Osteolaemus tetraspis – krokodyl krótkopyski

Osteolaemus tetraspis – krokodyl krótkopyski

Krokodyl krótkopyski (Osteolaemus tetraspis Cope, 1861) to jeden z rzadziej spotykanych gatunków w obrębie rzędu Crocodylia, choć nie wydaje się być bezpośrednio zagrożony wytępieniem. Liczebność na wolności szacuje się na 25 000 do 100 000 osobników. Na szczęście jego skóra jest mało przydatna w przemyśle, niemniej jednak środowisko życia stale się kurczy, a miejscowa ludność wykorzystuje jego mięso. Skryty tryb życia oraz często trudny do badań teren, na jakim występuje ten gatunek, powoduje, że jest jednym z najsłabiej zbadanych gatunków krokodyli. Natomiast dość często spotykany jest w ogrodach zoologicznych. W europejskich ogrodach jest blisko 150 krokodyli krótkopyskich. W Polsce tylko jeden, w zoo w Warszawie przebywa od wielu lat duża samica. Jeszcze do niedawna można było oglądać ten gatunek także w Śląskim Ogrodzie Zoologicznym w Chorzowie, gdzie jeden osobnik przebywał jako dorosły egzemplarz od 1968 r.

Nazewnictwo

Nazwa angielska: The dwarf crocodile

Nazwa niemiecka: Das Stumpfkrokodil

Nazwa czeska: Krokodýl čelnatý, krokodýl pralesní,

Systematyka

Występowanie

Afryka Zachodnia, obszary położone wokół Zatoki Gwinejskiej. Zasięg obejmuje obszary następujących państw: Senegal, Gambia, Gwinea, Sierra Leone, Liberia, Mali, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkina Faso, Ghana, Togo, Benin, Nigeria, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Gabon, Zair, Angola. Przypuszczalnie może występować tez w Gwinei-Bissau, Nigrze, Czadzie, ale brak potwierdzenia dla stanowisk na obszarze tych krajów.

Biotop

Zasiedla strumienie, małe rzeczki, stawy w gęstych lasach deszczowych. Tylko wyjątkowo spotykany w dużych, nieosłoniętych roślinnością zbiornikach wodnych. Preferowane środowiska to ocienione, bagniste lasy lub małe, błotniste, leśne oczka wodne, często oddalone od dużych rzek i zbiorników wody stojącej. Spotykany także w wodzie słonawej w strefie namorzynowej oraz w wypełnionych wodą wykrotach po wyrwanych drzewach, a nawet w większych kałużach. Znany jest także z tego, że potrafi zapuszczać się w miejsca oddalone od wody.

Ekologia

Krokodyl krótkopyski unika trwających długo kąpieli słonecznych na otwartych terenach. Jest aktywny głównie o zmierzchu i w nocy. Wówczas często oddala się od swoich stałych miejsc występowania. Stąd nierzadkie przypadki obserwacji na plantacjach bananów czy palm. Opisany jest przypadek występowania osobnika tego gatunku przez wiele lat w środku plantacji palm oleistej, na której nie było w ogóle stałych zbiorników wodnych. Krokodyle tego gatunku bywają spotykane gdy przekraczają śródleśne drogi z dala od wody, zdarza się to najczęściej w nocy lub po obfitych opadach.

Niektórzy badacze uważają, że czasem potrafi odpoczywać na położonych nisko nad ziemią konarach drzew. Krokodyl krótkopyski kopie i wykorzystuje nory jako kryjówki i miejsca gdzie ukrywa się w czasie pory suchej. Na obszarze Wybrzeża Kości Słoniowej niektóre stanowiska tego gatunku znajdują się na brzegu lasu deszczowego i obejmują także fragment sawanny.

Instynkt terytorialny nie wydaje się silnie rozwinięty, podrośnięte i dorosłe osobniki spotyka się często razem w tych samych oczkach wodnych przez cały rok.

Naturalnymi wrogami, szczególnie młodych krokodyli i jaj jest waran nilowy (Varanus niloticus). Dorosłe sztuki nie maja praktycznie żadnych naturalnych wrogów poza człowiekiem. Młode osobniki, jak większość przychówków krokodyli, pada ofiarą całej masy drapieżników w tym dorosłych krokodyli .

Terrarium

Krokodyl krótkopyski jest mieszkańcem lasu tropikalnego i powinien być trzymany w temperaturze 25-32°C, pod lampą grzejną do 35°C . Woda powinna mieć temperaturę 25-30°C. Spadek temperatury powietrza w nocy nie powinien być zbyt duży, 22-26°C powinno wystarczyć. Mimo swoich „niewielkich” rozmiarów gatunek ten wymaga odpowiednio dużego terrarium nie zawsze możliwego do zbudowania w typowym polskim M. Pomieszczenie powinno być obszerne, a część lądowa i wodna zajmować podobną powierzchnię. Na lądzie konieczne są kryjówki, z których krokodyle często korzystają. Trzeba mieć na uwadze, że w naturze w ciągu dnia często przebywają w norach ziemnych czy pod wykrotami. Młode potrafią się wspinać, dlatego wysokość terrarium musi być dość znaczna. Istotnym aspektem przy konstruowaniu terrarium dla tych gadów jest możliwość odseparowania poszczególnych osobników. Dzielone terrarium może się okazać przydatne w każdej chwili, bo pozorny spokój w parze lub stadzie może nagle zakończyć się „bójką” i to nawet po kilku latach wspólnego chowu. Najczęściej zdarza się to po osiągnięciu dojrzałości u osobników dotąd trzymanych razem. Tak silna hierarchizacja u dorastających sztuk może doprowadzić do sytuacji wymagających szybkiej interwencji hodowcy. Jeśli któryś z młodych podrostków w stadzie staje się apatyczny, wyraźnie odstaje wielkością od pozostałych, należy go niezwłocznie oddzielić, nawet jeśli nie widać oznak agresji w stosunku do niego ze strony pobratymców. Często tylko takie postępowanie wystarcza, by odseparowany od silniejszych psychicznie osobników, szybko nadrobił zaległości w wadze i samopoczuciu.

Stworzenie grupy hodowlanej nie jest proste, czasami trwa wiele lat i trzeba podjąć wiele prób łącznia różnych osobników ze sobą. Innym razem para, która wspólnie spędziła wiele lat, nagle zaczyna ze sobą rywalizować i walczyć.
Naturalne światło słoneczne z kilkoma godzinami nasłonecznienia dziennie jest najbardziej wskazane. Podobnie jak naświetlanie krokodyli lampami emitującymi UVB, co sprzyja zapobieganiu chorobom układu kostnego i wchłanianiu wapnia.

Młode można trzymać w grupach, wydaje się, że zmniejsza to stres. Młode wzajemnie się nawołują i nie ma między nimi objawów agresji (R.M., obserwacje własne). Natomiast dorosłe są względem siebie często agresywne. W wielu hodowlach można trzymać ten gatunek w parach czy samca z kilkoma samicami, nigdy dwóch samców. Zdarzają się też zwierzęta tak agresywne, że muszą być trzymane pojedynczo. Wiele zależy od indywidualnych cech danego osobnika.

Zachowanie

W porównaniu z innymi gatunkami krokodyli, Osteolaemus tetraspis jest czasami opisywany jako „potulny” i pozbawiony agresji. Według Poechel-Loeche (za Turnau & Sommerlad, 2006) na wybrzeżu Loango (Gabon) miejscowa ludność uważa je za całkiem nieszkodliwe. Według tej opinii są one bardziej śmiałe niż inne gatunki krokodyli i potrafią ostrożnie wywlec upolowane przez myśliwego i pozostawione na brzegu ptaki niemal sprzed nosa człowieka. Mają być generalnie bardziej łagodne i ciekawskie niż inne gatunki.

W warunkach hodowli ten gatunek także uchodzi spokojny i nieagresywny. Niektóre zwierzęta pozwalają się dotykać, ale zdarzają się osobniki, które atakują i gryzą. Podekscytowane krokodyle wydają skrzypiące dźwięki przypominające długie „aoa”. Niektóre osobniki łatwo się oswajają i bywają traktowane niemal jak psy. Inne, jak w hodowli znanego miłośnika krokodyli, R.Sommerlada, jego 120-centymetrowa samica, prezentują gwałtowne zachowania terytorialne i reagują agresywnie na wszelkie manipulacje w terrarium (Trutnau & Sommerlad, 2006).
M. Schumann trzyma razem 200-300 krokodyli krótkopyskich w Riverzoo Farm w Gwinei Bissau. Wszystkie zwierzęta o długości ponad 100 cm są pozbawione kończyn lub części ogona, co sugeruje poważne walki o terytoria.
Według Brittona (2007) opinie na temat jego temperamentu w warunkach hodowli są bardzo zróżnicowane, wielu uważa go za bardzo łagodnego, ale można znaleźć dorosłe osobniki, które są bardzo agresywne i terytorialne, szczególnie w odniesieniu do innych krokodyli. Są w stanie nawet zabić większych od siebie przedstawicieli innych gatunków.

Z obserwacji własnych (R.M.) młodych w wieku 4-6 miesięcy wynika, że są one stosunkowo lękliwe, łatwo się płoszą. W momencie zagrożenia uciekają i wydają sycząco-warczące dźwięki. Wzięte w rękę zwykle nie próbują gryźć (trzeba jednak być ostrożnym i trzymać zawsze okolice szyi krokodyla). Ich cykl dobowy w terrarium wygląda następująco: w ciągu dnia przebywają głównie na lądzie (jako kryjówki stosowane są zagłębienia w darni), rzadko wchodzą do wody, wieczorem, po zapadnięciu zmroku wchodzą do wody i w ciągu nocy penetrują terrarium, próbują się wydostać, szukają pokarmu. Około 5.00 nad ranem wychodzą na ląd i oczekują na podwyższenie temperatury.

Żywienie

W naturze pokarm składa się z różnych gatunków małych zwierząt, szczególnie pierścienic, skorupiaków, ryb, gadów, i co unikalne wśród krokodyli, owoców. Jak pokazują jednak analizy biochemiczne, krokodyle nie są zdolne do trawienia białka roślinnego. Młode krokodyle krótkopyskie, podobnie jak u innych gatunków, pożerają głównie owady żyjące zarówno w wodzie jak i na lądzie, różnorodne inne bezkręgowce, kijanki itp.

Krokodyl krótkopyski w warunkach hodowli pożera szczury, myszy, kurczaki, ryby słodkowodne, ślimaki, skorupiaki. Od czasu do czasu do pokarmu należy dodawać suplementy mineralno-wapniowe. W diecie młodych osobników dużą rolę odgrywają bezkręgowce: szarańcza, duże świerszcze, dżdżownice. Ważne, aby pokarm był możliwie zróżnicowany. Młode karmi się co 2-5 dni, osobniki średniej wielkości co 4-7 dni, a dorosłe, powyżej jednego metra długości raz na 1-2 tygodnie. Pokarm podaje się wieczorem, jego wielkość powinna być dostosowana do rozmiarów krokodyla i pozwalać mu na swobodne połknięcie ofiary. Najlepiej nauczyć krokodyle przyjmowania pokarmu pojedynczo bezpośrednio od człowieka, gdyż w sytuacji posiadania więcej niż jednego krokodyla może dojść do przypadkowego ugryzienia drugiego osobnika.

Rozmnażanie

Rozmnażanie w naturze

W warunkach naturalnych czas pory godowej jest bardzo zróżnicowany. Na terenie Wybrzeża Kości Słoniowej samice budują gniazda od początku marca do końca listopada zależnie od warunków pogodowych i stanu reprodukcyjnego poszczególnych samic. Budowanie zaczyna się generalnie wraz z końcem pory suchej, gdy na ziemi jest dużo liści używanych jako materiał budowlany. Samice używają kończyn do zagarniania liści i innych fragmentów roślin i tworzenia kopca o wysokości 50-65 cm i średnicy 130-150 cm. Gniazda leżą zwykle 1-2 m powyżej poziomu wody i około 17-22 m od brzegów zbiornika wodnego. Średnie zniesienie składa się z 10-14 jaj, mających długość 6,5-7 cm i szerokość 3,5-3,9 cm. Temperatura w gnieździe waha się w granicach 26-34°C. Inkubacja trwa 78-118 dni. Samica pilnuje i broni gniazda, w cyklu dobowym zajmuje jej to blisko 50% czasu. Około 1-2 dni przed wylęgiem młode zaczynają wydawać dźwięki wewnątrz jaj. Reagując na te dźwięki, samica otwiera jaja i wybiera z gniazda młode, które zanosi do wody. Długość całkowita młodych waha się od 19 do 24 cm. Samica zwykle pozostaje w pobliżu młodych i chroni je w razie potrzeby. Młode także po opuszczeniu jaj komunikują się z samicą i między sobą za pomocą charakterystycznych dźwięków.

Rozmnażanie w hodowli

W ciągu ostatnich 25 latach krokodyle krótkopyskie udało się rozmnożyć w wielu ogrodach zoologicznych w USA, Europie i Japonii, a także w hodowlach prywatnych.

Dojrzałość płciową w warunkach terrarium osiąga zwykle w wieku 5 lat, choć w znacznym stopniu zależy to od karmienia i co za tym idzie tempa wzrostu. Pierwsze doniesienie o udanym rozrodzie w niewoli pochodzi z Ueno Zoo Akwarium w Japonii z 1972 roku. W Forth Worth Zoo w USA uzyskano do 2005 roku 85 młodych.

Helfenberger (1981), uzyskał młode tego gatunku w 1977 roku od 9-letniej pary: samca o długości 140 cm i samicy o długości 130 cm. Zwierzęta przebywały w terrarium o powierzchni 2,5 m2 z bardzo niewielkim zbiornikiem wodnym o wymiarach 60x60x30 cm i w towarzystwie jeszcze dwóch aligatorów amerykańskich. Próby kopulacji rozpoczęły się w końcu listopada i były poprzedzone wydawaniem w nocy charakterystycznych dźwięków w nieregularnych odstępach. Samica wraz z końcem marca zaprzestała przyjmowania pokarmu, w połowie maja zaczęła próby kopania podłoża w terrarium. Niestety wobec jego braku, instynktownie drapała kamienną podłogę, na której następnie w ciągu 20 minut złożyła 14 jaj. Inkubacje prowadzono zagrzebane płytko w piasku w temperaturze 27-33°C i wilgotności powietrza 85-95%. Tylko z dwóch jaja uzyskano zdrowe, zdolne do życia młode o wadze 28 i 30,5 g i długości 19 cm. Pierwszym podanym pokarmem były ryby akwariowe (Macropodus), pożarte przez młode już dzień po wylęgu. Później młode jadły głównie świerszcze i dżdżownice. Uzyskane wówczas młode po 10 tygodniach miały długość 26 i 32 cm (przy wadze 80 i 141 g), po pół roku 36 i 41 cm (waga 226 i 403 g), po roku oba miały 63 cm, a po dwóch latach 77-78 cm (przy wadze 2010 i 2700 g).

Zelinka & Voženílek (2000) opisują hodowlę Osteolaemus tetraspis w zoo w Jihlavie (Czechy). Ogród ten otrzymał w 1982 roku parę tych krokodyli z zoo w Dvur Kralove. Samiec miał długość 180 cm, samica 130 cm. Pomimo prób zalotów w ciągu kolejnych lat, dopiero w 1986 roku samica zbudowała z liści i trocin gniazdo i w końcu kwietnia zniosła 16 jaj z których 3 uległy całkowitemu rozbiciu, a 6 była lekko uszkodzona (otwory zaklejono woskiem, co bywa skuteczne i wypróbowane u innych gatunków krokodyli).Jaja inkubowano w suchej mieszance piasku i torfu początkowo w 33°C, a potem w 29°C. Po 119 dniach jaja otwarto. Tylko jedno młode było żywe. W następnym roku samica zniosła pod koniec lipca 18 jaj, z czego 5 zostało uszkodzonych przez samicę (zabezpieczono je woskiem), jedno całkowicie zniszczone. Inkubacje prowadzono w tych samych warunkach co poprzednio. Po 97-105 dniach wylęgło się 11 młodych. Większość miała ok. 22,5 cm i wagę ok. 50g. Spośród tej grupy 10 osobników udało się odchować.

Even (2006) donosi o pierwszym rozrodzie tego gatunku w prywatnej hodowli w Holandii. Miało to miejsce w 2006 roku. Samica w wieku 10 lat zniosła 25 maja 13 jaj, siedem spośród nich udało się zabrać z kopca lęgowego, pozostałych samica broniła z taką zaciętością, że postanowiono je zostawić, utrzymując temperaturę na poziomie 28-34°C. Po 85 dniach z jaj w inkubatorze wylęgło się 5 młodych. Natomiast 12 dni po wylęgu młodych w inkubatorze zaobserwowano, że samica rozkopuje kopiec, bierze jajo do pyska i otwiera je przy pomocy zębów i szczęk, po czym młodego zanosi w pysku do wody. Tak samo postępuje z kolejnym młodym. Pozostałe jaja były uszkodzone lub niezapłodnione.

Grabbe (dane z internetu) podaje, że jego 11-letnia samica (120 cm długości) rozpoczęła budowę gniazda w kwietniu. Jako budulec służyła kora, którą wysypana była część lądowa terrarium. Usypany przez samicę kopiec miał średnicę ok. 1 metra i wysokość ok.50 cm. Pomimo częstej kontroli nie udało się zaobserwować momentu składania jaja i zostały one odkryte 7 czerwca. Jaja w liczbie 17 sztuk miały białe paski, co świadczy o tym, że były zapłodnione. Samica broniła gniazda i dopiero po dłuższych próbach udało się zabrać jaja do inkubatora. Inkubację prowadzono w vermikulicie w temperaturze 30°C i 90% wilgotności powietrza. Pierwsze 4 młode wyległy się 15 sierpnia. Miały ok. 23 cm i ważyły średnio 53g. Wszystkie młode nie opuszczały osłon jajowych same, konieczna była pomoc w ich wydostaniu się na zewnątrz. Pozostałe jaja zostały umieszczone z powrotem w gnieździe, młode wydawały dźwięki i samica sama je wykopywała i przenosiła do wody.
Przy okazji okazało się, że kolejnych 10 jaj jest w środku gniazda. Także te jaja zabrano do inkubatora. Ich długość wahała się od 73 do 83 mm, średnica 41-43 mm, waga 79-84 g. Jedno było niezapłodnione.
Młode po wylęgu były karmione świerszczami, noworodkami mysimi i rybami. Średnia długość ciała w ciągu dwóch pierwszych miesięcy życia wzrosła do 33 cm, a waga do 138 g.

Z doświadczeń Grabbe wynika, że inkubacja trwała 87-93 dni. Przy czym zauważył, że młode z jaj leżących w inkubatorze bliżej grzałki wylęgły się jako pierwsze.

Trzeba podkreślić, że dotychczas uzyskane dane dotyczące czasu inkubacji pomimo prowadzenia jej w podobnych warunkach znacznie różnią się od siebie, np. w Overton Zoo Park (USA) młode wylęgały się po 84-87 dniach, a w Ueno Zoo w Tokio (Japonia) po 126 dniach (Trutnau & Sommerlad, 2006).

Aspekty prawne hodowli

Osteolaemus tetraspis jest objętym międzynarodową ochroną. Znajduje się w I załączniku Konwencji Waszyngtońskiej (CITES) oraz w unijnym aneksie A. Zgodnie z prawem Unii Europejskiej oznacza to, że handlowy obrót tym gatunkiem na obszarze Unii możliwy jest tylko w przypadku posiadania na każdego osobnika unijnego świadectwa (tzw. żółty eurocites).

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska dotyczącego zakazu przetrzymywania w hodowlach prywatnych zwierząt niebezpiecznych, którego wprowadzenie przesunięto na 1 stycznia 2009 roku, gatunek ten nie jest objęty zakazem.

Uwagi

Krokodyl krótkopyski to jeden z najmniejszych gatunków w obrębie całego rzędu Crocodylia i najmniejszy w rodzinie Crocodylidae. Pomimo swoich niewielkich rozmiarów i opinii, że należy do najłagodniejszych gatunków, podobnie jak inne krokodyle może być niebezpieczny. Już młode osobniki są w stanie dotkliwie pokaleczyć przy nieumiejętnym obchodzeniu się z nimi. Dlatego w przypadku chęci nabycia tego gatunku trzeba poznać zasady obchodzenia się z krokodylami, sposobami ich chwytania, oswajania. Warto tez mieć na uwadze, że pomimo stosunkowo niewielkiej długości ciała, krokodyl krótkopyski jest zwierzęciem dość masywnym. Wymaga więc odpowiednio dużo przestrzeni.

Opracowanie i źródła informacji

Robert Maślak & Witold „Wiciu” Borkowski

Cytowana literatura
Britton A. (2008): www.crocodilian.com.
Even E. (2006): First private breeding of the Dwarf Crocodile in the Netherlands. Crocodile Specjalist Group Newsletter 25(4):17-18.
Grabb S. http://members.aol.com/klausrosaberlig/stumpfkrokodil.pdf
Helfenberger N., 1981.- Ein Beitrag zur Fortpflanzungsbiologie von Osteoleamus t. tetraspis. Herpetofauna.- 3 (11): 9-11.
Trutnau L. & Sommerlad R.(2006): Crocodilians: Their Natural History & Captive Husbandry. Edition Chimaira.
Zelinka J., Voženílek P. (2000): Krokodýlové – přežívající současníci dinosaurů. Ratio.

Liczba wyświetleń: 25242