Morfologia owadów

Gromada owadów (Insecta) jest najbardziej różnorodna ze wszystkich grup zwierząt. Owady są przede wszystkim zwierzętami lądowymi; chociaż niektóre gatunki za swe środowisko obrały akweny wody słodkiej, istnieje również kilka typowo morskich.
Ciało owadów składa się z trzech zasadniczych części wyraźnie oddzielonych od siebie:

caput – głowa,
thorax – tułów ze skrzydłami i nogami oraz
abdomen – odwłok.

Schemat morfologii owada

Puszka głowowa
złożona jest z sześciu zespolonych ze sobą segmentów. Odnóża (przydatki) pierwszego segmentu głowowego są czułkami zmysłowymi. Następne przydatki stanowią aparat gębowy, wykazujący bardzo dużą zmienność typów. Najpospolitsze i najstarsze ewolucyjnie są narządy gębowe typu gryzącego – służą one do pobierania pokarmy roślinnego jak i zwierzęcego. W jego skład wchodzą trzy utwory parzyste: żuwaczki (maxillae), żuchwy (mandibullae)i warga dolna (labium). Do nieparzystych utworów należą warga górna (labrum) i podgębie (hypopharynx). Najbardziej zbliżony do gryzącego jest typ gryząco-liżący, spotykany wśród niektórych owadów bezskrzydłych (patrz Systematyka), ważek, widelnic, i błonkówek. Typ liżąco-ssący jest charakterystyczny dla postaci dorosłych motyli, chruścików i części muchówek; natomiast kłująco-ssący m.in. dla pluskwiaków, wielu muchówek i pcheł a ssący u motyli. U wielu gatunków owadów doszło do mniej lub bardziej posuniętej redukcji narządu gębowego, dot. to m.in. gatunków niepobierających pokarmu larw niektórych błonkówek pasożytniczych i muchówek.

Ważnymi elementami znajdującymi się na głowie są czułki (antennae), których kształt jet ważną cechą systwematyczną. Są organami czuciowo-węchowymi. Czułek składa się z trzonka (scapus), zwrotnika (pedicellus) oraz biczyka (flagellum). Niektóre biczyki zakończone są buławką (clava). Biczyk z reguły jest wieloczłonowy, natomiast trzonek i nóżka jednoczłonowe. Samce mają czułki silniej wykształcone niż samice, podobnie jak owady nocne w stosunku do dziennych.

Tułów
Głowa jest połączona z tułowiem za pośrednictwem szyi, która umożliwia wykonywanie ruchów głową. Thorax składa się z trzech segmentów – podobnie jak w przypadku głowy zespolonych, z których każdy ma po jednej parze kończyn. Pierwszym segmentem jest przedtułów (prothorax), następny to śródtułowie (mesothorax) i zatułowie (metathorax).

Każdy segment tułowia składa się z następujących zesklerotyzowanych płytek: blaszki grzbietowej (zw. tergitem/notum lub tergum), brzusznej (sternit/sternum) oraz dwóch bocznych (pleuryty/pleuron). Poszczególne pierścienie tułowia są połączone ze sobą za pomocą błony stawowej. Umożliwia ona poruszanie się.

Blaszka grzbietowa przedtułowia jest określana jako przedplecze (pronotum), śródtułowia śródpleczem (mesonotum), a zatułowia zapleczem (metanottum). W płytkach brzusznych wyróżniamy odpowiednio: przedpiersie (prosternum), śródpiersie (mesosternum)i zapiersie (metasternum).

Owady uskrzydlone mają dwie pary skrzydeł umieszczone na dwóch ostatnich segmentach tułowia, przytwierdzone one są na pograniczu tergitu i pleurytu, a służą jako środek lokomocji. Skrzydła powstają jako wypustki ściany ciała, a ich światło jest przedłużeniem jamy ciała. Do skrzydeł wnikają odgałęzienia układu tchawkowego i nerwowego. Formułują one tzw. żyłki. Układ żyłek jest stały i ma duże znaczenie w systematyce owadów. U wielu owadów (szarańczaki, karaczany, modliszki i niektóre pluskwiaki różnoskrzydłe) przednie skrzydła nie są przeĽroczyste lecz zesklerotyzowane, podobnie jak okrywy ciała. Przednia para skrzydeł skorków i chrząszczy w wyniku redukcji stały się typowymi pokrywami. Skrzydła mogą być pokryte włoskami lub łuskami. Bezskrzydłe są liczne owady pasożytnicze ( wszoły, wszy i pchły) oraz formy rozwojowe postaci dorosłych (np. mszyc). Dosyć często brak skrzydeł u osobników jednej płci (np. u czerwców). U owadów używających obu par obserwuje się koordynację ich pracy (ważki).Narządem ułatwiającym koordynację ruchów są np. haczyki.

Owady mają trzy pary nóg (pedes), umocowane po jednej parze na każdym segmencie tułowia. Są one przytwierdzone na styku pleurytu i sternitu. Każda noga składa się z biodra (coxa), uda (femur), goleni (tibia) i stopy (tarsus). Szczegóły budowy nogi wskazują na rozmaite przystosowanie związane nie tylko z poruszaniem się. Np. nogi czepne pozwalają utrzymać się na gładkiej pionowej powierzchni lub przyczepiać się do włosów (wszy). Tylna para nóg u szarańczaków i pcheł przystosowana jest do skakania, u gatunków wodnych występują nogi pływne, u innych przystosowane zostały do grzebania (turkuć podjadek), a jeszcze u innych w nogi chwytne (modliszka), niekiedy zaopatrzone są w utwory do czyszczenia ciała. U wielu chrząszczy występują nogi bieżne (biegacze).

Odwłok
składa się w zasadzie z 11 segmentów oraz segmentu końcowego (odbytowego, zw. też telsonem) Pełna liczba segmentów (11+1) ujawnia się z reguły podczas rozwoju zarodkowego, natomiast w dalszym rozwoju następuje ich redukcja. Pierwszych siedem segmentów (trzewiowych) kryje narządy trawienne i wydalnicze, dwa następne (tj. 8. i 9.) wyposażone są w przysadki płciowe (w końcu coś interesującego J ), dlatego nazywamy je segmentami płciowymi. Dalsze segmenty, łącznie z odbytowymi, wykazują tendencję do zaniku. Segment 11. bywa często wyposażony w wyrostki rylcowe (cerci). Poszczególne segmenty odwłokowe składają się z blaszki grzbietowej (tergitu) i brzusznej (sternitu), łączą je błonki (pleuryty), w których znajdują się przetchlinki. Wielkość i położenie tych czterech elementów segmentu mogą być rozmaite. Na odwłoku występują niekiedy metamerycznie ułożone, z reguły parzyste przysadki (zw. z rozmnażaniem, lokomotoryczne, oddechowe), są to prawdopodobnie pozostałości nóg odwłokowych. Przysadki płciowe samic wykształcone są w postaci pokładełek, samców zaś w postaci aparatów kopulacyjnych.

Opracowanie Redan

Liczba wyświetleń: 242