Lucanus cervus – jelonek rogacz

Należy do rodzaju obejmującego około 50 gatunków zamieszkujących obszar orientalny i wschodnią Palearktykę. W Europie jest jedynym gatunkiem. Jest jednym z najpiękniejszych chrząszczy w krajowej entomofaunie. Samiec osiąga Długość od 25 do 75 mm, same „rogi” – rozbudowane żuwaczki przypominające wieniec jelenia szlachetnego – potrafią mierzyć do 25 mm.

Znajdowano samce długości przekraczającej 85 mm przypominające niektóre chrząszcze strefy tropikalnej. Jelonek jest gatunkiem znanym ze zmienności kształtów i wymiarów ciała. Owady dorosłe pojawiają się na wio snę, roją się o zmierzchu na skraju starych dąbrów i zrębach. Głowa i przedplecze jest czarne. Pokrywy i żuwaczki jasniejsze, kasztanowoczerwonawe. Bułówka grzebykowata, złożona z czterech członów. Pokrywy gęsto punktowane, spód ciała czarny. Samiec telodont charakteryzuje się silnie rozbudowanym „porożem”, zaś amphidont ma żuwaczki małe i przypomina „bezrogą” samicę.

Larwy rozwijają się w spróchniałym drewnie starych dębów, w którym przebywają do 5 lat. Po wylocie z poczwarek chrząszcze chętnie spijają jako żer uzupełniający soki wyciekające ze skaleczonych pni i zranień gałęzi (tzw. oskomę) drzew liściastych. Podczas rójki ma ją miejsce bardzo efektowne walki samców. Pokonany chrząszcz jest „przerzucany” przez rywala na grzbiet. Samce jelonka w przeszłości były źródłem wielu zabobonów. żuwaczki były noszone jako amulety i stosowane jako środek leczniczy w średniowiecznej medycynie.

Rójka trwa od maja do lipca, szczególnie w ciepłe wieczory i przed burzami. Samice składają jaja w szyjach korzeniowych pniaków dębowych w szczelinach kory. Po 5 – 6 tygodniach lęgną się larwy podobne do pędraków chrabąszczowatych. Larwa wyjada chodniki równolegle do włókien drewna w nadziemnej części pniaka i wewnątrz grubych korzeni (ok. 25% długości chodnika). Przy spadku temperatury poniżej 5oC larwa zaprzestaje żerowania. Pod koniec żerowania wygryza w drewnie komorę poczwarkową zwaną kokolitem. Ma on kształt jaja kurzego o wymiarach 60 x 40 x 30 mm i jest utworzony z dębowych wiórków drzewnych, cząstek próchna i ekskrementów. Chrząszcz po opuszczeniu poczwarki przebija się przez warstwę gleby i wychodzi na powierzchnię otworem o średnicy 25-35 mm.

Gatunek ten zamieszkuje środkową i południową Europę oraz południową część Europy północnej, Azję Mniejszą, Iran i Turkiestan. W Polsce jest to gatunek obecnie bardzo rzadki, występujący w 80-250-letnich świetlistych, jednogatunkowych dąbrowach, czasem w lasach liściastych pogórza Roztocza, Gór Świętokrzyskich i Dolnego Śląska. Zanikanie starych dąbrów, pasożyty i drapieżce oraz wielowiekowa pasja kolekcjonerska licznych entomologów-amatorów i handlarzy zwierząt spowodowały, że jelonek jest prawdziwym rarytasem kilku zaledwie rezerwatów faunistycznych utworzonych dla ochrony tego gatunku. Jelonek ma wrogów naturalnych w stadium jaja i larwy (pasożyty i drapieżce ze świata owadów, grzyby owadomórki i inne), na chrząszcze polują nietoperze i ptaki (wrony, gawrony, a nawet szpaki), a ze ssaków – gryzonie i jeże.

Opracowanie Redan