907)
• Atelerix spinifex (Thomas, 1918)
• Atelerix pruneri lowei (Setzer, 1956)
• Atelerix pruneri oweni (Setzer, 1953)

UWAGA – jest prawdopodobne, iż forma hodowlana jest krzyżówką Atelerix albiventris i Atelerix algirus.

Występowanie

Jeże białobrzuche, znana i pod nazwą jeże pigmejskie (Atelerix albiventris) zasiedlają sawanny i tereny stepowe Centralnej Afryki, od Senegalu na zachodzie, do Etiopii na wschodzie, sięgając swym zasięgiem na południe do rzeki Zambezi.

Długość życia

W naturze  jeże pigmejskie (Atelerix albiventris) żyją 2-3 lata, w hodowli przeciętnie 5-6 lat, jednak mogą dożyć nawet 11 lat.

Wygląd

Cechuje je typowy dla jeży kształt ciała w postaci kropli o wierzchołku po stronie donosowej i końcu tępym po stronie doogonowej. Przypominają swym krępym pokrojem kolczastą świnkę morską. Osiągają długość ciała 15-25 cm przy wadze 350-700 g, przy czym samice są zwykle większe.

Kończyny są stosunkowo krótkie, przednie zakończone pięcioma, a tylne czterema palcami z ostrymi pazurkami. Ryjek wydłużony z czarnym nosem, przy czym szczęka jest dłuższa od żuchwy, przez co przednie zęby szczęki są widoczne patrząc od dołu, nawet przy zamkniętej paszczy. Oczy lekko wyłupiaste, czarne, okrągłe. Uszy dość duże, zaokrąglone, ciemno ubarwione. Ogon krótki i krępy.
Cały grzbiet jeża pokryty jest swoistą tarczą utworzoną przez silne mięśnie pokryte skórą zaopatrzoną w 5-7 tysięcy ostrych kolców. Kolce są białe, jednak znaczna większość przepasana jest na czarno.

Poza grzbietem ciało jeży pokrywa krótka, miękka, biała sierść. Jedynie maska (twarz) zabarwiona jest zwykle ciemniej.

Opisane umaszczenie typowe jest dla formy dzikiej. Obecnie wyhodowano jednak bardzo wiele odmian barwnych jeży od formy albinotycznej po łaciate (tzw. pinto). Ostateczne ubarwienie jeże osiągają w wieku 9-10 tygodni.

W opisie odmiany barwnej uwzględnia się ubarwienie przepaski na kolcach (ocenia się głównie na podstawie kolców okolicy czoła, gdyż są długie i mają dwie przepaski) i stosunek ilości kolców przepasanych do nieprzepasanych, barwę skóry grzbietu, nosa, oczu, maski, uszu.

Odmiany barwne

• Ubarwienia dominujące

  Ubarwienia dominujące u  jeży pigmejskich (Atelerix albiventris), w których znaczna większość kolców jest przepasana ciemniejszym kolorem – od czarnego, przez szare i brązowe po morelowe. Można w tej grupie wyróżnić następujące odmiany:

  • Salt & peper
  • Dark grey
  • Grey
  • Chocolate
  • Brown
  • Cinnamon
  • Dark cinnicot
  • Black-eyed cinnicot
  • Ruby-eyed cinnicot
  • Champagne
  • Apricot
  • Pale apricot

• Ubarwienia recesywne

  Ubarwienia recesywne, tzw. snowflake (jakby przyprószone płatkami śniegu) – w przypadku, kiedy występuje dużo kolców nieprzepasanych (30-70%).

  • Silver (salt & peper snowflake)
  • Silver charcoal
  • Charcoal (grey snowflake)
  • Chocolate chip (chocolate snowflake)
  • Brown snowflake
  • Cinnamon snowflake
  • Dark cinnicot snowflake
  • Black-eyed cinnicot snowflake
  • Ruby-eyed cinnicot snowflake
  • Champagne snowflake
  • Apricot snowflake
  • Pale apricot snowflake

• Ubarwienia białe

  Ubarwienia białe – znaczna większość (95-97%) kolców jest nieprzepasanych.

  • Platinum
  • Silver charcoal white
  • Charcoal white
  • Chocolate white
  • Brown white
  • Cinnamon white
  • Dark cinnicot white
  • Black-eyed cinnicot white
  • Ruby-eyed cinnicot white
  • Champagne white
  • Apricot white

• Albino

  Albino (zupełny brak pigmentu – wszystkie kolce i sierść białe, skóra i nos różowe, oczy czerwone)

Jeże pigmejskie w naturze

Jeże są zwierzętami typowo nocnymi. Dzień spędzają w wykopanych przez inne zwierzęta norach, które wyścielane są trawą, liśćmi i innymi materiałami. W nocy przemierzają bardzo znaczne odległości w poszukiwaniu pokarmu, czy partnera. Są to zwierzęta prowadzące samotniczy tryb życia i trzymają się od siebie na odległość, szczególnie samce. W pary łączą się tylko w celach rozrodczych (1-2 razy w roku), po czym samiec opuszcza samicę i nie uczestniczy w odchowywaniu młodych.

W poszukiwaniu pokarmu pomaga im przede wszystkim bardzo dobrze rozwinięty zmysł węchu i słuch. Żywią się wszelkiego rodzaju owadami, pająkami, ślimakami, także drobnymi kręgowcami (małe gryzonie, płazy, gady, ptaki i ich jaja) i w mniejszym stopniu pokarmem roślinnym (owoce, nasiona, korzenie) i grzybami. Polują także na zwierzęta jadowite, jak węże, czy skorpiony, co umożliwia im bardzo duża odporność na działanie jadu.

W kontakcie z drapieżnikiem, co charakterystyczne dla jeży, natychmiastowo zwijają się w kulkę, stroszą kolce, głośno fukają i syczą, a dotknięte wykonują gwałtowne ruchy, aby ukłuć wroga. W przeciwieństwie do jeżozwierzy, nie pozostawiają kolców wbitych w ciało wroga.

Charakterystycznym i do tej pory niewyjaśnionym zjawiskiem jest „samoopluwanie się” jeży. Otóż przy kontakcie z przedmiotem o nieznanym zapachu, jeże liżą go, gryzą po czym wykręcają ciało i toczą pienistą ślinę, którą rozprowadzają długim językiem po swoich kolcach na grzbiecie. Niektórzy twierdzą, że jeże w ten sposób przenoszą na siebie cuchnącą woń aby odstraszać drapieżniki, jednak postępują tak nie tylko z przedmiotami o zapachu mogącym mieć znaczenie ostrzegawcze, np. z kawałkami drewna, poza tym, gdyby owy przedmiot mógł być groźny, jeże raczej by się do niego nie zbliżały. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że jest to rodzaj kamuflażu – jeże pokrywają się zapachem otoczenia.

Przy niesprzyjających warunkach, czyli kiedy temperatura spada poniżej 20ºC lub rośnie powyżej 30ºC, jeże mogą zapadać w stan zmniejszonej aktywności, zwany estywacją (w przypadku temperatur wysokich) lub hibernacją (w przypadku temperatur niskich).

Jeże pigmejskie w hodowli

Jeże ze względu na ich tryb życia należy trzymać w przestronnych, ciepłych i suchych terrariach. Trzymamy je pojedynczo, łącząc jedynie parę w celach rozrodczych. Możliwe jest trzymanie razem kilku samic, jednak zawsze istnieje ryzyko wystąpienia agresji wśród zwierząt, szczególnie w okresie odchowu młodych. Samce trzymane razem będą najprawdopodobniej zaciekle walczyły. Nie powinno się też trzymać pary razem przez cały czas, gdyż samiec będzie napastował samicę, a częste ciąże wpłyną ujemnie na jej zdrowie, także młode będą zagrożone zarówno ze strony ojca, jak i zestresowanej matki.

Wymagania środowiskowe

jeże pigmejskie (Atelerix albiventris) trzymamy w temperaturze 20-27°C. Temperaturę taką można osiągnąć jednocześnie z zastosowaniem 12 godzinnego oświetlenia, żarówką o mocy odpowiedniej do osiągnięcia temperatury żądanej w terrarium. W razie potrzeby można dodatkowo stosować kable, czy maty grzewcze umieszczając je koniecznie poza zasięgiem jeży (pod terrarium lub np. pod ciężkim kamieniem). Jeże jako zwierzęta terenów suchych dobrze czują się w niskich wilgotnościach, więc wilgotność panująca w przeciętnym mieszkaniu na poziomie 40-60% jest dla nich odpowiednia. Konieczne jest zapewnienie dobrej wentylacji, w przeciwnym razie przykre zapachy karmy i wydalin będą kumulować się wewnątrz terrarium, osłabiając zdrowie jeży. Należy unikać przeciągów.
Powyższe warunki zapewniamy jeżom przez cały rok, aby nie doprowadzić ich do stanu estywacji, ani hibernacji.

Terrarium

jeże pigmejskie (Atelerix albiventris) możemy trzymać zarówno w terrariach szklanych, jak i drewnianych, pamiętając w drugim przypadku o zabezpieczaniu drewna przed wchłanianiem moczu zwierząt, czy ewentualnie rozlanej wody. Do hodowli jeży nadają się także klatki, jak dla królików czy świnek morskich, te jednak można stosować tylko, jeśli w pomieszczeniu panuje odpowiednia temperatura. W budowie i urządzeniu terrarium nie można stosować żadnych elementów, które mogłyby spowodować zatrucie u jeży, gdyż jeże gryzą nowo napotkane przedmioty. W konstrukcji i urządzeniu zbiornika należy także wziąć pod uwagę, iż jeże potrafią się wspinać, a więc mogą uciec z nieprzykrytego terrarium, czy upaść jeśli zbiornik będzie zbyt wysoki, a umożliwiający wspinaczkę.

Urządzenie terrarium

Jeże można trzymać na kocykach, wśród pluszowych zabawek, jednak dla terrarysty celem powinno być odzwierciedlenie naturalnego środowiska życia zwierzęcia. Dlatego do wystroju terrarium można użyć suche korzenie, gałęzie, kamienie, rurki korkowe itp. Tło terrarium można wykonać, tak samo jak w terrariach dla gadów, używając korka, czy formułując strukturę w styropianie, który potem zalewamy zaprawą o dowolnym kolorze. Jako podłoże najlepiej sprawdzają się zwykłe trociny dla gryzoni, które należy przed zastosowaniem odpylić (np. na drobnym sicie), gdyż jeże dużo węszą i grzebią w podłożu narażając się na wdychanie pyłu, który dostaje się także do oczu mogąc powodować zapalenie spojówki i rogówki. Najważniejszym elementem w jeżowym domu powinna być budka wielkości około 20x20x15 cm, z wejściem o średnicy ok. 10 cm. Rolę budki może spełnić drewniana skrzynka, odwrócona doniczka, czy wydrążony pień. W budce jeże będą spędzać dzień, a samicy posłuży także jako gniazdo do urodzenia i odchowu młodych.Kolejnym istotnym elementem jest kołowrotek, który można kupić w sklepie zoologicznym lub wykonać samemu, obcinając dno plastikowego wiadra, czy doniczki o średnicy ok. 25-30 cm na wysokości ok. 15 cm i montując na stojaku lub bezpośrednio do ściany terrarium, czy klatki. Ważne jest aby kołowrotek był pełny, gdyż w przypadku kołowrotków szczebelkowych, może dojść do uszkodzenia kończyn u jeży. Kołowrotek należy wykonać z takiego materiału aby możliwe było jego umycie, gdyż jeże biegając załatwiają swoje potrzeby.W terrarium nie powinno też braknąć tuneli o średnicy około 10cm – można użyć plastikową rynnę lub rury korkowe.

Jako że jeże załatwiają się zazwyczaj w jednym miejscu (pomijając defekację przy bieganiu w kołowrotku), warto jest zastosować kuwetę, którą możemy wypełnić tym samym podłożem co całe terrarium lub kocim żwirkiem do kuwet. Niektóre jeże od razu korzystają z kuwety, inne są w tym bardziej oporne lub w ogóle jej unikają. Można próbować nauczyć jeża załatwiania się w wybrane przez nas miejsce przenosząc w nie jeżowe nieczystości, a najlepiej po prostu położyć kuwetę w miejscu które jeż sam wybrał jako swoją toaletę.

Dodatkowe wyposażenie zależy od wyobraźni właściciela jeża. Niektóre osobniki lubią bawić się małymi zabawkami dla dzieci, piłkami dla kotów itp.

Wielkość terrarium

Amerykańscy hodowcy podają jako minimalne wymiary dna pojemnika dla  jeża pigmejskiego (Atelerix albiventris) to 60×40 cm, co osobiście uważam za stanowczo za mało. Jeże wymagają dużo ruchu, inaczej łatwo ulegają otłuszczeniu, co wiąże się ze złym stanem zdrowia i problemami w rozrodzie. Według mnie jeden jeż powinien mieć zapewnioną przestrzeń minimum 100/40 cm i to pod warunkiem zapewnienia kołowrotka do biegania. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy terrarium ma służyć tylko jako „dzienna sypialnia” dla jeża, a noce spędza on biegając po pokoju/mieszkaniu – także w tej sytuacji nie można zapomnieć o wymaganiach środowiskowych jeży (temperatura, wilgotność). Wysokość terrarium powinna wynosić ok. 40 cm. Można także zastosować budowle piętrowe z przejściami w formie kładek lub tuneli między piętrami.

Żywienie

Jeże pigmejskie w hodowli należy karmić możliwie jak najbardziej urozmaiconym pokarmem, który umieszczamy w ciężkich miskach, aby jeże nie wywracały ich. Suchą karmę można także chować w różnych zakątkach terrarium, a żywy pokarm puszczać luzem, co umożliwi jeżom przejawianie naturalnych zachowań, tj. szukania pokarmu i polowania.

Stosujemy przede wszystkim dobrej jakości karmę dla kotów (głównie suchą ze względu na mniejszą kaloryczność, o zawartości białka na poziomie ok 30% i tłuszczu ok. 15%), a także siekane i ugotowane mięso i podroby drobiowe, gotowane jajka, drobne bezkręgowce (świerszcze, karaczany, dżdżownice, w mniejszej ilości larwy mączników i drewnojadów, ze względu na możliwość utuczenia jeży) oraz mysie oseski. Dodatkowo pokarm urozmaicamy warzywami, owocami i papkami dla niemowląt typu Gerber, choć nie wszystkie jeże przyjmują pokarm roślinny.

Jeżom pigmejskim nie podajemy:

• suszonych owoców, orzechów, twardych ziaren,
• mięsa wołowego i wieprzowego, gdyż jeże źle je trawią,
• produktów mlecznych, gdyż wywołują one biegunki (jeże najczęściej nie tolerują laktozy),
• produktów przeznaczonych dla ludzi, tj. słodyczy i produktów przyprawianych

Karmę podajemy raz dziennie, po zgaszeniu światła w terrarium. Wyjątkiem są samice w wysokiej ciąży i karmiące młode, które powinny mieć stały dostęp do karmy.
Nagłe zmiany karmy mogą prowadzić do biegunki, ponadto jeże często nie chcą przyjmować nieznanego pokarmu, dlatego każdy nowy składnik diety należy wprowadzać stopniowo, dodając coraz większe jego ilości do karmy dotychczasowej.
Jeże powinny mieć stały dostęp do świeżej wody, którą podajemy w ciężkich miskach lub poidłach dla gryzoni.

Jako że w warunkach domowych jeże nie mają możliwości wykazywania pełni naturalnych zachowań, a więc i nie mają odpowiedniej ilości ruchu, częstym problemem jest otyłość. Z tego względu należy stale monitorować wagę jeża i w razie potrzeby zmodyfikować jego dietę. Oznaki nadwagi to także zmniejszona aktywność, ociężałość i niemożność zwinięcia się w kulkę. Otyłość wpływa ujemnie na zdrowie, długość życia i rozród jeży.

Ilość podawanego pokarmu należy ustalać indywidualnie do potrzeb jeża, tak aby w ciągu nocy zjadał całość, monitorując jednocześnie jego wagę.
Odpowiednio urozmaicona dieta nie wymaga stosowania żadnych dodatków, zwłaszcza, że dobrej jakości gotowe karmy dla kotów będące podstawą diety jeży zawierają już dodatki witaminowo-mineralne.

Stare jeże często tracą zęby, co trzeba uwzględnić w ich żywieniu – suchą karmą należy wcześniej rozmoczyć w wodzie, pozostałe elementy diety drobno posiekać lub zmielić.

Zdrowie

Aby utrzymać jeże w prawidłowej kondycji i zdrowiu, należy przede wszystkim racjonalnie podchodzić do ich żywienia, rozmnażania, dbać o optymalne warunki środowiskowe, higienę i zapewnienie ruchu. Jak wiadomo, jeśli już dojdzie do choroby, łatwiej jest ją wyleczyć w stadium początkowym. Z tego względu każde zwierzę powinno się co pewien okres czasu dokładnie oglądać, co w przypadku jeży nie zawsze jest łatwe ze względu na ich sposób obrony. Zdecydowanie łatwiej jest dbać o zwierzęta oswojone, które nie zwijają się w kłębek wzięte do rąk. Jeże cechuje duża rozpiętość osobnicza pod względem charakteru – niektóre bez żadnego oswajania dają zrobić ze sobą wszystko, inne mimo usilnych starań pozostają bojaźliwe, a czasem nawet agresywne. Oswajanie najlepiej zaczynać jak najwcześniej – okres kiedy pierwszy raz możemy wyjąc młode z gniazda powinien być uzależniony od stopnia oswojenia samicy, gdyż samica dzika, nieufna w stosunku do ludzi, może porzucić lub zabić nawet podrośnięte już młode, jeśli będziemy ingerować w jej gniazdo. Choć niektóre samice mogą pozwolić na dotykanie nawet nowo narodzonych młodych, to bezpiecznym terminem pierwszego kontaktu z człowiekiem jest 2-3 tydzień życia (takie maluchy zazwyczaj nie zwijają się, ale liżą i podgryzają skórę, a potem opluwają się) – wtedy możemy wziąć jeżątka do rąk – po opuszczeniu gniazda przez matkę. Młode początkowo trzymamy bardzo krótko i odstawiamy do gniazda, wydłużając stopniowo czas kontaktu z człowiekiem. Jeśli zauważymy zbytnią nerwowość u samicy należy oswajanie odłożyć na później. Chcąc utrzymywać bezpośredni kontakt z jeżami, trzeba pamiętać, iż są to zwierzęta nocne i nie należy niepokoić ich kiedy śpią. Także na dzikusy znajdzie się metoda, aby dokonać oględzin, czy zabiegów pielęgnacyjno-zdrowotnych:

• aby tylko obejrzeć jeża (np. skontrolować długość pazurów) wystarczy położyć go w pustym akwarium i poczekać aż sam się rozwinie, patrząc od spodu,
• w celu dokładniejszych oględzin można zastosować kąpiel – jeż włożony do wody musi się rozwinąć, aby nie utonąć (umożliwia to np. przycięcie pazurów),
• ostateczną metodą na ujarzmienie zwierzęcia jest farmakologiczne rozluźnienie mięśni, którego może dokonać jedynie weterynarz (umożliwia dokładne obejrzenie ewentualnych zmian, zaopatrzenie ran itp.).

O ile wzięcie do ręki oswojonego jeża nie sprawia kłopotów, gdyż jego kolce są płasko położone wzdłuż ciała i nie ranią skóry, to z podskakującą kolczastą kulką mogą być większe problemy – należy w takiej sytuacji użyć rękawic, lub wsunąć pod jeża np. łopatkę na śmieci i podnieść go razem z nią (możemy sobie pomóc nagarniając delikatnie jeża na łopatkę przy pomocy miotełki). Osoby o mniej delikatnej skórze mogą śmiało pozwolić sobie na wzięcie nawet nastroszonego jeża do gołej ręki, podnosząc go delikatnie obydwiema dłońmi lub delikatnie przetaczając go jedną dłonią na drugą ustawioną na płask na podłożu – ciężar zwierzęcia rozkłada się wówczas równomiernie i kolce nie przebiją skóry.

Higiena

Higienę utrzymujemy poprzez codzienne usuwanie nieczystości, co nie tylko wpływa korzystnie na mikroklimat zbiornika, ale też pozwala nam oszczędzić środki na wymianę całego podłoża i dokładne mycie całego terrarium. W przypadku konsekwentnej dbałości o codzienną „toaletę”, kompleksowe sprzątanie zbiornika możemy ograniczyć do jednego razu w miesiącu, a nawet rzadziej, jeśli jeże korzystają z kuwety.

Kąpiel

Na ogół jeże same dbają o swoją czystość, jednak zdarzają się sytuacje (np. rozlanie wody z poidła, biegunka itp.), kiedy to zwierzęta ulegają znacznemu zabrudzeniu, także w miejscach dla nich trudno dostępnych – wówczas jeża należy wykąpać w misce wypełnionej niezbyt głęboko (tak aby zwierzę mogło bez problemu oddychać stojąc na nogach) ciepłą wodą (najlepiej o temperaturze zbliżonej do temperatury ciała jeża, czyli ok. 35°C). Do czyszczenia jeża można użyć szczoteczki do zębów. W usunięciu nieczystości pomoże delikatny, nieszczypiący w oczy szampon dla dzieci. Po wyczyszczeniu zwierzęcia, należy szampon dokładnie spłukać wodą a jeża w miarę możliwości jak najdokładniej osuszyć za pomocą ręcznika (pomóc może także suszarka do włosów – uwaga aby nie poparzyć jeża! sprawdzajmy temperaturę nadmuchu dłonią). Po kąpieli i osuszeniu zwierzę powinno trafić do ciepłego terrarium. Jeże należy kąpać w ciepłym pomieszczeniu i unikać przeciągów. Niektórzy zalecają stosować kąpiele nie tylko w przypadkach awaryjnych, ale regularnie co kilka miesięcy.

Przycinanie pazurów

Nie sposób podać uniwersalnego okresu czasu, co który należy przeprowadzać ten zabieg, gdyż jest to uzależnione od ilości ruchu oraz rodzaju podłoża i wyposażenia terrarium, które umożliwiłoby jeżom pigmejskim ścieranie pazurów. Niektóre jeże nie wymagają w ogóle przycinania, u innych jest ono konieczne co kilka tygodni – należy po prostu stale oglądać łapy zwierzęcia. Pazury najlepiej jest przycinać ustawiając je pod światło, co powoduje lepsze uwidocznienie rdzenia pazura, za którym należy dokonać cięcia – na szczęście pazury jeży są białe, więc rdzeń jest dobrze widoczny. Jeśli zdarzy nam się uszkodzić rdzeń i z pazura poleje się krew, nie należy panikować, ale przyłożyć do pazura kłębek waty, czy kawałek gazy i poczekać aż krew przestanie wyciekać. Szybsze zatamowanie krwawienia można osiągnąć przykładając do ranki tamponik zwilżony Vagothylem (uwaga – preparat brudzi).

Gubienie kolców

Jest normalnym zjawiskiem u jeży młodych, jeśli nie towarzyszy jednoczesne pojawianie się łysych plam. Zjawisko to (z ang. – quilling) jest naturalnym procesem prowadzącym do wymiany cienkich i delikatnych kolców okresu dziecięcego na kolce większe i mocniejsze, jakie jeż będzie nosił przez resztę życia. Gubienie kolców występuje kilkakrotnie – w 4, 6, 9 i 12 tygodniu życia, trwając od kilku dni do kilku tygodni (najdłuższe jest ostatnie – nawet 6 tygodni). Bardzo rzadko do gubienia kolców dochodzi jeszcze u jeży rocznych. W tym czasie jeże są nerwowe, gdyż nowe wyżynające się kolce drażnią skórę – należy unikać dotykania kolców i ogólnie ograniczyć wyciąganie z terrarium. Niektórzy zalecają przeprowadzanie ciepłych kąpieli, co zmiękcza skórę i przynosi zwierzętom ulgę. Przy wyciąganiu takiego jeża należy uważać, aby kolce nie wypadły np. na pościel, gdyż często trudno je zauważyć, a są na prawdę ostre. Gubienie kolców razem z pojawieniem się wyłysień oraz występujące u dorosłych jeży jest najczęściej objawem choroby i wymaga kontaktu z weterynarzem.

Choroby

Do niepokojących objawów mogą należeć: zmiany zachowania, utrata apetytu, wyłysienia, spadek kondycji, kichanie, kaszel, wyciek z nozdrzy lub oczu, długotrwała biegunka, utrudnione poruszanie, świąd – wszystkie te i inne odstępstwa od normy wskazują na konieczność wizyty u weterynarza. Do częstych problemów zdrowotnych jeży należą:

• Otyłość – związane z brakiem ruchu, złym żywieniem
• Pchły, kleszcze
• Świerzb – objawem jest świąd, wypadanie kolców, wyłysienia, strupy na uszach i nogach
• Grzybica – charakterystyczne okrągłe wyłysienia (przypomina świerzb, jednak brak świądu)
• Biegunka, wymioty – zwykle na skutek zatrucia, nagłej zmiany diety
• Choroby oczu – uszkodzenia spowodowane ukłuciem przez innego jeża lub nadmiernym zapyleniem, zmiany starcze
• Choroby układu oddechowego – często w związku z nadmiernym zapyleniem, przeziębieniem
• Choroby zębów – w związku ze złą dietą, problemy starcze
• Zranienia – np. w wyniku pogryzienia przez innego jeża
• Syndrom Wobbly`ego (Wobbly Hedgehog Syndrome – WHS) – choroba o podłożu prawdopodobnie genetycznym, dotyczy ośrodkowego układu nerwowego, objawia się stopniowym słabnięciem zwierząt aż do całkowitego paraliżu
• Nowotwory – zwykle u jeży powyżej 3 roku życia, często dotyczą układu rozrodczego

 

Zarażenie pasożytami zewnętrznymi
Pasożyt	Lek	Dawkowanie	Sposób podawania
Roztocza, pchły, larwy pcheł	Advocate dla kotów	0,4 ml/kg m.c.	do stosowania zewnętrznego (spot on)
Pchły, larwy pcheł	Advantage	0,1 ml/kg m.c.	do stosowania zewnętrznego (spot on)
Pchły, kleszcze, roztocza (nużyca), muchy	Sebacil roztwór	1-2 ml/kg m.c.	do mycia lub spryskiwania
Zarażenie pasożytami wewnętrznymi
Pasożyt	Lek	Dawkowanie	Sposób podawania
Kokcydia	Baycox 5%	0,4 ml/kg m.c.	doustnie, jednorazowo
Tasiemce, przywry	Droncit tabletki	1/4 tabletki do 0,5 kg m.c.	doustnie
		1/2 tabletki powyżej 0,5 kg m.c.
Tasiemce, przywry	Drontic roztwór do wstrzykiwań	0,5 ml/kg m.c.	podskórnie lub domięśniowo
Zakażenie bakteryjne narządów wewnętrznych i skóry
Lek	Dawkowanie	Sposób podawania
Baytril 2,5 % roztwór do wstrzykiwań	0,5 ml/kg m.c.	podskórnie przez 7 dni
Baytril 2,5 % roztwór doustny	0,2 ml/kg m.c. 2 x dziennie	doustnie przez 7 dni

Rozróżnianie płci

Najpewniejszą, a zarazem łatwą metodą jest ocena zewnętrznych narządów płciowych – oswojone jeże pigmejskie oglądamy w rękach, a dzikusy po rozwinięciu się w pustym akwarium, patrząc od spodu. W przypadku samicy ujście narządu rodnego znajduje się tuż przy odbycie, natomiast u samca jest ono znacznie oddalone od odbytu, umiejscowione na brzuchu (z ang. „belly button”, czyli „pępek”).

Rozmnażanie

• Gotowość do rozrodu

  Jeże pigmejskie (Atelerix albiventris) osiągają dojrzałość płciową już w wieku 7-9 tygodni w przypadku samców i w wieku 8-12 tygodni w przypadku samic. Do rozrodu nie należy jednak dopuszczać samców młodszych niż 4 miesiące i samic poniżej 6 miesięcy. Szczególnie ważne jest to w przypadku samic, gdyż młodsze nie są dość rozwinięte aby ciąża mogła przebiegać prawidłowo, co może się skończyć tragicznie dla nienarodzonych młodych, jak i dla samej matki. Samice nie powinny być dopuszczane do rozrodu częściej niż 3 razy do roku, nie należy też dopuszczać samic powyżej 18 miesiąca życia, jeśli wcześniej nie miały młodych, gdyż ich miednica nie jest przystosowana do porodu. Optymalnym terminem pierwszego krycia samicy jest okres między 6 a 12 miesiącem życia. Samice tracą zdolność do rozrodu w wieku około 3 lat. Dopuszczać można oczywiście tylko i wyłącznie zwierzęta zdrowe oraz należy unikać łączenia osobników spokrewnionych.

• Od krycia do porodu

  Samice jeży pigmejskich (Atelerix albiventris) nie wykazują sezonowości rozrodczej, a więc mogą zostać matkami o każdej porze roku. Występuje u nich tzw. owulacja indukowana, a więc dochodzi do niej na skutek kontaktu z samcem. Aby doprowadzić do rozrodu należy samicę przenieść do terrarium samca i obserwować zachowanie jeży. Jeśli będą w stosunku do siebie agresywne, należy je rozdzielić i spróbować innym razem. Zazwyczaj samiec od razu interesuje się samicą, wącha ją, a szczególnie okolice krocza oraz popiskuje biegając wkoło niej, a czasem nawet gryzie jej kolce. Samica zazwyczaj z początku ucieka przed samcem, jednak po pewnym czasie ulega – przylega do podłoża, kolce kładzie na płask i wypina do góry zad – w ów czas samiec wspina się jedynie na tylną część ciała samicy (gdyż penis znajduje się wysoko na brzuchu) i dochodzi do krótkiej kopulacji. Niektóre jeże są bardziej skryte i nie chcą kopulować, dopóki je obserwujemy. Choć zazwyczaj już pierwszego dnia dochodzi do zapłodnienia, to samicę najlepiej zostawić w terrarium samca na okres 1-2 tygodni. Ciąża może trwać 30-46 dni, jednak najczęściej jest to równo 35 dni. Od 2 tygodni przed spodziewanym porodem, do końca karmienia młodych mlekiem należy samicę karmić do woli. Na około 3-5 dni przed porodem należy dokładnie wyczyścić terrarium, aby młode przyszły na świat w higienicznych warunkach, oraz aby nie trzeba było manipulować w terrarium w ciągu pierwszych tygodni odchowu młodych. Do porodu najczęściej dochodzi w gnieździe nocą, o czym świadczą ciche piski maluchów. Jeże rodzą się ślepe i głuche, pozbawione sierści, jednak mają już delikatne, białe kolce pokryte cienką błonką chroniącą drogi rodne samicy przed skaleczeniem. Błonka ta wysycha po kilku-kilkunastu godzinach. W jednym miocie może być od jednego do 1 do 11 młodych, zazwyczaj 4-6.

• Odchów młodych

  Samice jeży są bardzo troskliwymi matkami i przez pierwsze kilka dni mogą w ogóle nie opuszczać gniazda lub opuszczają je tylko w celu napicia się i zjedzenia, po czym szybko wracają do dzieci. Przy porodzie maluchy ważą 5-9 g i przez pierwsze 9-10 dni rosną dosyć wolno, bo 1-2 g dziennie, przez następne kilka tygodni 4-5 g dziennie, a potem 7-9 g dziennie aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Samice karmią młode leżąc na boku. Po około 2-3 tygodniach jeżątka otwierają oczy, a po 3-4 tygodniach zaczynają opuszczać gniazdo i próbują stałego pokarmu. Okres karmienia mlekiem trwa 5-7 tygodni i w wieku 6-7 tygodni należy maluchy oddzielić od matki, a 2 miesięczne należy także rozdzielić według płci, gdyż samce mogą już interesować się samiczkami i może dojść do zapłodnienia.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował lek wet. Grzegorz Dziwak 'AGAM’ na podstawie własnych doświadczeń, oraz następujących źródeł:

– „Common disorders and care of pet hedgehos” – Cathy A. Johnson-Delaney, DVM, Clinical Veterinarian, Regional Primate Research Center, University of Washington
– „Husbandry and Diseases of Hedgehogs” – Wm. Kirk Suedmeyer, D.V.M., Exotic Pet Practice, Volume 2, Issue 9, September 1997
– „Introduction to the African Pygmy Hedgehog” – Heidi L. Hoefer, DVM, ABVP, Island Exotic Veterinary Care, Huntington, New York
– „Breeding the African hedgehog Atelerix pruneri in captivity” – Brodie, E. D., III, E. D. Brodie, Jr. and Judith A. Johnson. 1982. International Zoo Yearbook 22:195-197.
– „Guide to Owning an African Pygmy Hedgehog: Housing, Feeding, Breeding, Exhibition, Health Care”, Dennis Kelsey-Wood, TFH Publications, 1997
– „Praktyka kliniczna: zwierzęta egzotyczne. Ssaki, ptaki i zwierzęta zmiennocieplne” – K. Gabrisch, P. Zwart. Galaktyka, 2009
– http://hedgehogcentral.com/
– http://www.hedgehogworld.com/
– http://animal-world.com/encyclo/critters/hedgehog/hedgehog.php
– http://weissbauchigel.we.funpic.de/index.php
– http://www.weissbauchigel.org/
– http://www.afrikanische-weissbauchigel.de

Liczba wyświetleń: 25547