Pantherophis alleghaniensis – wąż smugowy

Pantherophis alleghaniensis – wąż smugowy

Nazewnictwo

Nazwa polska: Wąż smugowy

Nazwa angielska: yellow ratsnake, four-lined ratsnake, chicken snake

Nazwa niemiecka: Kükennatter, Gelbe Erdnatter

Nazwa francuska: serpent-ratier jaune

Synonimy

W przeszłości klasyfikowany jako podgatunek Pantherophis obsoletus pod nazwą Pantherophis obsoletus quadrivittatus = Elaphe obsoleta quadrivittata. Podgatunków obecnie nie wyróżnia się. Populacja z południowej Florydy była w przeszłości opisywana jako Elaphe obsoleta rossalleni. Badania genetyczne nie potwierdziły wystarczającej odrębności, uzasadniającej wyodrębnianie jej jako podgatunku.
Jego najbliższym krewnym jest Pantherophis spiloides.

Wielkość

Pantherophis alleghaniensis (Holbrook 1836) – wąż smugowy to całkiem duży wąż, osiąga 150-190 cm, wyjątkowo nawet ponad 220 cm i waży 500-1600 g. Obie płcie osiągają podobne rozmiary. Mocnej budowy ciała, ale nie sprawia wrażenia przesadnie masywnego.

Występowanie

Południowy wschód Stanów Zjednoczonych. Karolina Północna, Karolina Południowa, Georgia, Floryda.

Biotop

Najbardziej wilgociolubny spośród wszystkich Pantherophis sp. Preferuje siedliska wilgotne, wręcz w pobliżu wody. Najczęściej można spotkać go w lasach, ale nie stroni od ich obrzeży, pól uprawnych, zabudowań, a nawet mokradeł. Doskonale wspina się na drzewa, bywał znajdowany na wysokości kilkunastu metrów nad ziemią.

Odmiany barwne

Hodowane są mutanty amelanistyczne, hypomelanistyczne, whitesided ( z pozbawionymi pigmentu łuskami na bokach ciała) i striped – pręgowane wzdłuż od wczesnej młodości.

Hybrydy

W naturze na styku zasięgu z Pantherophis obsoletus występuje strefa mieszańcowa, dość wąska, co świadczyć może o obniżonym dostosowaniu mieszańców w porównaniu z gatunkami wyjściowymi.
W hodowli znane są mieszańce z wężem zbożowym, Pantherophis obsoletus, Lampropeltis getula floridana. Potencjalnie zdolny do krzyżowania się z innymi Pantherophis ssp., Pituophis ssp., Lampropeltis ssp.,
„Bubblegum ratsnake” to hybryda z przeważającym udziałem Pantherophis obsoletus i Pantherophis guttatus oraz domieszką Pantherophis alleghaniensis z przeniesioną mutacją amelanistyczną, zwykle pochodzącą od pierwszego gatunku.

Zachowanie

Aktywny głównie w dzień, choć może polować także w nocy, szczególnie podczas lata. Poluje aktywnie, zarówno na ziemi jak i na drzewach, unika otwartych przestrzeni, najłatwiej napotkać go w terenie wśród krzewów, u podnóża drzew, a nawet w trzcinowiskach. Nie waha się wchodzić do wody i sprawnie pływa. Wiosną i jesienią spędza sporo czasu na wygrzewaniu się na słońcu. Młode, odmiennie ubarwione niż dorosłe, są wężami naziemnymi, spotyka się je pod kamieniami, w norach gryzoni, pod zwalonymi pniami drzew czy w stosach drewna.

Zaniepokojony błyskawicznie ucieka, może uciekać na drzewa lub do wody. Schwytany broni się przyjmując postawę obronną, strasząc otwartym pyskiem i kąsając. Potrafi być zaciekły, ale szybko się uspokaja.

W terrarium jest średnio aktywnym gatunkiem. Często chwile krótkotrwałej aktywności przeplatane są długimi okresami spokoju. W młodości skryty. Młode osobniki są nerwowe, mogą gryźć i próbować uciekać przy próbach schwytania ale dość łatwo się oswajają. Starsze węże tego gatunku są spokojne i zwykle nie sprawiają problemów w obsłudze.

Sporo czasu spędza na półkach czy gałęziach a także – w odróżnieniu od swych bliskich krewnych – regularnie korzysta z basenu. Potrafi spędzić w wodzie nawet kilka dni pod rząd.

Terrarium

Łatwy w hodowli, dobry dla początkujących. Wymaga jednak dość dużego terrarium. Dla przeciętnej wielkości osobnika lub dwóch wystarczy pomieszczenie o wymiarach 100x50x80 cm, ale wyrośnięte okazy mogą potrzebować zwiększenia tych wymiarów nawet do 140x60x100 cm.

Terrarium może być półwilgotne, z podłożem z torfu, włókna kokosowego czy próchna drzewnego, ale należy pamiętać, że nie może być to terrarium tropikalne! Intensywne zraszanie jest zbędne, wystarczy po prostu okresowe zwilżanie podłoża. Można również hodować ten gatunek w terrariach suchych, z podłożem z trocin lub nawet ręczników papierowych (dla młodych osobników). W obu wypadkach niezbędny jest basen o wymiarach umożliwiających swobodne zanurzenie się węża, oraz wilgotna kryjówka, wypełniona torfowcem, torfem lub pociętą w drobną kostkę gąbką, stale wilgotnymi. U węży smugowych utrzymywanych bez dostępu do wody stosunkowo łatwo dochodzi do problemów z wylinką.

W pomieszczeniu muszą znajdować się kryjówki (np. domki, doniczki, rury PCV), gałęzie do wspinaczki. Pożądane są półki i kryjówki umieszczone na wysokości, jak na przykład budki lęgowe dla ptaków. Węże te są dość silne, więc wszystkie cięższe elementy wyposażenia muszą być stabilnie zamocowane.

Temperaturę utrzymujemy na poziomie 23-27°C, z jednym cieplejszym miejscem o temperaturze nawet 30°C – jest to wąż nieco bardziej ciepłolubny. W nocy temperatura może spaść nawet do 20-24°C, ale temperatura na wyspie ciepła musi być utrzymywana, w innym wypadku mogą wystąpić problemy trawienne, wymioty, anoreksja.

Jeśli dostęp światła do terrarium jest dobry, jego doświetlanie jest zbędne. Jeśli jest ono wymagane, np. w drewnianych terrariach, używamy słabych świetlówek. Unikamy silnego oświetlenia i dogrzewania terrarium żarówkami o wysokiej mocy, nie stosujemy też kamieni grzewczych nagrzewających się zwykle do zbyt wysokiej temperatury, mogących wręcz poparzyć zwierzę. Najlepszym źródłem ciepła dla tych węży będą kable grzewcze lub maty, o mocy dopasowanej do potrzeb. UV jest oczywiście niepotrzebne.

Żywienie

W naturze młode żywią się płazami, głównie świeżo przeobrażonymi żabami. Dorosłe zaś zjadają ssaki, stosunkowo często także ptaki i ich jaja. Większe czy aktywnie broniące się ofiary są duszone przed połknięciem. W hodowli zjada martwe gryzonie i – jako opcjonalny dodatek – niewielkie ptaki, a także świeżo złożone ptasie jaja. Optymalna wielkość pokarmu to 1,5 średnicy węża w najgrubszym jego miejscu. Dorosłe osobniki karmimy co 10-14 dni, młode nawet dwa razy w tygodniu. Należy do węży żarłocznych i niewybrednych pokarmowo. Młode osobniki rzadko sprawiają kłopoty przy karmieniu, zwykle akceptują zabite noworodki mysie od pierwszego posiłku.

Jako pokarm stosujemy jedynie zwierzęta pochodzące z hodowli i prawidłowo karmione. Dodawanie witamin i wapnia jest wówczas zbędne, a mogłoby nawet okazać się szkodliwe.

Węże te chwytają pokarm bardzo agresywnie. Przy nieostrożnym karmieniu mogą miast pokarmu chwycić opiekuna za palce, mogą też zranić się pęsetą, którą podawany jest pokarm, a nawet uderzyć w ścianę czy element wystroju terrarium. Zdecydowanie konieczne jest osobne karmienie każdego osobnika, jeśli w terrarium utrzymujemy ich razem dwa lub więcej. Pożądane jest przyuczenie zwierząt do jedzenia z tacki położonej na dnie terrarium, a nie pęsety.

Zimowanie

W naturze osobniki zamieszkujące Florydę są w zasadzie aktywne cały rok, z ewentualnym lekkim spadkiem aktywności zimą, te z północnych krańców zasięgu przechodzą krótki, najwyżej dziesięciotygodniowy okres spoczynku. W hodowli zimowanie nie jest bezwzględnie konieczne, węże smugowe z powodzeniem są rozmnażane z pominięciem jakiegokolwiek spoczynku. Często wystarczy też obniżenie temperatury do 20-22°C na 4-6 tygodni w grudniu/styczniu i zaciemnienie terrarium.

Jeśli zdecydujemy się zimować ten gatunek, to należy pamiętać że nie wiemy z jakich dokładnie rejonów wywodzą się linie tego gatunku prowadzone w niewoli. Jeśli zaś spróbujemy zimować węża z Florydy w zbyt niskiej temperaturze (np. 5°C) to skończyć się to może jego śmiercią!

Zimujemy osobniki dorosłe, co najmniej trzyletnie, przez 6-8 tygodni – najlepiej w grudniu i styczniu. Na 3 tygodnie przed planowanym terminem rozpoczęcia zimowania, wyłączamy całkowicie oświetlenie w terrarium (jeśli jest zamontowane) a temperaturę obniżamy do 20-24°C, zaprzestajemy też karmienia. Zwierzęta stają się stopniowo coraz mniej aktywne, spędzają więcej czasu w kryjówkach. Zapewniamy im cały czas swobodny dostęp do czystej wody. Po upływie okresu przygotowawczego, zwykle na początku grudnia, przekładamy węże do pojemników, w których będą zimowane. Nadają się do tego celu plastikowe pudełka dobrze wentylowane, zaopatrzone w pojemnik z wodą. Jako substratu używać możemy torfowca, trocin, próchna, lub mieszanki tych składników, lekko zwilżonych. Wilgotność powinna być wyraźnie wyczuwalna ręką ale podłoże nie powinno ociekać wodą. Grubość warstwy powinna wynosić 10-15 cm.
Pudełka umieszczamy wtedy w temperaturze docelowej – od 12 do 15°C. Nie powinna być ona znacząco niższa lub wyższa, ale zmiany w obrębie podanego zakresu nie są zbyt szkodliwe. Zimujące węże kontrolujemy raz w tygodniu. Nadal pozostają stosunkowo aktywne, nie powinno to niepokoić.

Wybudzamy zwierzęta w kolejności odwrotnej niż przy wprowadzaniu w stan hibernacji, czas budzenia może być krótszy, wystarczy tydzień. Należy raczej unikać przenoszenia zwierząt bezpośrednio z zimownika do ciepłego terrarium.

Dymorfizm płciowy

Najłatwiejsze u młodych. U samczyków łatwo wycisnąć z nasady ogona hemipenisy, u samic widać jedynie maleńkie (1-2 mm) hemiclitorisy. U starszych wskazane jest sondowanie, doświadczone oko dostrzeże też różnicę w długości i grubości ogona samca w porównaniu z samicą. Obie płcie osiągają podobny rozmiar. Samce mogą być większe docelowo od tych samic, które rozmnażano corocznie od wczesnego wieku.

Rozmnażanie

Dojrzała do rozrodu samica tego gatunku musi mieć co najmniej 400-450 g, samiec może być nieco mniejszy. W praktyce do rozmnażania przeznaczamy zwierzęta czteroletnie, dobrze żywione.

Jeśli węże były zimowane, zwykle po 3-4 tygodniach od wybudzenia samica zrzuca pierwszą w roku wylinkę. Możemy wówczas dopuścić do niej samca. W praktyce jednak, choć do kopulacji dochodzi zazwyczaj w kwietniu lub maju, a złożenie jaj następuje odpowiednio później, to zwłaszcza w przypadku braku sezonowych zmian temperatury i hodowania zwierząt przy sztucznym oświetleniu do kopulacji i złożenia jaj może dojść w dowolnym momencie roku – także zimą. Szczególnie często dzieje się tak w przypadku trzymania pary lub grupy tych węży cały czas razem.

Gody przebiegają szybko, zwykle już po kilkudziesięciu minutach od połączenia dochodzi do kopulacji. Samce nie stresują się obecnością opiekuna, nie potrzebują długiego czasu na zaloty. Kopulacje powtarzają się przez 10-14 dni w odstępach co 24-36 godzin. Po tym okresie samce tracą zainteresowanie partnerkami. W odróżnieniu od P. guttatus samce węży smugowych nie wykazują całorocznego zainteresowania samicami, nie mają też w zwyczaju nękać ich powtarzającymi się kopulacjami, dlatego parę można trzymać cały czas razem. Czas od kopulacji do złożenia jaj może być różnie długi, zależny od temperatury, liczby jaj i samicy, wynosi zwykle ok. 35-45 dni.

Po kopulacji samicę karmimy do woli, nawet 2-3 razy w tygodniu, małymi porcjami. Zwykle zainteresowanie pokarmem wykazuje jedynie przez pierwszą połowę ciąży – około 20 dni. Przez następnych kilkanaście dni wykazuje ona preferencję nieco wyższej temperatury i jest mniej ruchliwa. Później dochodzi do zrzucenia kolejnej wylinki. Po jej przejściu samica zaczyna poszukiwać miejsca do złożenia jaj. Zazwyczaj składa je w ciągu 4-7 dni od wylinki, w wilgotnej kryjówce. Po złożeniu jaj samica wymaga intensywnego karmienia, celem odbudowania kondycji.

Może dojść u tego gatunku do dwukrotnego złożenia jaj w ciągu roku – drugi znios pojawia się ok. 8-10 tygodni po pierwszym.

Jaja, których może być od kilku do ponad dwudziestu (zwykle 7-15) mają wymiary mniej więcej 55 x 30 mm, są więc nieco większe niż u węża zbożowego. Wielkość i kształt jaj mogą różnić się u różnych samic Inkubujemy je w temperaturze 27°C przy wilgotności 80-90%. Jako podłoże do inkubacji w mojej hodowli doskonale sprawdza się wermikulit, dodatkowo jaja są nakrywane z wierzchu wilgotnym torfowcem. Czas inkubacji wynosi ok. 60-75 dni. Młode z różnych jaj w tym samym zniesieniu mogą wykluwać się w odstępie nawet tygodnia. Mierzą 30-35 cm.

Wyklute młode przez pierwsze dni życia mogą przebywać razem. Po zrzuceniu pierwszej wylinki przenosimy je do indywidualnych pojemników z minimalistycznym wystrojem. Jako podłoże najlepiej stosować ręczniki papierowe, konieczna jest też kryjówka i miseczka z wodą. Temperaturę utrzymujemy taką samą jak dla osobników dorosłych.
Zazwyczaj w ciągu kilku dni od zrzucenia pierwszej wylinki cały miot zaczyna pobierać pokarm – noworodki lub kilkudniowe oseski myszy lub noworodki mastomysów.

Młode tego gatunku jedzą bardzo łapczywie, stąd zalecenie indywidualnego wychowu, Niechęć do pobierania pokarmu zdarza się sporadycznie – zazwyczaj w ciągu kilkunastu tygodni mija, okazy niechętne myszom zazwyczaj chętnie zjadają noworodki chomików, mastomysów, myszoskoczków lub nornic. Młode tego gatunku łatwo ulegają stresowi, jeśli są pozbawione kryjówek. W dobrych warunkach szybko rosną i po roku mogą mierzyć 70-100 cm.

Opracowanie i źródła informacji

Piotr Piliczewski

Literatura:
Burbrink, Frank T. 2001. Systematics of the Eastern Ratsnake complex (Elaphe obsoleta). Herpetological Monographs 15: 1-53
Burbrink, Frank T. and Robin Lawson 2007. How and when did Old World ratsnakes disperse into the New World? Molecular Phylogenetics and Evolution 43 (1): 173-189

Liczba wyświetleń: 16473