Mygalomorphae – Ptasznik, albo nie ptasznik. Oto jest pytanie!

Mygalomorphae – Ptasznik, albo nie ptasznik. Oto jest pytanie!

(TL;DR) Za długie, nie czytam.

W artykule zaproponowano nowe polskie nazewnictwo dla 3 grup pająków:

• Mygalomorphae = ptasznikowce – nazwa ta zaczerpnięta została z książki wydanej w 2020 roku, Heiko Bellmanna pt. „Pająki i inne pajęczaki”. Jej tłumaczeniem zajęli się wybitni polscy arachnolodzy tacy jak: prof. Wojciech Staręga, dr Izabela Hajdamowicz, dr Robert Rozwałka i prof. Marek Żabka.
• Avicularioidea = ptaszniki – młodszy synonim to Theraphosoidae.
• Theraphosidae = ptasznikowate – można także posłużyć się nazwą ptaszniki właściwe. Ich młodszy synonim to Aviculariidae Simon, 1874.

Wstęp – Systematyka, której nikt nie lubi.

Większość zapewne woli zająć się hodowlą, obserwować ciekawe zachowania pająków i ich nietypowe kolory. Chcemy wiedzieć, czy pająka możemy trzymać w grupie, czy jest jadowity, czy żyje na drzewach i czy jest szybki? Z systematyki najczęściej chcemy tylko wiedzieć jak nasz pająk się nazywa, zaś zawiłości i historia nazw zazwyczaj nas nie interesują. Często są zbyt zagmatwane, niewyjaśnione i nijak mają się do ich polskiego odpowiednika. Zmiana nazwy przyprawia nas co najwyżej o ból głowy, a nie ciekawość. Mimo wszystko dzisiaj spróbuję Was choć trochę zaciekawić także tą częścią hodowli ptaszników.

Na potrzeby tego artykułu będą nas interesowały 3 nazwy grup:

• Mygalomorphae (syn. Orthognatha) pochodząca od rodzaju Mygale.
• Theraphosidae pochodząca od rodzaju Theraphosa.
• Dodatkowo jeszcze jedna nazwa będzie się pojawiała, a mianowicie Avicularoidea pochodząca od rodzaju Avicularia.

Nietrudno zauważyć, że gdybyśmy chcieli użyć polskiego nazewnictwa według powszechnie panujących opinii na różnych grupach, wyszłoby nam że interesują nas w tym wypadku ptaszniki, ptaszniki i jeszcze jedne… ptaszniki, oczywiście za każdym razem mielibyśmy inne grupy gatunków na myśli (Mygalomorphae, Avicularioidea i Theraphosidae). Brakuje nam polskich odpowiedników i jest to szczególnie widoczne gdy mowa o takich pająkach jak np. Linothele. Jest to rodzaj, który należy do Mygalomorphae, ale nie należy do Theraphosidae. W takich momentach jedna grupa osób zaczyna mówić o tym, że jest to jadowity ptasznik, a pozostałe osoby czytając zastanawiają się „jaki ptasznik? Przecież Linothele nie należy do rodziny Theraphosidae?” Czy rodzaj Linothele faktycznie można nazwać ptasznikiem? Do tego jeszcze wrócę.
Co jednak ciekawe większość osób, gdy ich zapytać doskonale zdaje sobie sprawę, że rodzaj Linothele należy do infrarzędu Mygalomorphae, nadrodziny Avicularioidea i nie należy do rodziny Theraphosidae. Problemem okazuje się tutaj polskie nazewnictwo, a nie braki wiedzy.

Wróćmy jednak do początku – Systematyka

Osoby zaczynające swoją przygodę z pająkami mogą w tym momencie chwytać się za głowę i zapytać o co chodzi z tymi wszystkimi naukowymi nazwami? Dlatego pozwolę sobie napisać ten akapit. Dla osób które nadążają będzie to powtórka. Oczywiście można zaoszczędzić czas i pominąć ten akapit, nie będzie tutaj nic nowego, czy też odkrywczego.

Pająki (Araneae) to rząd, który dzieli się na dwie grupy:

• Mesothelae – bardzo prymitywne pająki tzw. żywe skamieniałości, istniejące jeszcze przed ptasznikami. Z odwłokiem podzielonym na segmenty jak ciało dżdżownicy. Grupa ciekawa, ale w tym artykule nie będziemy się nią zajmować.
• Opisthothelae – pozostałe pająki, które nie należą do Mesothelae w tym ptaszniki i pająki właściwe.

Mesothelae zostawiamy za sobą, a Opisthothelae dzielą się nam znowu na dwie grupy:

• Mygalomorphae (synonim Orthognatha) – często zwane także pająkami niższymi lub prymitywnymi. To tutaj znajdują się ptaszniki (rodzina Theraphosidae) i to o nich będziemy mówić. Ich kły poruszają się góra-dół, równolegle do osi ciała i nie występuje u nich zjawisko babiego lata. Młode osobniki nie wykorzystują sieci do latania i przemieszczania się (za jednym wyjątkiem, ale o tym może w innym artykule).
• Araneomorphae (synonim Labidognatha) – często zwane pająkami wyższymi. Ich pazury jadowe podczas chwytania poruszają się do wewnątrz i na zewnątrz, prostopadle do osi ciała. Występuje często zjawisko zwane babim latem przez co młode mogą zostać rozproszone po całym świecie. Tymi pająkami również nie będziemy się zajmować.

Dla uproszczenia jak dotąd w tym artykule interesują nas: Araneae (Pająki) –> Opisthothelae –> Mygalomorphae.

Zanim przejdziemy do rodziny Theraphosidae warto wspomnieć, że Mygalomorphae znów dzielą się na dwie grupy:

• nadrodzina: Atypoidea (gryziele) wraz z rodziną Atypidae (gryzielowate), jest to grupa siostrzana dla drugiej nadrodziny zwanej:
• nadrodzina: Avicularioidea. Tutaj warto nadmienić, że jeden z synonimów tej nadrodziny to Theraphosoidae. W zależności od badań niektórzy autorzy wykorzystywali tą nazwę jako takson pod Avicularioidea, obecnie raczej uznaje się go za młodszy synonim. Nie mylić Theraphosoidae (nadrodziny) z rodziną Theraphosidae (ptasznikowate). W nazwie nadrodziny jest jedno dodatkowe „o”. Niemniej warto o tym wspomnieć gdyż nazwy wywodzące się od rodzajów Theraphosa i Avicularia (jedne z pierwszych opisanych ptaszników) w wyższych taksonach są używane zamiennie. W przeciwieństwie do rodzaju *Mygale* i grupy Mygalomorphae. Ta wiadomość przyda się nam na później.

Nadrodzina Avicularioidea dzieli się dalej na wiele rodzin z czego najważniejsze dla nas to oczywiście:

– Theraphosidae (ptasznikowate) – najważniejsza rodzina, o której będzie mowa. W odczuciu wielu osób ta polska nazwa jako jedyna nie budzi wątpliwości, czy słusznie? To się jeszcze okaże. Theraphosidae, czyli ptasznikowate lub po prostu ptaszniki. Jej młodszy synonim to Aviculariidae Simon, 1874.

Inne rodziny, które należą do Avicularioidea i posłużą nam jako przykład to:

• Atracidae – rodzaj Atrax, po polsku podkopnik lub po prostu atraks. Wielu osobom może być znany jako ptasznik australijski.
• Dipluridae – rodzina, w której najbardziej znany nam jest chyba rodzaj Linothele. Pytanie czy jest to ptasznik, czy jednak nie jest to ptasznik pojawia się w kontekście tego pająka bardzo często.
• Pozostałe rodziny są mniej ważne i pod względem nazwy będą podlegały tym samym regułom co dwie powyższe rodziny, także nie będę ich wymieniał tutaj.

Dotychczasowe problemy z nazewnictwem wśród Mygalomorphae

Dotychczas istniały dwa główne problemy z nazewnictwem ptaszników. (1) Brak polskiej nazwy dla taksonu jakim są Mygalomorphae. (2) Dwa mocno różniące się od siebie rodzaje Avicularia i Theraphosa, które dały początek dwóm nazwom rodziny (Theraphosidae) i nadrodziny (Avicularioidea). Stąd też rodzi się pytanie, czy faktycznie obie te grupy Avicularioidea i Theraphosidae mogą zostać przetłumaczone jako „ptasznik”. Pewnie wiele osób kojarzy, że nazwa ptasznik bierze się od słowa Avicularia. Co zatem z nazwą Theraphosidae? Czy powinniśmy ją zmienić na jakąś inną? Jeśli tak to na jaką?

Zerknijmy wpierw na to co oznaczają te nazwy.

Znaczenie nazw

Zanim przejdziemy dalej wyjaśnijmy sobie co tak naprawdę oznaczają poszczególne nazwy rodzajów, które dały początek trzem najważniejszym taksonom, o których dzisiaj mowa:

• Avicularia – to właśnie ten rodzaj dał początek wyrazowi ptasznik. Słynny już rysunek dużego pająka żywiącego się upolowanym wcześniej ptakiem wrył się nam w pamięć. Pająkiem tym był ptasznik nie inny jak Avicularia.

• Theraphosa – w przeciwieństwie do rodzaju Avicularia, ciężko jest dojść do źródła słowa Theraphosa. Jedno z najbardziej przekonujących mnie tłumaczeń mówi, że *Theraphosa* pochodzi od greckiego słowa Thēraphion, te z kolei jest zdrobnieniem słowa Thēra oznaczającego dziką bestię lub potwora. Zatem: „mała bestyjka”❓🤔
• Mygale – to ostatni ważny dla nas rodzaj. Mygale to rodzaj, który grupował ptaszniki, zanim zostały podzielone na pierwsze rodzaje takie jak: Avicularia i Theraphosa. To tutaj znajdowały się także wszystkie inne pająki należące dziś do Mygalomorphae. Dla przykładu Avicularia avicularia nazywała się kiedyś Mygale avicularia, zaś Theraphosa blondi nazywała się kiedyś Mygale blondi. Rodzaj Mygale oddzielał kiedyś pająki właściwe jak np. krzyżaki (dawny rodzaj Araneae) od tego co dziś nazwalibyśmy Mygalomorphae. Tłumaczenie rodzaju Mygale to… mysz polna. Autorowi tej nazwy owłosienie i wielkość ptaszników najprawdopodobniej skojarzyły się z włochatymi stworzeniami jakimi są myszy lub inne gryzonie.

Jak widać nie mały orzech do zgryzienia mają ci co wymyślają nazwy różnych grup zwierząt.

• Mygalomorphae = Myszopająki (?)
• Avicularioidea = Ptaszniki (?)
• Theraphosidae = Małebestyjki (?)

Oczywiście tak nie można, trzeba szukać kompromisów.

Rozwiązanie problemów z nazewnictwem.

Rozwiązanie zagadki nr 1 – Mygalomorphae – Ptasznik, czy jednak nie ptasznik?

Rozwiązanie pierwszego problemu pojawiło się w książce „Pająki i inne pajęczaki” Heiko Bellmanna. Książka stosunkowo nowa, bo z 2020 roku (w momencie pisania mamy listopad 2021) przetłumaczona przez wielu wybitnych, polskich arachnologów takich jak: prof. Wojciech Staręga, dr Izabela Hajdamowicz, dr Robert Rozwałka i prof. Marek Żabka. Także myślę, że można uznać ją za wiarygodną. W tej oto książce obok nazwy Mygalomorphae pojawia się polski odpowiednik: ptasznikowce. Ta drobna zmiana jest tak naprawdę bardzo istotna. Pozwala ona bowiem na odróżnienie wszystkich ptasznikowców (Mygalomorphae) od ptaszników właściwych (Theraphosidae).

Wtrącając kilka własnych dodatkowych uwag:

(1) Przyznam się, że nie sprawdzałem czy ta nazwa nie pojawia się w poprzedniej wersji książki. Nie udało mi się jej jeszcze zdobyć.

(2) Nie spotkałem się nigdzie wcześniej z nazwą ptasznikowce w stosunku do grupy Mygalomorphae, co wcale nie oznacza, że ktoś wcześniej nie użył tej nazwy (jeśli znacie taką książkę to chętnie zerknę, dajcie znać gdzieś w komentarzach).

(3) Z tego co udało mi się zaobserwować to wcześniejsze książki pisane przez wykształconych arachnologów raczej unikały nadawania polskiej nazwy grupie Mygalomorphae opisując ją najczęściej jako „pająki niższe” tak pisał np. Marek Żabka w swojej książce „Pajęczy Świat”.

(4) Mygalomorphae były nazywane ptasznikami w bardziej luźno pisanych, hobbystycznych książkach jak np. Paweł Cieślak „Pająki Ptaszniki”. Stąd też można wywnioskować, że nazywanie Mygalomorphae ptasznikami jest zwykłym błędem.

(5) Na koniec nieco czepiając się, ale zaraz powiem też dlaczego jest to istotne: polska nazwa ptaszniki nie oddaje w pełni nazwy jaką jest Mygalomorphae, oznaczającą coś bardziej w rodzaju „myszopająki”. Niemniej trzeba przyznać, że ciężko byłoby pogodzić dosłowne znaczenie i łatwe skojarzenie tego tłumaczenia z grupą Mygalomorphae. Ptasznikowce wydają się być bardzo rozsądnym kompromisem.

Rozwiązanie zagadki nr 2 – Avicularioidea i Theraphosidae – który z nich to ptasznik?

Ostatni 5-ty punkt powyżej płynnie przenosi nas do rozwiązania drugiego problemu jakim są nazwy Avicularioidea i Theraphosidae i ustalenie, który z nich to ptasznik. Ustaliliśmy już, że nazwy te znaczą zupełnie coś innego, a nazwa ptasznik wywodzi się od rodzaju Avicularia, nie od Theraphosa. Stąd też, idąc tym tropem, grupa Avicularioidea powinna nazywać się ptasznikami, a nie Theraphosidae, która nie łączy się zbyt dobrze z polskim odpowiednikiem ptasznikowate.

Niemniej uważnie czytające osoby pewnie już zauważyły, że nazwy Avicularia i Theraphosa w wyższych taksonach mocno się przeplatają.

W momencie gdy mówimy o rodzaju i podrodzinie Avicularia (podrodzina: Avicularinae) oraz Theraphosa (podrodzina: Theraphosinae) to są to całkiem inne pająki, nawet nie podobne do siebie. Jednak w przypadku taksonów wyższych nazwy te są używane zamiennie:

• nadrodzina: Avicularioidea = młodszy synonim to Theraphosoidea.
• rodzina: Theraphosidae = młodszy synonim to Aviculariidae.

Ma to związek z historią naukowej nazwy rodziny ptaszników. W pewnym momencie w historii systematyki ptaszników, w trakcie ustalania ich pozycji i nazewnictwa istniały dwie nazwy Theraphosidae utworzone przez Thorell’a w 1870 roku i Aviculariidae utworzone przez Simon’a w 1892 roku. Oczywiście obaj autorzy wiedzieli o istnieniu tych drugich publikacji, po prostu nie zgadzali się co do pozycji systematycznej jaką powinny przyjąć poszczególne grupy i dzielili je po swojemu. W ten sposób istniały przez pewien czas dwie szkoły klasyfikacji ptaszników. Co prawda nie udało mi się dojść do źródła kiedy dokładnie powstała nazwa Avicularioidea, ale musiało to być mniej więcej w tym okresie, wzorując się nazewnictwem jakie stworzył Eugene Simon. Próby zsynonimizowania rodzin Aviculariidae z Theraphosidae miały już miejsce kilka lat później w 1896 i w 1897 kolejno przez F.O. Pickard-Cambridge i Pocock’a. Jednak nazwa Aviculariidae była dalej używana przez niektórych (np. Petrunkevitch, 1911).
Zważywszy na to jak mocno przeplatają się te nazwy zarówno historycznie jak i obecnie i idąc nieco na kompromis podobnie jak w przypadku Mygalomorphae, myślę że można obie te grupy uznać za ptaszniki.

Dodatkowo biorąc przykład z siostrzanej grupy, gdzie:

• Atypoidea = Gryziele
• Atypidae = Gryzielowate (gryziele właściwe)

można uznać, że:

• Avicularioidea = Ptaszniki
• Theraphosidae = Ptasznikowate (ptaszniki właściwe).

Tym oto sposobem dotarliśmy do końca. Podsumowując:

• Mygalomorphae = Ptasznikowce
• Avicularioidea = Ptaszniki
• Theraphosidae = Ptasznikowate (ptaszniki właściwe)

Co zatem jest ptasznikiem, a co nim nie jest? – Przykłady

Kilka najczęściej spotykanych przykładów na sam koniec:

• Czy w Polsce występują ptaszniki? Odpowiedź powinna brzmieć: nie. W Polsce występują gryziele, które należą do ptasznikowców (Mygalomorphae), ale nie są to w żadnym razie ptaszniki (Avicularioidea), ani tym bardziej ptaszniki właściwe (Theraphosidae).
• Czy Linothele jest ptasznikiem?** Tak, Linothele jest ptasznikiem (należy do Avicularioidea), ale nie jest ptasznikiem właściwym (nie należy do Theraphosidae).
• Czy Atrax to inaczej ptasznik australijski, czy jest to poprawna nazwa? Nie, nie jest to poprawna nazwa, ale nie dlatego że rodzaj Atrax nie należy do ptaszników (należy do rodziny Avicularioidea, więc jest ptasznikiem), ale dlatego że nazwy rodzaju powinny być jednoczłonowe, a gatunku dwuczłonowe. Ptasznik australijski to dwuczłonowa nazwa rodzaju, stąd też niepoprawna. Podkopnik, albo po prostu atraks lepiej pasują.

To tyle. Mam nadzieję, że zaproponowane nazewnictwo będzie złotym środkiem pomiędzy tym do czego się przyzwyczailiśmy, a tym co pozwala odróżnić różne grupy Mygalomorphae.

Literatura

1. Heiko Bellmann (2020). Pająki i inne pajęczaki.
2. Marek Żabka (2013). Pajęczy świat.

 

Liczba wyświetleń: 3305