Lacerta agilis – jaszczurka zwinka

Lacerta agilis – jaszczurka zwinka

Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis Linnaeus, 1758) to gatunek jaszczurki należący do rodziny jaszczurek właściwych. Jest najpospolitszym gadem Polski. Występuje w środkowej, południowej i wschodniej Europie. Jej siedliska sięgają na północ po środkową Szwecję. Gatunku tego nie spotyka się na Półwyspie Pirenejskim, w zachodniej i południowej Francji, w południowych Włoszech i na Bałkanach. W wielkiej Brytanii są bardzo rzadkie, dlatego też trwają tam bardzo intensywne działania mające na celu przywrócenie liczebności populacji tego gatunku. Występuje również w Azji mniejszej i w zachodniej Azji aż po jezioro Bajkał. Jest to gatunek raczej nizinny, w górach występuje rzadko i nie przekracza 1500 m n.p.m.

Występuje w różnych środowiskach, na terenach krzewiastych, trawiastych, na skrajach polan leśnych, poboczach dróg i nasypach kolejowych. Zajmuje stanowiska raczej suche i mocno nasłonecznione z niską roślinnością. Wybiera miejsca piaszczyste lub o podłożu z luźnej ziemi, dogodne do kopania norek i jamek. Czasem kryje się w szczelinach skalnych.

W Polsce żyje podgatunek Lacerta agilis agilis, jeden z pięciu podgatunków europejskich. Objęta jest ochroną gatunkową.

Wygląd

Jaszczurka zwinka ma krótką, masywną głowę o zaokrąglonym pysku. Ciało ma wysmukłe choć masywne a ogon raczej krótki, 1.25 do 1.5 razy dłuższy niż tułów. Największe osobniki spotykane w Polsce nie przekraczają 20 cm. Samice są na ogół dłuższe od samców i mają mniejszą głowę. Jaszczurka zwinka ma silne, krótkie nogi z długimi, dobrze rozwiniętymi palcami zakończonymi pazurkami. Tarczki pokrywające głowę są duże i regularne. Wzdłuż grzbietu widoczna jest dosyć szeroka wstęga wąskich i zbitych łusek, wyraźnie różnych od szerokich łusek boków. Ubarwienie jaszczurki zwinki bywa bardzo zmienne. Zwykle na brunatnym, brązowym lub szarym tle widoczne są trzy pasy brązowo-kremowych, nieregularnych plam. W okresie godowym boki ciała, podgardle, a częściowo nawet grzbiet samców przybierają barwę intensywnie zieloną. Poza okresem godowym boki i spód ciała u samca jest zielonkawy. Spód ciała u samicy jest szarawy z białymi plamkami. Wśród samic spotyka się również egzemplarze bez wzoru na wierzchu ciała o jednolitym brązowym, rudym lub czerwonawym grzbiecie. Młode jaszczurki są u zwinki, podobnie jak u innych gatunków, znacznie ciemniejsze.

Jaszczurka zwinka jest podobna do jaszczurki żyworodnej, ale jest znacznie od niej większa i bardziej krępa. W porównaniu do innych, blisko spokrewnionych jaszczurek, zwinka porusza się dość powoli.

Odróżnianie gatunków jaszczurek polski

Zachowanie

Zwinki budzą się ze snu zimowego w marcu lub w początkach kwietnia. Najliczniej spotyka się je na wiosnę, znacznie rzadsze są w ciągu lata i znów nieco liczniejsze na jesieni, ale wtedy przeważają młode z letniego wylęgu. Są to jaszczurki o dziennej aktywności i jak wszystkie gady potrzebują dużo ciepła aby uaktywnić wszystkie funkcje życiowe swojego organizmu. Dlatego też rano po opuszczeniu norki wygrzewają się na słonku. Kiedy wygrzeją się dostatecznie zaczynają polować wśród niskiej roślinności a w okresie godowym również parzyć się. Jaszczurki te, choć bardzo ciepłolubne, skrywają się w cień gdy temperatura przekroczy 40°C, gdyż wtedy grozi im przegrzanie. Chociaż jaszczurki te są aktywne podczas dnia to trudno je obserwować, gdyż są bardzo płochliwe. Przestraszona jaszczurka kryje się w jamce, pod kamieniem lub w szczelinie skalnej, a wyjątkowo tylko wspina się na niskie krzewy. Wieczorem zwinki wracają do swoich norek i pozostają tam do rana. Jaszczurki zwinki często formują małe kolonie, czasami dzielące wspólne norki. Mogą przez całe życie zajmować to samo, niewielkie terytorium. Podczas zimy przebywają w swoich norkach w stanie hibernacji.

Rozmnażanie

Jaszczurki zwinki odbywają gody od kwietnia do czerwca. Samce przybierają wtedy bardziej jaskrawe kolory. Przesiadują na eksponowanych stanowiskach i nadymając podgardla starają się odstraszyć rywali i zwrócić uwagę samiczki. Jeśli to nie pomaga może dojść do potyczki. Samce łapią się szczękami za głowy i siłują się aż w końcu któryś nie wytrzymuje i daje za wygraną. Samiec próbuje parzyć się z tak wieloma samicami jak tylko mu się uda. Podczas kopulacji chwyta szczękami głowę samicy i skręca ciało tak aż ich kloaki spotkają się. Kilka tygodni później samica przygotowuje się do składania jaj. Może ona spędzić nawet kilka dni na kopaniu próbnych jam aż znajdzie najlepsze miejsce. W dołku wykopanym w piasku lub luźnej przesuszonej ziemi, zlokalizowanym w dobrze nasłonecznionym miejscu, samica składa około 5 do 14 skórzastych jaj a następnie starannie je zakopuje, aby zamaskować je przed drapieżnikami. Na tym jej rodzicielskie obowiązki się kończą. Młode wylęgają się po około 1 do 2 miesiącach, zależnie od warunków atmosferycznych. Są od urodzenia samodzielne.

Żywianie

Jaszczurka zwinka żywi się głównie bezkręgowcami. W skład ich diety wchodzą pająki, chrząszcze, gąsienice, muchy, koniki polne i motyle. Jaszczurki te nie gardzą również ślimakami i dżdżownicami. Zdarza się, że zjadają młode własnego gatunku jak również inne, mniejsze jaszczurki. Ostatecznie mogą pożywić się również owocami i kwiatami. Duża zdobycz jest chwytana w szczęki i uśmiercana lub ogłuszana prze gwałtowne potrząśnięcia głowy, lub uderzenie o podłoże.

Zagrożenia

Ostatnio w wielu okolicach zwinka staje się coraz rzadsza. Jest niewykluczone, że na spadek liczby osobników tego gatunku wpływa walka chemiczna z owadami. Środki owadobójcze z jednej strony zmniejszają ilość owadów, a więc dostępnego pokarmu, a z drugiej strony są często zabójcze dla samych jaszczurek. W niektórych krajach, jak np. w Wielkiej Brytanii, zmieszanie się obszarów będących siedliskami tych jaszczurek na rzecz obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych doprowadziło do niebezpiecznego zmniejszenia się tamtejszej populacji. Jaszczurki te mają również wielu naturalnych wrogów. Polują na nie węże, ptaki drapieżne takie jak wrony, jastrzębie i sokoły, a także ssaki takie jak łasice i koty, które okazują się zaciekłymi tępicielami jaszczurek nie tylko tego gatunku.

Liczba wyświetleń: 20202